Potrzebujesz dodatkowych informacji? Sprawdź artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym
Obowiązkową praktyką publicznych placówek oświatowych jest regulowanie kwestii przyprowadzania i odbierania dzieci ze szkół w statutach tych placówek. Obowiązek taki wynika z § 2 pkt 4 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Tworzenie dodatkowych regulaminów w tej materii, jak i regulowanie tej kwestii także przez niezobowiązane do tego niepubliczne placówki zasługuje na pochwałę, bowiem dowodzi odpowiedzialności szkoły za wychowanka pozostającego pod pieczą szkoły w procesie edukacji. Szkoła faktycznie odpowiada za dziecko w czasie, gdy przebywa ono w szkole – od momentu przyprowadzenia go do szkoły do momentu opuszczenia szkoły. Odpowiedzialność ta sięgać może jednak także okresu powrotu dziecka ze szkoły, jeżeli zostało przez pracownika szkoły powierzone osobie nieuprawnionej. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności sformułowaną w art. 415 Kodeksu cywilnego: ,,Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Z tego powodu każda placówka szkolna powinna wprowadzić czytelne zasady odbierania dzieci ze szkoły, bowiem fakt, przez kogo dziecko zostanie przyprowadzone do szkoły, nie rzutuje na jej odpowiedzialność – szkoła nie odpowiada za dziecko w czasie jego drogi do szkoły. Natomiast wydając dziecko po zakończeniu zajęć, szkoła decyduje o tym, komu dziecko powierza, może więc być współodpowiedzialna na zasadzie winy za ewentualny wypadek dziecka, jego porwanie czy też popełnienie innego przestępstwa na jego szkodę. W tego typu sytuacjach należy pamiętać również o ciążącej na nauczycielu odpowiedzialności karnej za przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo z art. 160 Kodeksu karnego:
„§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1−3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego”.
W przypadkach mniejszego zagrożenia zachodzi zaś ryzyko odpowiedzialności wykroczeniowej z art. 106 Kodeksu wykroczeń:
,,Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka, podlega karze grzywny albo karze nagany”.
Z punktu widzenia współodpowiedzialności szkoły za bezpieczny powrót dziecka do domu po lekcjach obowiązkowo należy uregulować kwestie konieczności zapewnienia pieczy nad powrotem dziecka ze szkoły. Dotyczy to przede wszystkim dziecka poniżej lat 7, jeżeli powrót do szkoły wiąże się z poruszaniem się po drodze publicznej.
Komu powierzyć bezpieczny powrót dziecka ze szkoły
Z punktu widzenia współodpowiedzialności szkoły za bezpieczny powrót dziecka do domu po lekcjach obowiązkowo należy uregulować kwestie konieczności zapewnienia pieczy nad powrotem dziecka ze szkoły. Dotyczy to przede wszystkim dziecka poniżej lat 7, jeżeli powrót do szkoły wiąże się z poruszaniem się po drodze publicznej. Jak stanowi bowiem Kodeks ruchu drogowego w art. 43: ,,Dziecko w wieku do 7 lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat. Nie dotyczy to strefy zamieszkania”.
W tym miejscu pojawia się problem wyboru odpowiedniej osoby, której można powierzyć dziecko na czas powrotu do domu. Z literalnego brzmienia wyżej zacytowanego przepisu wynika, że odprowadzić dziecko do szkoły i ze szkoły drogą publiczną może już starsze rodzeństwo, o ile ukończyło
10 lat. Jednak przepis ten ma znaczenie jedynie pod względem bezpieczeństwa ruchu drogowego, nie zaś odpowiedzialności za ewentualne szkody, jakie powstaną po stronie dziecka. W razie wypadku czy popełnienia przestępstwa na szkodę dziecka ani rodzice, ani szkoła nie będą mogli skutecznie podnieść argumentu, że dziecko było pod opieką starszego rodzeństwa. Tylko piecza osoby pełnoletniej może dawać rękojmię bezpiecznego powrotu dziecka ze szkoły. Jakkolwiek więc poza powyższym przepisem brak wyraźnych prawnych przeciwwskazań do powierzenia dziecka osobie niepełnoletniej, to jednak zaleca się zachowanie ostrożności w tym zakresie. Jeżeli szkoła ma zamiar zezwalać na odbieranie dziecka ze szkoły przez starsze małoletnie rodzeństwo, dla celów dowodowych zaleca się wprowadzenie obowiązku pisemnego upoważnienia starszego dziecka przez rodzica do odbioru młodszego dziecka.
Wiek to jednak nie jedyny wyznacznik rękojmi prawidłowej opieki nad dzieckiem w drodze do domu. Co do zasady z mocy prawa przyprowadzać i odbierać dziecko ze szkoły mogą rodzice lub opiekunowie prawni – do nich bowiem należy sprawowanie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 93 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: ,,Władza rodzicielska przysługuje rodzicom”. Każda inna osoba powinna być przez rodziców lub opiekunów prawnych upoważniona do odbioru dziecka. Powierzenie dziecka po lekcjach babci, niani itp. powinno nastąpić jedynie w następstwie uprzedniego wyraźnego upoważnienia ze strony rodziców – najlepiej w formie pisemnej (dla celów dowodowych). W tym przedmiocie wystarczające jest oświadczenie jednego z rodziców, każdy z nich z osobna jest bowiem upoważniony do reprezentacji dziecka na mocy art. 98 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: ,,Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka”. W sytuacjach awaryjnych dopuścić można odbiór dziecka przez osobę spoza kręgu uprawnionych − za uprzednim telefonicznym powiadomieniem szkoły ze wskazaniem danych tej osoby, którą dla pewności można poprosić o okazanie dokumentu tożsamości. Do deklaracji składanych drogą telefoniczną należy jednak podchodzić z dużą ostrożnością, a możliwość korzystania z tej formy powiadamiania i zastępczego odbierania dziecka dopuszczać jedynie w wyjątkowych sytuacjach; trzeba mieć świadomość, że telefonować może ktoś inny niż rodzic dziecka.
Pamiętać należy jednak o tym, że sam fakt upoważnienia danej osoby do odbioru dziecka ze szkoły nie powinien zwalniać z obowiązku zachowania czujności. Regulamin przyprowadzania i odbierania dzieci ze szkoły winien jasno regulować zasady postępowania w razie prób odebrania dziecka ze szkoły przez osobę nietrzeźwą lub będącą pod wpływem środków odurzających – niezależnie od tego, czy będzie to rodzic, osoba przez niego upoważniona lub osoba nieuprawniona. Osobie takiej w żadnym wypadku nie należy powierzać dziecka, lecz natychmiast trzeba powiadomić rodziców ewentualnie drugiego rodzica lub inne osoby upoważnione do odbioru dziecka, które zapewnią dziecku bezpieczny powrót do domu. W razie niemożności kontaktu czy też braku reakcji ze strony tych osób należy zawiadomić najbliższą placówkę policji. Podobnie należy uczynić w razie jakichkolwiek niebezpiecznych zachowań ze strony osoby nietrzeźwej lub znajdującej się pod wpływem środków odurzających
Dodatkowe istotne postanowienia
Celem zastosowania w praktyce zasad przyprowadzania i odbierania dzieci szkoła winna wraz z początkiem roku zobowiązać rodziców do określenia się na piśmie, kto będzie odbierał dzieci ze szkoły, poinformować również o zasadach upoważniania dodatkowych osób w ciągu roku i ewentualnej możliwości nagłego zastępstwa. Dużym ułatwieniem jest przygotowanie druków oświadczeń, na których rodzice mogą się określić w tej kwestii.
W regulaminie należy określić także zasady przekazywania dzieci wychowawcy lub nauczycielowi, moment, w którym dziecko zostaje powierzone nauczycielowi i kiedy powraca pod pieczę rodzica, zasady wchodzenia rodziców na teren placówki. Status szkoły lub regulamin przyprowadzania i odprowadzania dzieci ze szkoły winien przewidywać pory przyprowadzania i odbierania dzieci ze szkoły. Jednocześnie warto zobowiązać rodziców i opiekunów prawnych do zaznajomienia się z grafikiem zajęć dzieci, aby odbierali dzieci bezpośrednio po lekcjach, ewentualnie z grafikiem pracy świetlicy, aby odbierali dziecko w określonych ramach czasowych. Kwestią coraz istotniejszą wydaje się opracowanie rozwiązań na wypadek nieodebrania dziecka ze szkoły (próba kontaktu telefonicznego z rodzicami lub osobą uprawnioną do odbioru dziecka, powiadomienie policji, sporządzenie notatki ze zdarzenia z podpisami świadków).
Konflikt między rodzicami
Wszystkie wyżej wskazane propozycje rozwiązań dotyczących kwestii przyprowadzania i odbierania dziecka ze szkoły zakładają jednomyślność rodziców. Co jednak zrobić, gdy problem sięga głębiej – skłóceni rodzice żyjący w rozłączeniu nie mogą się porozumieć, kto i w jakich terminach będzie dziecko przyprowadzał i odbierał ze szkoły?
Zagadnienia związane z przyprowadzaniem i odbieraniem dziecka ze szkoły leżą na styku kilku istotnych uprawnień rodziców – prawa do kontaktów z dzieckiem, możliwości sprawowania władzy rodzicielskiej, jak i prawa zamieszkania dziecka u jednego z rodziców, stąd też wymagają analizy przez pryzmat wszystkich tych kwestii.
Jeżeli między rodzicami nie doszło do konkretnych uregulowań sądowych, prawo przyprowadzania i odbierania dziecka do szkoły przysługuje na równi obojgu rodzicom. Z praktyki wynika, iż prawo to najczęściej wykonuje ten z rodziców, z którym dziecko mieszka – to on bowiem sprawuje bieżącą pieczę nad dzieckiem. Jednak nie wyklucza to w żaden sposób sytuacji, aby dziecko do szkoły przyprowadził lub odebrał drugi z rodziców, jeżeli jego kontakty z dzieckiem nie zostały zakazane. Jeśli naprzemienne odbieranie dziecka przez rodziców odbywa się w zgodzie, nie wymaga sądownego ustalenia.
Często naprzemienne odbieranie dziecka przez rodziców wynika ze sposobu ukształtowania kontaktów rodzica z dzieckiem. Sądy rodzinne stosują bowiem rozwiązania w postaci opieki naprzemiennej, w ramach której dziecko spędza u każdego z rodziców np. pół tygodnia, tydzień, dwa tygodnie. Niekiedy także (nie jest to wówczas opieka naprzemienna) kontakty z dzieckiem mogą być przyznane na weekendy z prawem odbierania dziecka po lekcjach w piątek ze szkoły i przyprowadzenia go w poniedziałek rano do szkoły przez rodzica, któremu owe kontakty przyznano. Co do zasady szkoła winna znać te zasady kontaktów z dzieckiem, jeżeli obejmują one odbieranie i przyprowadzanie dziecka do szkoły, zwłaszcza gdy są one wykorzystywane przez rodziców do nadużyć, np. rodzic odbiera dziecko w czwartek, choć ma przyznane prawo do kontaktów w piątek. W razie sygnalizowania zagrożeń w tym zakresie przez któregoś z rodziców warto poprosić o odpis postanowienia sądu rodzinnego w zakresie kontaktów i wydając dziecko uprawnionemu do kontaktów, uwzględniać treść postanowień sądu. Powyższe pozwoli uniknąć wielu nieporozumień i ułatwi relacje szkoły z rodzicami, bez oskarżeń o stronniczość, nieuprawnione wydanie dziecka itp.
Jeżeli zaś względem jednego z rodziców wydano postanowienie o zakazie kontaktów z małoletnim, szkoła winna zachować szczególną czujność, ponieważ rodzic w takim położeniu bardzo często stara się wykorzystać niewiedzę wychowawców dziecka, aby uzyskać kontakt z dzieckiem. Wydanie mu dziecka po zajęciach może się okazać brzemienne w skutki.
W pozostałym zakresie brak przeciwwskazań do tego, aby wydać dziecko rodzicowi po zakończonych zajęciach szkolnych. Jeżeli jednak nauczyciel nie zna jednego z rodziców dziecka, stale pozostając w kontakcie tylko z drugim z nich, warto zasięgnąć informacji o nim u znanego rodzica dziecka, aby mieć pewność, czy można mu bezpiecznie powierzyć dziecko. Z tego względu, przyjmując dziecko do szkoły, warto zorientować się w sytuacji wychowawczej dziecka – czy wychowuje się w pełnej rodzinie, czy z którym z rodziców mieszka oraz jakie uregulowania sądowe względem dziecka miały miejsce. Powyższe pozwoli uniknąć zaskoczenia i konsternacji w sytuacji, gdy w drzwiach szkoły któregoś dnia stanie nieznana osoba, podając się za rodzica dziecka.
Kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej nie ma bezpośredniego związku z możliwością odbierania dziecka ze szkoły. Nawet sytuacja pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej nie jest równoznaczna z brakiem prawa kontaktów z dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza utratę możliwości podejmowania decyzji w istotnych sprawach dotyczących dziecka, nie zaś zakaz spotykania się z nim, spędzania z nim czasu. Rodzicowi pobawionemu władzy rodzicielskiej wolno więc odmówić wydania dziecka po zajęciach szkolnych tylko wtedy, gdy pozbawieniu władzy rodzicielskiej towarzyszy zakaz kontaktów z dzieckiem. Niezależnie od tego, szkoła powinna jednak zachować ostrożność i zorientować się, z jakich przyczyn rodzic został pozbawiony wykonywania władzy rodzicielskiej.
Jeżeli są to przyczyny zagrażające dobru dziecka, zaś względem rodzica nie orzeczono zakazu kontaktów z dzieckiem, warto takie rozwiązanie podsunąć drugiemu z rodziców, aby uniknąć zagrożeń, jakie mogą wyniknąć z powierzenia dziecka rodzicowi pozbawionemu władzy rodzicielskiej.
Szkoła areną eskalacji konfliktu
Niezależnie od tego, czy rodzice sądownie uregulowali kwestię kontaktów z dzieckiem, czy też nie, szkoła może stać się areną ich sporu. Wychowawcy i nauczyciele wciągnięci w ten konflikt powinni wiedzieć, jak się zachować. Odbieranie dziecka ze szkoły jest częstym polem do nadużyć, przykładem łamania wzajemnych ustaleń w zakresie opieki nad dzieckiem, próbą bezprawnego pozbawienia rodzica kontaktu z dzieckiem, odebrania dziecka drugiemu rodzicowi.
Podstawą prawidłowego postępowania w takich sytuacjach jest podjęcie następujących kroków:
Zaznajomienie się z sytuacją wychowawczą dziecka – z którym z rodziców zamieszkuje, jakie prawa lub ich ograniczenia zostały nałożone na każdego z rodziców sądownie, włącznie z zapoznaniem się z treścią stosownych postanowień.
Zachęcenie do podjęcia mediacji, terapii rodzinnej, spotkań ze szkolnym pedagogiem celem wypracowania wspólnych rozwiązań.
Poinformowanie o możliwości sądowego uregulowania tego aspektu sprawowania pieczy nad dzieckiem, poprzez skierowanie do sądu wniosku o ustalenie kontaktów rodzica z dzieckiem w taki sposób, aby obejmowały prawo odbierania dziecka ze szkoły lub przyprowadzania dziecka do szkoły.
W sytuacji gdy zostało już wydane postanowienie o kontaktach rodziców z dzieckiem, jednak z jakichś powodów zdezaktualizowało się, okazało się niedogodne lub niedostosowane do potrzeb rodziców lub dziecka – poinformowanie, iż istnieje możliwość zmiany rzeczonego orzeczenia na podstawie art. 106 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: ,,Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka”.
W sytuacji gdy jedno z rodziców prosi o niewydawanie dziecka drugiemu – zobowiązanie do okazania postanowienia sądu zakazującego rodzicowi kontaktów z dzieckiem lub ustalającego kontakty w sposób, z którego nie wynika prawo odbierania dziecka ze szkoły przez rodzica uprawnionego do kontaktów.
Poinformowanie, iż dalsza dezorganizacja w przyprowadzaniu i odbieraniu dzieci ze szkoły może doprowadzić do skierowania przez szkołę wniosku do sądu o wydanie zarządzeń opiekuńczych w trybie art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
- „Sąd opiekuńczy może w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych w zakresie niezbędnych szkoleń określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej”.
Na wszelkie pytania i wątpliwości dotyczące powyższych treści Pani mecenas odpowie w ramach prowadzonej przez siebie Kancelarii. Zapytania do analizy prosimy kierować na adres mailowy: adwokat.magdalena.mikos.korzen@gmail.com
