Programowanie rozumiane podstawowo to postępowanie zgodne z instrukcją. Nauka programowania wcale nie musi się zaczynać od pracy przy komputerze z wykorzystaniem zaawansowanych środowisk programistycznych. Samo słowo „programowanie” niejednokrotnie powoduje opór i lęk wśród nauczycieli edukacji. W odpowiedzi na taką postawę powstało przedsięwzięcie „Mistrzowie Kodowania”. „Jest to program, która działa i rozwija się dzięki nauczycielom i edukatorom zaangażowanym w jego realizację. Organizatorzy poprzez różnorakie szkolenia uczą programować w sposób prosty, tak aby każdy z nauczycieli i uczniów mógł stać się właśnie mistrzem kodowania. Udział placówki w tym przedsięwzięciu jest bezpłatny. Oficjalna strona Mistrzów Kodowania oprócz bieżących aktualności zawiera również bogatą bazę scenariuszy na lekcje z wykorzystaniem środowiska programistycznego Scratch.
Ostatnio daje się zauważyć wyraźne zainteresowanie środowiskami programistycznymi dedykowanymi uczniom najmłodszym. Wyróżnić tutaj można:
- Scratch – ciekawy program dedykowany dla uczniów najmłodszych. Programowanie opiera się na kodowaniu klockami z odpowiednimi komendami. Szata graficzna programu jest atrakcyjna. Wykorzystanie tego programu na zajęciach umożliwia uczniom wnioskowanie empiryczne na podstawie wcześniej napisanych algorytmów. Niewątpliwie dodatkowym atutem jest intuicyjny, polski interfejs. Dziecko pracujące w tym programie steruje kotkiem (tzw. Duszkiem). Zgodnie z jego poleceniami kotek porusza się, obraca się, rysuje, mówi. Interesującym wprowadzeniem do programowania w Scratchu jest zabawa w kodowanie na stronie: //studio.code.org/.
- Baltie – wizualne narzędzie do nauki programowania dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Intuicyjny interfejs, ciekawa i atrakcyjna szata graficzna to niewątpliwie atuty tego narzędzia. Podręcznik ze szczegółowym tutorialem dostępnym na stronie programu. Organizowane są również konkursy z wykorzystaniem środowiska Baltie.
- Logo – intuicyjne narzędzie programistyczne. Niestety szata graficzna nie może zniechęcić (jednolita, czarno-biała). Nawet najmłodszy użytkownik będzie potrafił pracować w tzw. grafice żółwia.
Powyższe przykłady to tylko propozycje wdrażania programowania w szkole.
Nauka przez zabawę
Nie ulega wątpliwości, że zabawa jest jedną z podstawowych aktywności dziecka. Właśnie poprzez zabawę dziecko powinno być wprowadzane w świat programowania. Wiele radości wychowankom zapewne dostarczy zabawa w programowanie siebie nawzajem. Zabawa polega na podawaniu komend przez jednego z uczestnika zabawy oraz ich wykonywaniu przez innych uczestników. Dzieci w interesujący sposób doskonalą myślenie przyczynowo-skutkowe, ale nade wszystko pokazują, czym tak naprawdę jest programowanie. Czas nauki programowania nie musi być żmudnym czasem nauki specjalistycznych języków programistycznych. Na początku ma to być przede wszystkim czas radości i zabawy. Tak więc można uczyć się programowania w kilku aspektach:
- pisanie instrukcji (algorytmu) – programowanie po kolei czynności, które należy wykonać, aby uzyskać zamierzony efekt;
- zabawy w kodowanie siebie nawzajem – wspomniane wcześniej wydawanie komend, wychowankowie mogą uczyć się programować rysunek kwadratu, prostokąta, trójkąta.
Często obawą nauczyciela jest lęk, że wprowadzenie innowacji musi przeprowadzić sam. To jednak niepotrzebny strach. Ostatnio dużą popularnością cieszą się facebookowe grupy nauczycielskie. Wartą uwagi jest prężnie działająca grupa SuperBelfrzy RP oraz jej podgrupa łącząca nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej i edukacji przedszkolnej SuperBelfrzy Mini. Grupy te łączą nauczycieli pasjonatów nowych technologii. Pomimo tego, że tworzą oni grupę zamkniętą, swoimi pomysłami dzielą się na blogu (//www.superbelfrzy.edu.pl/). Blog ten jest niewątpliwą inspiracją w poszukiwaniu innowacji pedagogicznych.
Jak to zrobić w praktyce
Wprowadzenie nowych technologii, innowacji czy też nauka programowania niejednokrotnie mogą wiązać się z pewnymi obawami wśród rad pedagogicznych. Wychodząc naprzeciw takim lękom, warto przytoczyć kilka praktycznych rad:
- Wszystkie narzędzia (programy), które stosowane są podczas zajęć z dziećmi, powinny być adekwatne do tematu i aktualnych potrzeb wychowanków. Należy pamiętać, że nie jest ważna liczba zastosowanych narzędzi, tylko sposób, w jaki narzędzia te zostały wykorzystane.
- Nie każde zajęcia muszą być wspierane nowoczesnymi technologiami – nie należy sztucznie uatrakcyjniać zajęć przez sztywne stosowanie nowoczesnych technologii. Sztuczne zastosowanie technologii nie uatrakcyjnia zajęć.
- Dobrze jest, gdy dzieci uczą się pracy w parach lub grupach (daje im to okazję również do kształtowania postawy pomocy drugiej osobie).
- Początkowe niepowodzenia nie mogą mieć wpływu na dalsze wykorzystanie nowoczesnych technologii, innowację czy naukę programowania. Początki są trudne zarówno dla nauczyciela, jak i dla dzieci.
- Ważne jest, aby uczniowie mieli poczucie, że mają realny wpływ na wybór narzędzia potrzebnego do wykonania zadania (jest to dobra okazja do poznania przez nauczyciela preferencji uczniów w wyborze narzędzi).
- Nie trzeba ukrywać, że nauczyciel też niejednokrotnie uczy się dopiero posługiwania nowoczesnymi technologiami. To żaden wstyd, a dla uczniów taka wiedza jest bardzo cenna.
- Nie jest konieczne, aby podczas wykonywania zadania użytkować tylko wybrany wcześniej przez nauczyciela dane narzędzie, w przypadku gdy nie spodoba się uczniom, warto dokonać zmiany (uczniowie sami mogą zaproponować narzędzie). Nauka, która sprawia przyjemność, przynosi o wiele większe efekty.
- Bardzo ważne jest, aby wybór narzędzi był dostosowany do wieku dzieci i ich predyspozycji poznawczych – tak aby narzędzia zawsze pomagały przy rozwiązaniu danego zadania – problemu, a nie utrudniały jego wykonanie.
- Ważne jest, aby zawsze mieć na uwadze, że uczniowie uwielbiają eksperymentować. Czują się wtedy jak odkrywcy nieznanych terenów. Często warto wykorzystać ich predyspozycje do samodzielnego poznawania danego sprzętu czy oprogramowania.
Zawód i rola nauczyciela wymagają od niego ciągłego doskonalenia się, szczególnie teraz, gdy otaczający nas świat technologiczny zmienia się z dnia na dzień. Nauczyciel nie powinien z wprowadzać nowoczesne technologie, innowacje czy naukę programowania. Dlatego warto poszerzać własny warsztat pracy nauczyciela czy ofertę placówki. Jest to bardzo ważne szczególnie na początku przygody edukacyjnej dzieci, gdyż często zaniedbania w tej dziedzinie skutkują poważnymi kłopotami w dalszej edukacji. Uczmy dzieci programowania, kodowania w sposób przyjemny i ciekawy, tak aby pożądana kompetencja XXI wieku odzwierciedlała proces edukacyjny.
