W wyniku zmian wprowadzonych grudniowymi1 ustawami oświatowymi zrezygnowano z utrzymywania dotychczasowego upoważnienia dla ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania dotyczącego określenia ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół2, a ponadto znaczną część przepisów dotyczących ramowych statutów z poziomu rozporządzenia3 przeniesiono na poziom ustawowy4. Natomiast nowe pełnomocnictwo ustawowe zakłada, że to minister określi w drodze rozporządzenia szczegółową organizację publicznych szkół i publicznych przedszkoli, uwzględniając prawidłową realizację celów i zadań szkół i przedszkoli. Konsekwencją takiego upoważnienia jest przygotowanie przez resort oświaty projektu rozporządzenia dotyczącego szczegółowej organizacji publicznych szkół i przedszkoli (Minister Edukacji Narodowej w dniu 17 marca 2017 roku podpisała rozporządzenie w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli). Projekt trafił do konsultacji społecznych 23 stycznia 2017 r. Przedstawione w rozporządzeniu rozwiązania są szczególnie istotne z punktu widzenia pracy szkoły, a jednocześnie w dużym stopniu odpowiadają zakresowi spraw określonych w dotychczas obowiązującym rozporządzeniu w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół.
Przedmiotowe rozporządzenie zawiera ważne regulacje dotyczące elementów tworzących nazwę szkoły lub przedszkola oraz sposobu stosowania nazwy szkoły i przedszkola. Katalog typów szkół i rodzajów oddziałów w szkołach ogólnodostępnych uwzględnia wszystkie typy i rodzaje szkół oraz rodzaje oddziałów funkcjonujących w szkołach ogólnodostępnych, jakie będą funkcjonowały po zmianach wprowadzonych ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. Rozporządzenie zachowuje dotychczasowe rozwiązania dotyczące warunków i sposobu używania nazwy przedszkola i szkoły na pieczęciach, tablicach urzędowych oraz sztandarze, a w przypadku szkoły również na świadectwie i legitymacji szkolnej5. Doprecyzowano w nim również tryb nadawania imienia szkole i przedszkolu. Wniosek w tej sprawie powinien uzasadniać wybór imienia, w tym kandydata na patrona szkoły lub przedszkola, oraz określać plan działań szkoły lub przedszkola związanych z nadaniem imienia, a także przewidywany termin uroczystości. Wskazano, że organ prowadzący powinien zająć stanowisko w tej sprawie w terminie 30 dni. Określone zostały również organy szkoły lub przedszkola uprawnione do składania w tej sprawie wniosku do organu prowadzącego.
Nowe pełnomocnictwo ustawowe zakłada, że to minister określi w drodze rozporządzenia szczegółową organizację publicznych szkół i publicznych przedszkoli.
Nową regulację stanowi przepis dotyczący zmiany lub uchylenia nadania imienia szkole lub przedszkolu.
Wskazano w nim, że przy podejmowaniu takiej inicjatywy wykorzystuje się procedurę stosowaną przy nadawaniu imienia szkole lub przedszkolu6. Nowa regulacja ma charakter ewidentnie porządkujący i jest konsekwencją szeregu istotnych pytań dotyczących tego zagadnienia stawianych przez organy szkół i przedszkoli oraz ich organy prowadzące.
Mając na względzie konieczność dostosowania organizacji szkoły i przedszkola do zmian wprowadzanych w ich funkcjonowaniu już od roku szkolnego 2017/2018, zaproponowano rozwiązanie dla szkół, które już posiadają patrona. Otóż nowe przepisy zezwalają na zachowanie swojego imienia w procedurze przekształcania lub włączania szkół różnych typów. Uregulowana została również sytuacja, gdy imię lub imiona posiadają szkoły funkcjonujące w zespołach szkół.
Ustalone zostały również standardy warunków pobytu uczniów w internatach organizowanych przez publiczne szkoły.
Określone zostały normy dotyczące liczby uczniów w grupie wychowawczej − nie może ona przekraczać 30 uczniów w szkole podstawowej i 35 uczniów w szkole ponadpodstawowej. Liczba uczniów w grupie wychowawczej, w której są dzieci niepełnosprawne lub zagrożone niedostosowaniem społecznym, będzie wynosić nie więcej niż 25 osób. Pamiętać jednak należy, że w takiej grupie jednocześnie może być nie więcej niż 5 uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Dodatkowo wprowadzono przepis zakładający, że zadania internatu są realizowane we współpracy z rodzicami ucznia, szkołą i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Jest to bardzo istotne założenie sankcjonujące proces postępującego uspołecznienia szkół. Wprowadzono rozgraniczenie tygodniowego wymiaru zajęć opiekuńczych i wychowawczych z jedną grupą wychowawczą w szkole podstawowej − co najmniej 70 godzin oraz ponadpodstawowej − co najmniej 49 godzin. Stworzona zostaje możliwość działania w internacie zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji uczniów. Jest to bardzo ważne i niezwykle potrzebne rozwiązanie.
Zachowane zostały dotychczasowe rozwiązania dotyczące liczebności dzieci i uczniów w oddziale przedszkolnym oraz w klasach I–III szkoły podstawowej. Liczba ta nie może być większa niż 25 uczniów. Jednak w okresie od rozpoczęcia do zakończenia zajęć dydaktycznych, w przypadku przyjęcia z urzędu do oddziału klasy I, II lub III szkoły podstawowej ucznia zamieszkałego w obwodzie szkoły, dyrektor tej szkoły (po poinformowaniu rady oddziałowej) ma obowiązek podzielić dany oddział, jeżeli liczba uczniów zwiększyłaby się ponad 25. W takiej sytua-
cji, na wniosek rady oddziałowej oraz po uzyskaniu zgody organu prowadzącego, dyrektor szkoły może również odstąpić od takiego podziału, zwiększając jednocześnie liczbę uczniów w oddziale, jednak nie więcej niż o 2 uczniów. Jednak wówczas obligatoryjnie należy zatrudnić asystenta nauczyciela, który będzie wspierał nauczyciela prowadzącego zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze w tym oddziale w ciągu całego etapu edukacyjnego.
Ustalono również, że liczba dzieci w oddziale przedszkola integracyjnego i oddziale integracyjnym w przedszkolu ogólnodostępnym oraz liczba uczniów w oddziale szkoły integracyjnej i w oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej nie może być większa niż 20. Jednocześnie może być w nim nie więcej niż 5 dzieci lub uczniów niepełnosprawnych. Natomiast zrezygnowano ze wskazywania minimalnej liczby uczniów. Określa się jedynie górną granicę liczby dzieci w oddziale przedszkola specjalnego i oddziale specjalnym w przedszkolu ogólnodostępnym, a także oddziale szkoły specjalnej i oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej. Na nowo uregulowano liczbę uczniów, jaka może pozostawać pod opieką jednego nauczyciela na zajęciach świetli-
cowych w szkole podstawowej − jest to nie więcej niż 25 uczniów. Jednak w przypadku prowadzenia zajęć świetlicowych w szkołach specjalnych, integracyjnych oraz oddziałach specjalnych i integracyjnych zorganizowanych w szkołach ogólnodostępnych przewidziano, że liczba uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym pozostających pod opieką jednego nauczyciela wynosi nie więcej niż 5 uczniów.
Wprowadzono przepis zakładający, że zadania internatu są realizowane we współpracy z rodzicami ucznia, szkołą i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi.
Proponowane są również regulacje dotyczące konkretnych form organizacji obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Otóż w każdej szkole obowiązkowe zajęcia edukacyjne powinny być organizowane w oddziałach. Ale w szczególnych sytuacjach obowiązkowe zajęcia edukacyjne mogą odbywać się także w grupie oddziałowej, grupie międzyoddziałowej, grupie międzyklasowej lub grupie międzyszkolnej, zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania dla szkół publicznych.
Doprecyzowano również warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby można było zastosować rozwiązanie organizacyjne w formie tzw. klas łączonych.
I tak w klasie pierwszej stworzono możliwość łączenia zajęć z inną klasą jedynie w przypadku realizacji edukacji muzycznej, edukacji plastycznej i wychowania fizycznego, a w klasie VIII jedynie w przypadku muzyki, plastyki, techniki i wychowania fizycznego. Natomiast w klasach II–VII będzie można prowadzić zajęcia w klasach łączonych nie więcej niż w połowie wymiaru godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, z tym że zajęcia z muzyki, plastyki, techniki i wychowania fizycznego będzie można w całości prowadzić w klasach łączonych.
Bardzo precyzyjnie został określony czas trwania poszczególnych zajęć. Otóż godzina zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych trwa
60 minut, ale dopuszcza się w uzasadnionych przypadkach elastyczne prowadzenie tych zajęć w czasie
krótszym niż 60 minut, zachowując jednak ustalony dla ucznia łączny czas ich trwania w okresie tygodniowym. Celem tej regulacji jest uprządkowanie i wyeliminowanie wątpliwości dotyczących wymiaru czasu prowadzenia zajęć rewalidacyjnych, które najczęściej były realizowane nieprawidłowo, tj. w wymiarze czasu określonym dla zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Pozostawiono również obecny czas trwania godziny lekcyjnej, tj. 45 minut. Jednak w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć edukacyjnych w czasie od 30 do
60 minut, jednak również z zachowaniem ogólnego tygodniowego czasu ich trwania ustalonego w tygodniowym rozkładzie zajęć opracowanym przez dyrektora szkoły. Podobnie czas trwania poszczególnych zajęć edukacyjnych w klasach I–III szkoły podstawowej będzie ustalał nauczyciel prowadzący te zajęcia, zachowując ogólny tygodniowy czas zajęć.
W nowych rozwiązaniach doprecyzowano również terminy opracowania, opiniowania i zatwierdzania arkusza organizacji szkoły i przedszkola. Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami zakłada się, że:
- do 19 kwietnia danego roku – powinno nastąpić wydawanie opinii zakładowych organizacji związkowych;
- do 21 kwietnia danego roku – nastąpi opracowanie arkusza organizacyjnego przez dyrektora szkoły lub przedszkola. Przed przekazaniem do organu prowadzącego arkusz powinien być zaopiniowany przez radę pedagogiczną oraz zakładowe organizacje związkowe;
- do 20 maja danego roku – ma być wydawana opinia organu sprawującego nadzór pedagogiczny;
- do 29 maja danego roku – powinno mieć miejsce zatwierdzenie przez organ prowadzący szkołę lub przedszkole arkusza organizacyjnego, po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą lub przedszkolem.
Zaznaczono jednak, że opinia zakładowych organizacji związkowych i opinia organu sprawującego nadzór pedagogiczny powinny być wydane w terminie 10 dni od dnia otrzymania arkusza organizacyjnego szkoły. Taka sama procedura będzie stosowana w przypadku wprowadzenia − do dnia 30 września danego roku − zmian do zatwierdzonego już arkusza organizacyjnego sporządzonego przez dyrektora szkoły lub przedszkola, z tym że opinie będą wtedy wydawane w terminie 4 dni od dnia otrzymania zmian w arkuszu. Także organ prowadzący będzie zobowiązany do zatwierdzenia przedłożonych zmian w terminie
W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć edukacyjnych w czasie od 30 do 60 minut, jednak z zachowaniem ogólnego tygodniowego czasu ich trwania ustalonego w tygodniowym rozkładzie zajęć opracowanym przez dyrektora szkoły.
7 dni od ich otrzymania. Natomiast w przypadku wprowadzania zmian do zatwierdzonego arkusza – po dniu 30 września organ prowadzący zatwierdza te zmiany w terminie 7 dni od dnia ich otrzymania. Zdecydowano również o rozszerzeniu wykazu treści, jakie powinien zawierać arkusz organizacji szkoły i przedszkola. Doprowadzi to do ujednolicenia wymagań organu prowadzącego wobec dyrektora szkoły i przedszkola. Nowym rozwiązaniem jest uwzględnienie w arkuszu organizacji szkoły podstawowej, w której zorganizowano oddziały przedszkolne, regulacji odnoszących się bezpośrednio do tego oddziału.
Takie dokładne doprecyzowanie terminów powinno pozwolić na przygotowanie arkuszy organizacyjnych uwzględniających zmiany związane z reformą ustroju szkolnego przez dyrektorów szkół i przedszkoli oraz ich organy prowadzące z uwzględnieniem nowych uprawnień, jakie zostały przyznane tak radzie pedagogicznej, jak i związkom zawodowym. Można uznać, że jest to dalszy etap uspołeczniania procesu zarządzania szkołą publiczną. Prawo opiniowania arkusza organizacyjnego przez związki zawodowe powinno pozwolić na optymalne przygotowanie ewentualnych decyzji kadrowych. Natomiast zapoznanie rady pedagogicznej z arkuszem organizacyjnym jeszcze przed jego zatwierdzeniem powinno być pomocne w rozważaniu różnych wersji rozstrzygnięć organizacyjnych, a co najważniejsze – nauczyciele nie będą już zaskakiwani pewnymi decyzjami gdyż sami (w pewnym zakresie) będą uczestniczyli w ich przygotowaniu. Takie rozwiązanie powinno znacząco zmniejszyć ilość ewentualnych konfliktów, jeżeli ich zupełnie nie wyeliminuje. Jednak „cały w tym ambaras, aby dwoje chciało naraz”.
Jak powszechnie wiadomo, w praktyce najtrudniejszy jest okres przejściowy, w którym pierwszy raz wprowadza się w życie nowe regulacje. Dlatego też o opracowaniu arkusza należy myśleć już teraz, gdyż 21 kwietnia to praktycznie zaraz po tegorocznych Świętach Wielkanocnych. Czasu zostało więc niewiele.
Doprecyzowane zostały przepisy odnoszące się do możliwości tworzenia zespołów nauczycieli w szkole i przedszkolu w zależności od potrzeb szkoły wynikających z zadań statutowych oraz innych potrzeb szkoły. Obecne regulacje ograniczają się do wskazania, że dyrektor może takie zespoły tworzyć i powoływać ich przewodniczącego. Proponuje się natomiast przepisy, zgodnie z którymi zespół jest powoływany na czas określony lub nieokreślony, zespół określa plan pracy i zadania do realizacji w danym roku szkolnym.
Reasumując, proponowane rozporządzenie przewiduje:
- doprecyzowanie kwestii związanych z nazwą szkoły i przedszkola, w tym specjalnych i integracyjnych, oraz m.in. określenie trybu nadawania im imienia;
- określenie warunków i sposobu używania nazwy szkoły i przedszkola, w tym specjalnych i integracyjnych, na pieczęciach, tablicach urzędowych i sztandarze;
- określenie liczby uczniów w oddziale klas I–III szkoły podstawowej, w oddziale przedszkolnym, oddziale przedszkola integracyjnego, specjalnego oraz oddziale integracyjnym i specjalnym w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej;
- określenie liczby uczniów pozostających pod opieką jednego nauczyciela w świetlicy;
- określenie form organizacji oraz czasu trwania prowadzonych zajęć w przedszkolu oraz w szkole;
- określenie czasu trwania obowiązkowych zajęć edukacyjnych, zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych;
- doprecyzowanie zasad funkcjonowania przedszkola;
- określenie warunków tworzenia klas łączonych;
- określenie zasad tworzenia i funkcjonowania w szkole podstawowej oddziałów przysposabiających do pracy;
- określenie norm dotyczących liczby uczniów w grupie wychowawczej w internacie i tygodniowego wymiaru zajęć opiekuńczych i wychowawczych z jedną grupą w internacie;
- określenie terminów opracowania, opiniowania i zatwierdzania arkusza organizacji szkoły i przedszkola, rozszerzenie wykazu treści, jakie powinien zawierać arkusz organizacji, oraz określenie zasad opiniowania i zatwierdzania zmian do arkusza organizacji;
- określenie zasad pracy zespołów nauczycieli;
- określenie zasad organizacji kształcenia w szkole dla dorosłych;
- określenie tygodniowego wymiaru zajęć opiekuńczych i wychowawczych z jedną grupą wychowawczą w szkole podstawowej i ponadpodstawowej.
W praktyce najtrudniejszy jest okres przejściowy, w którym pierwszy raz wprowadza się w życie nowe regulacje. W przepisach przejściowych przewidziano dłuższe terminy opracowywania, opiniowania i zatwierdzania arkuszy organizacyjnych szkoły.
Zachęcam wszystkich do lektury projektu tego aktu prawnego oraz do aktywnego udziału w procesie jego społecznego opiniowania.
