Nowy rok – nowy nabór?

Z tytułowym zagadnieniem naboru na nowy rok szkolny nierozerwalnie wiąże się arkusz organizacyjny szkoły. Jest to podstawowy dokument organizacyjny szkoły, w którym dyrektor określa szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym, z uwzględnieniem szkolnego planu nauczania. Podstawę prawną corocznego sporządzania tego dokumentu organizacyjnego szkoły stanowią przepisy w sprawie ramowych statutów poszczególnych typów szkół i placówek określone w załącznikach do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Obowiązek opracowania arkusza organizacyjnego szkoły spoczywa na dyrektorze szkoły, który ma również obowiązek przekazania go do organu prowadzącego do dnia 30 kwietnia roku poprzedzającego rok szkolny, którego arkusz organizacyjny dotyczy. Wypełniony (wpisany numer i data uchwały opinii Rady Pedagogicznej w sprawie przydziału zajęć) i opieczętowany arkusz dyrektor szkoły przekazuje organowi prowadzącemu najczęściej w formie papierowej i elektronicznej. Z kolei organ prowadzący szkołę zatwierdza arkusz organizacyjny szkoły w terminie do dnia 30 maja danego roku.

Trzeba jednak pamiętać o tym, że sporządzany w kwietniu arkusz jest zawsze obarczony niepewnością co do rzeczywistej liczby oddziałów klas pierwszych, jakie zostaną utworzone od września. Dlatego też dyrektor szkoły powinien ustalić (negocjować) plan naboru na poziomie realnym do osiągnięcia, co pozwoli możliwie trafnie określić potrzeby kadrowe. W związku z tym powstaje pytanie, jakie działania może podjąć dyrektor szkoły, gdy plan naboru nie zostanie zrealizowany. W tej sytuacji dyrektor szkoły stanie przed koniecznością podjęcia decyzji kadrowych. 

Podstawą prawną do rozpoczęcia tzw. ruchów kadrowych jest art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela, zgodnie z którym: „dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2”. 

To właśnie z treści arkusza organizacyjnego szkoły wynika, czy nastąpiła zmiana planu nauczania, o której mowa w przytoczonym wyżej przepisie, a więc taka, której skutkiem jest niemożność zatrudniania określonych nauczycieli w pełnym wymiarze zajęć. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 20 stycznia 2015 r. (sygn. akt III PK 51/14).

 Porozumienie zmieniające

Jest to sposób w założeniu najmniej konfliktowy, gdy chodzi o modyfikację dotychczasowych warunków zatrudnienia nauczyciela. Jeżeli nauczyciel wyrazi zgodę na zmianę wymiaru etatu, można dokonać takiej modyfikacji stosunku pracy w dowolnym momencie, również w grudniu, styczniu czy lutym. Istotna jest tutaj wyłącznie zgoda nauczyciela, a generalnie jest to porozumienie obydwu stron – pracodawcy (dyrektora) i pracownika (nauczyciela). Dotyczy to każdego rodzaju stosunku pracy, tj. umowy o pracę i mianowania. 

Wypowiedzenie umowy o pracę

Jednym ze sposobów podjęcia decyzji kadrowych jest rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy przez wypowiedzenie. 

Rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela następuje z końcem roku szkolnego, po uprzednim 3-miesięcznym wypowiedzeniu. Oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy za wypowiedzeniem powinno więc zostać złożone nauczycielowi najpóźniej do dnia 31 maja, co będzie skutkowało rozwiązaniem stosunku pracy w dniu 31 sierpnia, czyli z końcem roku szkolnego. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii szkolnych, nauczycieli placówek kształcenia ustawicznego oraz nauczycieli szkół, w których zakończenie cyklu kształcenia następuje w trakcie roku szkolnego, warunek rozwiązania stosunku pracy z końcem roku szkolnego nie znajduje zastosowania. Nauczycielom zatrudnionym w wyżej wymienionych szkołach i placówkach można wręczyć wypowiedzenie w każdym czasie, zachowując jedynie przepisany prawem okres wypowiedzenia. 

Zgodnie z regulacją z art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela okres wypowiedzenia może być skrócony do 1 miesiąca, z tym że w takim wypadku nauczycielowi należy wypłacić odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia, w wysokości wynagrodzenia liczonego jak za okres urlopu wypoczynkowego. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się nauczycielowi pozostającemu w tym czasie bez pracy do okresu zatrudnienia. Skrócenie okresu wypowiedzenia następuje dopiero po wręczeniu nauczycielowi oświadczenia o wypowiedzeniu w terminie wynikającym z treści art. 20 ust. 3 ww. ustawy. Z treści omawianej regulacji nie wynika, że można skrócić okres wypowiedzenia poprzez jego późniejsze złożenie. Pracodawca jest więc zobowiązany do wręczenia wypowiedzenia do 31 maja, a następnie może skrócić okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. O zamiarze wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy z powodu przewidywanego zmniejszenia liczby oddziałów dyrektor zawiadamia reprezentującą nauczyciela zakładową (międzyzakładową) organizację związkową, która w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia może zgłosić na piśmie umotywowane zastrzeżenia. Po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, dyrektor podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy.

Stan nieczynny

Kolejnym sposobem podejmowania decyzji kadrowych jest przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny. Wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn opisanych w treści art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. W takiej sytuacji dyrektor szkoły zobligowany jest przenieść nauczyciela w stan nieczynny na 6 miesięcy. Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatków socjalnych, do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. Z upływem 6-miesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa. W razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć dyrektor szkoły musi pamiętać o obowiązku przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym. 

Ograniczenie zatrudnienia

Innym dopuszczalnym rozwiązaniem, które dotyczy tylko nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, jest tzw. ograniczenie zatrudnienia (art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela). Ograniczenie zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia można zastosować tylko wówczas, kiedy nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć z powodu:

• częściowej likwidacji szkoły, 
• zmian organizacyjnych lub planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze,
• braku warunków do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć w innej szkole. 

Ograniczenie zatrudnienia może być zatem zastosowane w trakcie roku szkolnego (a więc poza okresem tzw. ruchu kadrowego), ale tylko w przypadku wyrażenia na nie zgody przez nauczyciela. W takiej sytuacji nie jest konieczne zachowywanie 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, ponieważ art. 22 ust. 2 ww. ustawy nie zawiera takiej regulacji. Konieczność zachowania 3-miesięcznego wypowiedzenia ze skutkiem na koniec roku szkolnego powstaje dopiero w sytuacji odmowy wyrażenia zgody na ograniczenie zatrudnienia, a więc kiedy ma zastosowanie norma z art. 20 ust. 3 ustawy. W przypadku ograniczenia zatrudnienia zmianie ulega tylko wymiar tygodniowych obowiązkowych zajęć nauczyciela, natomiast rodzaj stosunku pracy pozostaje niezmieniony.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2014 r., poz. 191 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.).