Szkolny obowiązek informacyjny

Zakres informacji

Zgodnie z treścią art. 44b ust. 8 ustawy o systemie oświaty z początkiem roku szkolnego nauczyciele mają obowiązek poinformować uczniów i ich rodziców (opiekunów prawnych) o:

• wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania;
• sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów;
• warunkach i trybie otrzymania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych.

Na mocy art. 44b ust. 9 ustawy o systemie oświaty obowiązki informacyjne dotyczące oceny zachowania uczniów spoczywają na wychowawcy klasy, który na początku każdego roku szkolnego ma obowiązek poinformować uczniów oraz ich rodziców/opiekunów prawnych o:

• warunkach i sposobie oraz kryteriach oceniania zachowania;
• warunkach i trybie otrzymania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania.

Obowiązek informacyjny dotyczy także rocznych ocen klasyfikacyjnych. Jak wynika z art. 44g ustawy o systemie oświaty, przed rocznym klasyfikacyjnym zebraniem Rady Pedagogicznej nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne oraz wychowawca oddziału informują ucznia i jego rodziców o przewidywanych dla niego rocznych ocenach klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i przewidywanej dla niego rocznej ocenie klasyfikacyjnej z zachowania w terminie i formie określonych w statucie szkoły.

Z treści art. 44e ust. 2 ustawy o systemie oświaty wynika, że oceny ucznia są jawne dla niego samego, jak i jego rodziców i opiekunów prawnych. Oznacza to, że rodzic (opiekun prawny) posiada uprawnienie do zapoznania się z sytuacją dziecka w szkole, które obejmuje uprawnienie do uzyskania informacji o jego stopniach, ale też o zachowaniu, ogólnych postępach i trudnościach w nauce. Ustawa w art. 44e ust. 3 wskazuje również, że na wniosek ucznia lub rodzica nauczyciel ma obowiązek uzasadnić postawioną mu ocenę. Sposób uzasadnienia oceny winien określać statut szkoły. Po stronie rodziców istnieje również uprawnienie do zapoznania się z poprawionymi i ocenionymi pracami pisemnymi dziecka oraz dokumentacją dotyczącą egzaminu kwalifikacyjnego. Prawo to przysługuje także samemu uczniowi.

Osoby uprawnione do informacji

Jakkolwiek oceny ucznia są jawne dla jego rodziców i opiekunów prawnych, to jednak korzystanie z tego uprawnienia nie jest oczywiste w świetle różnorodnych sytuacji rodzinnych uczniów i determinujących je przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Podkreślić należy, że nie zawsze rodzic ma prawo uzyskać informację o postępach i trudnościach dziecka w nauce, jest to bowiem uzależnione od zakresu jego władzy rodzicielskiej względem dziecka. Władza rodzicielska obejmuje bowiem ogół uprawnień względem dziecka, także tych związanych z jego edukacją. Stąd też w przypadku rodziców rozwiedzionych lub żyjących w nieformalnych związkach czy też samotnie wychowujących dzieci należy szczególną uwagę zwrócić na zakres władzy rodzicielskiej każdego z rodziców. Prawo do informacji o uczniu nie przysługuje bowiem rodzicowi, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej, którego władza rodzicielska została zawieszona i któremu ograniczono władzę rodzicielską do określonych uprawnień, wśród których nie znajduje się edukacja dziecka. Źródłem informacji o takiej sytuacji powinna być rozmowa z rodzicem dziecka, ale przede wszystkim okazany wyrok lub postanowienie sądu wskazujące na pozbawienie, zawieszenie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Stanowczo podkreślić należy, iż co do zasady sam fakt, iż jeden z rodziców nie sprawuje opieki nad dzieckiem, w żaden sposób nie przesądza o konieczności odmowy mu prawa do uzyskania informacji o dziecku. O prawie do informacji o dziecku nie decyduje bowiem miejsce jego pobytu ustalone przy jednym z rodziców, lecz zakres władzy rodzicielskiej przysługujący każdemu z rodziców. Podstawą odmowy informacji o osiągnięciach dziecka w szkole może być więc jedynie stosowne postanowienie lub wyrok sądowy dotyczący władzy rodzicielskiej, bowiem niezamieszkiwanie z dzieckiem nie ma samo w sobie związku ze sprawowaniem władzy rodzicielskiej. 

Powyższe ma szczególne znaczenie w sytuacjach, gdy jeden z rodziców żąda, aby szkoła nie informowała o dziecku drugiego z rodziców. Żądanie to winno być uwzględnione tylko w przypadku okazania stosownego postanowienia lub wyroku sądu pozbawiającego władzy rodzicielskiej, zawieszającego władzę rodzicielską tego rodzica lub ograniczającego mu władzę rodzicielską do określonych uprawnień, w zakresie których nie znajdują się uprawnienia związane z edukacją dziecka. Zastrzeżenia rodzica o zakazie informowania o dziecku drugiego rodzica nie mają znaczenia prawnego i nie powinny być respektowane, dopóki nie zostanie okazane prawomocne orzeczenie sądu. Ograniczenie dostępu do informacji o dziecku jednemu z rodziców jedynie na podstawie oświadczenia drugiego z rodziców prowadzi do dyskryminacji rodzica, który może posiadać takie same prawa względem dziecka jak ten z rodziców, który usiłuje utrudnić drugiemu wykonywanie władzy rodzicielskiej. W powyższym przedmiocie wielokrotnie stanowisko zajmowało Ministerstwo Sprawiedliwości, wskazując na niezasadne ograniczenia stawiane najczęściej ojcom w zakresie uzyskiwania informacji o dziecku w szkole.

Jak wynika z wyżej przywołanego art. 44e ust. 2 ustawy o systemie oświaty, prawo do uzyskania informacji o uczniu wprost nie przysługuje dziadkom, ciociom i innym krewnym dziecka. Możliwe jest jednak upoważnienie ich przez rodziców lub opiekunów prawnych do uzyskiwania informacji o dziecku. Instytucja ta ma szczególne znaczenie w przypadku, gdy rodzice czasowo nie mogą sprawować opieki, udać się na wywiadówkę w danym terminie itp. W tych sytuacjach udostępnienie informacji o uczniu winno nastąpić jedynie po okazaniu upoważnienia na piśmie, które szkoła winna zachować dla celów dowodowych. 

Konsekwencją braku uprawnienia do uzyskania informacji o uczniu jest brak prawa do udziału w spotkaniach klasowych, brak prawa osobistego zasięgania informacji, jak i brak prawa zapoznawania się z pisemnymi pracami i sprawdzianami ucznia oraz przewidywanymi dla niego ocenami klasyfikacyjnymi.

Jawność ocen ucznia pełnoletniego

W okresie ostatnich kilku lat przedmiotem dyskusji w środowiskach szkolnych stało się udostępnianie informacji o wynikach w nauce rodzicom ucznia pełnoletniego. Zagadnienie to wyłoniło się w debacie publicznej z uwagi na wystąpienie Generalnego Inspektora Danych Osobowych z dnia 10 lutego 2012 r. do ówczesnego Ministra Edukacji Narodowej z wnioskiem o podjęcie prac legislacyjnych celem wprowadzenia zmian przepisów regulujących kwestię przekazywania rodzicom (opiekunom prawnym) uczniów informacji o postępach i trudnościach w nauce uczniów, w tym uczniów pełnoletnich. W wystąpieniu tymże GIODO podniósł, że jakkolwiek rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianowi egzaminów w szkołach publicznych wyraźnie wskazuje w § 5 ust. 1 na jawność ocen szkolnych zarówno dla uczniów, jak i ich rodziców i opiekunów prawnych, to jednak prowadzi to do naruszenia prawa pełnoletnich uczniów do ochrony i poszanowania ich prywatności i wolności, w ramach którego powinni oni mieć możliwość zastrzeżenia braku zgody na udostępnienie danych o ich wynikach w nauce rodzicom i opiekunom prawnym. Powyższe skłoniło GIODO do wystosowania apelu do Ministra Edukacji Narodowej o podjęcie działań legislacyjnych mających na celu zmianę owego stanu prawnego.

Do chwili obecnej nie zostały wprowadzone żadne zmiany dotyczące jawności ocen uczniów względem ich rodziców i opiekunów prawnych. Chociaż wyżej wskazane rozporządzenie, którego dotyczył apel GIODO, już nie obowiązuje, tak jednak analogiczny zapis odnośnie jawności ocen uczniów znalazł się w ustawie o systemie oświaty w art. 44e ust. 2. Dlatego pełnoletni uczeń ani nie ma prawa zabronić swoim rodzicom wglądu w jego oceny, ani też nie może zabronić placówce szkolnej udostępniania informacji o jego wynikach w nauce. Co jednak istotne, przepisy ustawy, które wskazują na jawność ocen ucznia, odnoszą się jedynie do szkół podstawowych, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, w tym także szkół specjalnych i szkół dla dorosłych. Prawo rodzica do zapoznania się z ocenami ucznia nie dotyczy więc szkół policealnych ani, co wydaje się oczywiste, uczelni wyższych. Dostęp do informacji o postępach w nauce dziecka może w tych przypadkach nastąpić jedynie na podstawie upoważnienia wyraźnie udzielonego przez ucznia lub studenta.