Skargi na nauczyciela

Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Niezależnie od tego, jaki tryb rozpatrywania skarg przyjmie dana szkoła, skarga powinna być skierowana do dyrektora szkoły, w której zatrudniony jest dany nauczyciel, gdyż to dyrektor jest pierwszym organem do rozpatrzenia takiej skargi. Postępowanie dyrektora powinno zaś zależeć od rodzaju skargi i obowiązującej w szkole procedury postępowania ze skargami.

Elementy skargi

Skarga powinna zawierać co najmniej:

• wskazanie osoby, od której pochodzi,
• adres tej osoby,
• żądanie potwierdzenia dostarczenia,
• wskazanie, na co wnoszący się skarży, wraz z opisem zdarzenia.

Jeżeli w skardze nie wskazano adresu wnoszącego i nie ma możliwości ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych, skargę pozostawia się bez rozpoznania. Jedyny wyjątek od tej zasady stanowi sytuacja, w której anonimowa skarga dotyczy bardzo ważnych spraw, np. związanych z bezpieczeństwem uczniów – wówczas należy przyjrzeć się sprawie i odpowiednio zareagować.

Podmioty uprawnione do złożenia skargi

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego każdy obywatel ma prawo do składania skarg. Zgodnie z art. 227 k.p.a. przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszanie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Skarga jest rodzajem środka prawnego o charakterze actionis popularis. Jej zakres przedmiotowy jest bardzo szeroki, na co wskazuje regulacja zawarta w komentowanym przepisie. Regulacja ma bowiem charakter otwarty, co podkreśla zwrot „w szczególności”. Wyliczenie przedmiotów skargi jest więc jedynie przykładowe.

Skargę na pracę nauczyciela może złożyć każdy rodzic lub opiekun prawny w imieniu małoletniego dziecka, jeśli uważają, że stało się ono ofiarą naruszenia praw określonych w Konwencji o Prawach Dziecka, ustawie o systemie oświaty i jej przedmiotowych rozporządzeniach. Skargę może także złożyć uczeń, zwłaszcza pełnoletni, oraz inny pracownik szkoły. 

W tym miejscu warto podkreślić, że przedmiotem skargi na nauczyciela mogą być tylko i wyłącznie działania nauczycieli i rady pedagogicznej. Przyjmuje się również, że skarga powinna być złożona najpóźniej w ciągu miesiąca od wydania orzeczenia, postanowienia lub danej decyzji przez szkołę albo od dokonania naruszenia przez nauczyciela. 

Procedura załatwienia skargi

Do przyjmowania skarg i wniosków powinny być wyznaczone określone osoby. Najczęściej będą to:

• dyrektor,
• wicedyrektor,
• wychowawca,
• pedagog.

Każda wpływająca skarga powinna być zarejestrowana w sekretariacie szkoły oraz przekazana dyrektorowi i osobie, której dotyczy. W sytuacji gdy zażalenie lub skarga dotyczą dyrektora, adresatem skarg są właściwe kuratoria oświaty lub organy prowadzące, gdyż ani on sam, ani nikt z jego podwładnych nie może rozstrzygać w tej sprawie. 

Dyrektor, do którego wpłynęła skarga, powinien załatwić skargę bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca. W przypadku niezałatwienia sprawy w tym terminie powinien zawiadomić skarżącego, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.

O załatwieniu sprawy należy powiadomić skarżącego, wskazując:

• oznaczenie organu rozpatrującego skargę,
• sposób załatwienia skargi.

Zawiadomienie powinno być także opatrzone podpisem z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego osoby upoważnionej do załatwienia skargi. W przypadku gdy dyrektor odmawia załatwienia skargi, zawiadomienie o tym fakcie powinno zawierać ponadto uzasadnienie faktyczne i prawne. Skargi mogą być wnoszone pisemnie, za pomocą poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu. W przypadku zgłoszenia skargi ustnie dyrektor powinien sporządzić protokół, który musi podpisać osoba wnosząca skargę i sam dyrektor. Protokół powinien zawierać:

• datę przyjęcia skargi, 
• imię, nazwisko i adres zgłaszającego, 
• zwięzły opis treści sprawy. 

Przyjmujący skargę musi potwierdzić złożenie skargi, jeśli zażąda tego wnoszący. W sytuacji gdy na podstawie treści skargi nie można ustalić, na co skarżący się skarży, wzywa się go do złożenia wyjaśnienia lub uzupełnienia, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Należy dołączyć pouczenie, że nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie skargi bez rozpoznania. Jak już wspomniano na wstępie, tryb przyjmowania i rozpatrywania skarg może zostać doprecyzowany w statucie szkoły. W takim wypadku w zapisach statutowych należy określić:

• osoby przyjmujące skargi i sposób ich przyjmowania,
• osoby odpowiadające za rozpatrywanie skarg oraz sposoby ich rozpatrywania,
• osoby, które powinny udzielić odpowiedzi na skargi, a także terminy udzielenia takich odpowiedzi i sposób, w jaki powinno się udzielać odpowiedzi,
• działania, jakie są dopuszczalne w przypadku niezadowalającego rozpatrzenia skargi.

Warto pamiętać, że tryb składania powinien być jasny i zrozumiały dla każdego nauczyciela, rodzica i ucznia. W przypadku gdy rodzic nie jest zadowolony z rozstrzygnięcia, powinien wiedzieć, do jakiej instytucji ma się odwołać (właściwy kurator oświaty lub organ prowadzący).

Zarówno w statucie, jak i w procedurze (jeśli taka powstała) należy także wskazać terminy rozpatrywania skarg, choć można oprzeć się na przepisach ogólnych wskazujących miesiąc jako właściwy termin. W szkołach najczęściej stosuje się rozwiązanie, zgodnie z którym termin ten jest co do zasady stosunkowo krótki (7 lub 14 dni). Warto w tym miejscu podkreślić, że fakt złożenia skargi w okresie, gdy zajęcia nie są prowadzone (najczęściej w czasie wakacji), nie ma wpływu na termin rozpatrzenia skargi, choć oczywiście można zastrzec, że w okresie wakacyjnym czas rozpatrywania skargi może się wydłużyć.

Takie rozwiązanie wynika z faktu, że w czasie urlopu wypoczynkowego co do zasady nie można wezwać nauczyciela do złożenia wyjaśnień w związku ze skargą, a więc dyrektor nie może wydać nauczycielowi polecenia stawienia się w szkole w celu złożenia wyjaśnień. W podobny sposób należy potraktować ewentualne zobowiązanie do złożenia wyjaśnień w formie pisemnej lub za pomocą poczty elektronicznej. W czasie urlopu nauczyciel jest bowiem zwolniony z obowiązku świadczenia pracy, a więc wykonywania jakichkolwiek czynności związanych z realizacją obowiązków pracowniczych. Wyjaśnienia mogą zostać złożone po zakończeniu urlopu wypoczynkowego lub przy okazji wykonywania czynności określonych w treści art. 64 ust. 2 KN, o ile nauczyciel został zobowiązany do ich wykonania przez dyrektora zgodnie z prawem.

Zasadność skargi

Dyrektor, który otrzymuje skargę na nauczyciela, musi pamiętać o tym, że sam fakt wniesienia skargi na zachowanie nauczyciela nie stanowi jeszcze dowodu na jego winę ani nie przesądza o randze uchybienia. Po wpłynięciu skargi dyrektor powinien dążyć do jak najszybszego wyjaśnienia sprawy, ale nie ma powodu, aby od razu powiadamiać rzecznika dyscyplinarnego o popełnieniu czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Kuratorium powinno zostać zawiadomione po sprawdzeniu zasadności skargi.

Jak już wspomniano, skarga na nauczyciela obliguje dyrektora do działania. W pierwszej kolejności powinien on zweryfikować, czy skarga jest zasadna, jeśli nie jest anonimowa.  W kontekście rozpatrywania skarg podkreślić należy, że dyrektor został wyposażony w określone prawem uprawnienia i możliwości, w tym prawo do dokonania oceny pracy nauczyciela w trybie art. 6a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, zwłaszcza wówczas, gdy jest to niezbędne do wyjaśnienia sprawy. W przypadku, gdy wyniki badania zasadności zarzutów postawionych przez rodziców i wyniki działań podjętych w ramach sprawowania nadzoru pedagogicznego potwierdzą zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez nauczyciela, dyrektor może uruchomić procedurę związaną z wystąpieniem przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej na podstawie przepisu art. 75 ust. 1 KN.

W sytuacji, gdy do szkoły wpłynie skarga na działanie nauczyciela, dyrektor powinien uprzedzić nauczyciela, że zamierza przeprowadzić na przykład konfrontację z rodzicem lub uczniami, tym bardziej że zadaniem dyrektora jest zapewnienie stronom możliwości przedstawienia własnego stanowiska.

Zdarzają się także sytuacje, gdy rodzice w piśmie skierowanym do dyrektora wnoszą o nieujawnianie ich nazwisk w obawie o późniejsze stronnicze traktowanie ich dzieci. Można przyjąć, że we wstępnym etapie dyrektor ma prawo nie informować nauczyciela o zarzutach, o ile najpierw chce potwierdzić ich prawdziwość, przeprowadzając dodatkowe rozmowy z rodzicami, wychowankami i innymi nauczycielami.
Pamiętać należy, że w sytuacji gdy na nauczyciela wpływają skargi, dyrektor nie musi od razu wszczynać procedury formalnej oceny pracy nauczyciela. Procedurę taką należy jednak wszcząć, jeśli w wyniku podjętych czynności wyjaśniających, służących weryfikacji formułowanych pod adresem nauczyciela zarzutów dyrektor uzna, że dokonanie oceny pracy nauczyciela jest konieczne.

W sytuacji wpłynięcia skargi na nauczyciela obowiązkiem dyrektora jest podjęcie czynności wyjaśniających zmierzających do weryfikacji zastrzeżeń podnoszonych w skardze, które zależeć będą od tego, jakiego rodzaju uchybienia zarzucono danemu nauczycielowi oraz na ile konkretnie sformułowano zarzuty. Jeśli zgłoszono zastrzeżenia co do działalności dydaktycznej, opiekuńczej i wychowawczej, dyrektor ma prawo wykorzystania instrumentów przysługujących mu w ramach nadzoru pedagogicznego.

Najlepiej, aby rozmowa z nauczycielem odbyła się w obecności innego pracownika szkoły, który sporządzi notatkę służbową. Na tym etapie mniej istotne jest dyscyplinowanie nauczyciela, a bardziej – szczegółowe wyjaśnienie okoliczności sprawy. Zdobyte informacje powinny posłużyć przy redagowaniu zawiadomienia rzecznika dyscyplinarnego.

Z przebiegu postępowania wyjaśniającego należy sporządzić protokół. Osobę składającą skargę trzeba zaś poinformować o wyniku postępowania wyjaśniającego.

Jeśli w toku prowadzenia czynności wyjaśniających okaże się, że zastrzeżenia dotyczące pracy nauczyciela są usprawiedliwione, dyrektor może skorzystać z możliwości dokonania formalnej oceny pracy nauczyciela.
Na dokumentację z badania sprawy składają się:

• oryginał skargi,
• notatka o sposobie wyjaśnienia sprawy,
• materiały pomocnicze, takie jak kserokopie dokumentów czy opinii,
• odpowiedź dla autora skargi.

Odpowiedź powinna zawierać wyczerpującą informację o sposobie załatwienia sprawy i odniesienie do wszystkich postawionych zarzutów, a także faktyczne i zgodne z prawem uzasadnienie (z podaniem podstawy prawnej).

W sytuacji gdy zarzuty stawiane nauczycielowi okażą się zasadne i dyrektor zdecyduje się wszcząć postępowanie dyscyplinarne, wówczas ma obowiązek zapoznać nauczyciela ze wszystkimi zgromadzonymi w sprawie dokumentami, również ze skargą rodziców.

Pamiętać należy, że osoba składająca skargę nie powinna być uprawniona do wglądu w materiały zebrane w trakcie postępowania wyjaśniającego, za wyjątkiem zeznań złożonych przez jej/jego dziecko, bowiem wszystkie informacje związane z postępowaniem są objęte tajemnicą i nie stanowią informacji publicznej. Czas i sposób przechowywania dokumentów związanych z wniesioną skargą powinien natomiast zależeć od konsekwencji i skutków złożonej skargi dla nauczyciela.

Jeżeli dyrektor szkoły uzna zarzuty, a problem dotyczy uchybienia godności zawodu nauczyciela lub zaniedbania obowiązków, powinno zostać wszczęte wobec nauczyciela postępowanie dyscyplinarne i powinien zostać powiadomiony rzecznik dyscyplinarny z kuratorium oświaty.

Wycofanie skargi

Rodzic, który składa skargę, ma prawo do jej wycofania, co nie oznacza jednak, że nauczyciel z automatu zostaje oczyszczony z zarzutów, gdyż nawet po wycofaniu skargi można rozpoznać przyczyny jej złożenia i wycofania. Jeżeli uczeń, rodzic lub inna osoba wycofuje skargę, tłumacząc jej wniesienie nieporozumieniem lub pomyłką, lub na przykład kłamstwem dziecka, dyrektor może uznać sprawę za zakończoną, choć oczywiście powinien wcześniej sprawdzić, czy skarga nie była poprzedzona podobnymi zgłoszeniami w stosunku do danego nauczyciela oraz czy zarzuty się nie powtarzają.

Jeżeli uczeń lub rodzic nie chce wyjaśnić przyczyny wycofania skargi lub jego tłumaczenia nie są przekonujące, trzeba ustalić, czy powodem wycofania skargi nie jest przypadkiem strach. W takiej sytuacji dyrektor powinien podjąć próbę wyjaśnienia sytuacji, wykorzystując na przykład anonimowe ankiety zawierające pytania zadane w sposób ogólny, bez sugerowania odpowiedzi. Ankiety można przeprowadzić także wśród rodziców, np. podczas wywiadówek.

Potwierdzenie zarzutów w ankietach będzie podstawą do rozpoznania sytuacji i podjęcia rozmów z rodzicami, a w dalszej kolejności – podjęcia kroków zmierzających do zastosowania kary w stosunku do nauczyciela.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r., poz. 1071 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r., poz. 1762).