Nowe zasady bezpieczeństwa i higieny w szkołach

Zapraszamy również do wzięcia udziału w XIV OGÓLNOPOLSKIM KONGRESIE DLA DYREKTORÓW PLACÓWEK NIEPUBLICZNYCH!

O tym, jak szczególnie ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa w szkołach i to dla wszystkich podmiotów życia szkolnego, nie trzeba nikogo przekonywać. Artykuł 6 pkt 1 Karty Nauczyciela1 stanowi, że nauczyciel jest zobowiązany rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Natomiast art. 7 ust. 2 pkt 6 wyraźnie podkreśla, że dyrektor szkoły jest szczególnie odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Z uwagi na dużą dynamikę zmian w otoczeniu prawnym szkoły – obecne przepisy dotyczące bhp2 zaczęły znacznie odbiegać od nowych regulacji ujętych chociażby w ustawie Prawo oświatowe3 czy też najnowszych regulacji dotyczących zasad organizowania przez publiczne szkoły krajoznawstwa i turystyki4. Ponadto proponowana regulacja stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 125 ustawy Prawo oświatowe. Zgodnie z przedmiotowym upoważnieniem minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi w drodze rozporządzenia ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny obowiązujące w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, z uwzględnieniem w szczególności warunków pracy i nauki w czasie pobytu w szkole, w tym w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych oraz w czasie zajęć z wychowania fizycznego, w czasie zawodów sportowych i wycieczek turystycznych, oraz postępowanie w sprawach wypadków uczniów. Z natury rzeczy projektowana regulacja zastąpi dotychczasowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. 
Przepisy nowej regulacji zostały usystematyzowane w pięciu rozdziałach: 

1. przepisy ogólne – rozdział pierwszy,
2. przepisy dotyczące warsztatów, laboratoriów, pracowni oraz stanowisk szkoleniowych do realizacji praktycznej nauki zawodu – rozdział drugi,
3. przepisy dotyczące wychowania fizycznego, sportu i turystyki – rozdział trzeci,
4. przepisy dotyczące wypadków osób pozostających pod opieką szkoły – rozdział czwarty,
5. przepisy końcowe – rozdział piąty. 

W nowych regulacjach zostały utrzymane sprawdzone w praktyce szkolnej rozwiązania zawarte w dotychczas obowiązującym rozporządzeniu. Dotyczą one: 

1. obowiązków dyrektora szkoły w zakresie: 

• zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu w szkole, a także w czasie zajęć organizowanych poza nią, 
• prowadzenia kontroli zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły, sprzętu oraz sporządzania dokumentacji pokontrolnej, 
• zawieszenia zajęć szkolnych na czas oznaczony, w przypadkach określonych w projekcie, 
• zapewnienia przeszkolenia nauczycieli w zakresie udzielania pierwszej pomocy, 
• zapewnienia uczniom właściwego wyposażenia, nadzoru i bezpiecznych warunków pracy na rzecz szkoły i środowiska, 
• powiadamiania właściwych osób i organów o wystąpieniu wypadku, 
• czynności związanych z wystąpieniem wypadku, w tym zabezpieczenia miejsca wypadku, powołania zespołu, prowadzenia rejestru, ewaluacji przyczyn wypadków;

2. warunków techniczno-organizacyjnych związanych z ewakuacją osób; 
3. ogólnych wytycznych bezpieczeństwa podczas prowadzenia prac remontowych, instalacyjnych oraz naprawczych; 
4. wymogów technicznych, jakie musi spełniać szkoła w zakresie: nawierzchni, instalacji, oświetlenia, szlaków komunikacyjnych, ogrodzenia, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, sieci wodociągowej, schodów, wentylacji i ogrzewania, sprzętów, w tym warunków w kuchni i jadalni; 
5. oznakowania i zabezpieczania miejsc pracy i pomieszczeń, do których dostęp jest wzbroniony dla osób nieuprawnionych; 
6. warunków prowadzenia zajęć wychowania fizycznego, sportu i turystyki i organizowania zajęć, imprez i wycieczek, w tym zapewnienia opieki, dostosowania stopnia trudności i intensywności do aktualnej sprawności i wydolności uczniów, prawidłowego zabezpieczenia sprzętów i urządzeń do ćwiczeń; 
7. szczegółowych rozwiązań w sytuacji wypadków osób pozostających pod opieką szkoły, w tym obowiązku udzielenia pierwszej pomocy, procedury postępowania powypadkowego, składu i obowiązków zespołu powypadkowego; 
8. uprawnienia organu prowadzącego szkołę do zawieszenia zajęć na czas oznaczony. 

To tylko część proponowanego aktu prawnego, który zawiera aż 52 paragrafy oraz trzy stosowne załączniki, którymi są: rejestr wyjść grupowych uczniów, protokół powypadkowy oraz rejestr wypadków. 
W nowym akcie prawnym dokonano również kilku istotnych modyfikacji, a mianowicie zmieniony został przepis dotyczący zapewnienia możliwości pozostawienia części podręczników i przyborów w pomieszczeniach szkoły. W projekcie rozporządzenia5 jednoznacznie określono obowiązek dyrektora szkoły w zakresie zapewnienia uczniom miejsca na pozostawienie podręczników i przyborów szkolnych. Rozwiązanie to ma na celu skuteczniejsze egzekwowanie prawa ucznia i ograniczenie problemów z nadmiernym obciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego, negatywnie wpływającym na rozwój dziecka.
Rozszerzono również grupę osób, które powinny odbyć szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Dotychczas przepisy wymieniały nauczycieli, w tym m.in. prowadzących zajęcia w warsztatach, laboratoriach i zajęcia wychowania fizycznego. Obecnie, aby zwiększyć bezpieczeństwo dzieci podczas pobytu w szkole, także pozostali jej pracownicy powinni być przygotowani do udzielania pierwszej pomocy. Należy zauważyć, że regulacja taka koreluje z § 39 proponowanego rozwiązania prawnego, który obliguje wszystkie osoby, które powzięły informację o zaistnieniu wypadku ucznia będącego pod opieką szkoły, do podjęcia stosownych działań, w tym udzielenia pierwszej pomocy6. W sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia zdecydowanie największe znaczenie ma czas udzielenia poszkodowanemu pomocy, dlatego tak istotne jest, by każdy z pracowników, który znajdzie się najbliżej osoby potrzebującej pomocy, potrafił prawidłowo zareagować w danej sytuacji. Natomiast § 49 stanowi, że rejestr wypadków prowadzi dyrektor szkoły lub osoba przez niego upoważniona. Może to być zarówno szkolny inspektor bhp, jak i społeczny inspektor pracy, chyba że dyrektor wytypuje do realizacji tego zadania inną osobę. Nowy wzór rejestru wypadków szkolnych będzie teraz wyglądał w sposób przedstawiony w tabeli 1. 

Proponuje się zmianę przepisów dotyczących zabezpieczenia przejść na terenie szkoły przed poślizgiem7. W czasie zimowych warunków atmosferycznych w celu zabezpieczenia przed poślizgiem szkoły mogą użyć środków adekwatnych do potrzeb, a nie tylko piasku, jak dotychczas. 
W sposób zdecydowany uszczegółowione zostały przepisy dotyczące zapewnienia w szkole dostępu do wody spełniającej wymagania dla wody zdatnej do picia8. Jednak w przypadku braku sieci wodociągowej nadal obowiązkiem szkoły będzie zapewnienie innego źródła wody zdatnej do picia. Uczeń przebywający pod opieką szkoły absolutnie nie ma możliwości dowolnego opuszczania jej terenu w celu zakupu wody (jednoznaczne zapisy prawne dotyczące przebywania uczniów na terenie szkoły), co w zdecydowany sposób wpłynie na wzrost bezpieczeństwa uczniów, a ponadto regulacja ta może wpłynąć na zmianę nawyków żywieniowych uczniów przez zastępowanie słodzonych napojów wodą. 
Uszczegółowione zostały warunki dotyczące zabezpieczenia pomieszczeń, w których odbywają się zajęcia, przed czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, np. wilgocią i nasłonecznieniem9. Przedmiotowa regulacja ma na celu wyeliminowanie niekorzystnych warunków, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie uczniów. Uszczegółowiono również dotychczasowe przepisy dotyczące możliwości zawieszenia zajęć przez dyrektora szkoły w przypadku zdarzeń, które mogłyby zagrozić zdrowiu uczniów. Wśród nich wyodrębniono szczególnie: negatywne skutki zdarzeń atmosferycznych oraz przekroczenie w powietrzu dopuszczalnych poziomów substancji szkodliwych10. 
Poszerzony został zakres obowiązywania zasad zachowania bezpieczeństwa w przypadku korzystania z obszarów wodnych w ramach zajęć11. Obecnie będą one obowiązywać nie tylko w stosunku do wycieczek, ale także zajęć wychowania fizycznego, zajęć sportowych oraz imprez organizowanych przez szkołę, lub w których szkoła bierze udział. Pływając i uprawiając sport lub rekreację, uczestnicy mogą przebywać wyłącznie na wyznaczonych obszarach wodnych z zachowaniem bezpieczeństwa. Wskazano również obowiązek zapewnienia stałego nadzoru ratownika wodnego lub ratowników wodnych oraz ustawiczny nadzór opiekuna lub opiekunów ze strony szkoły. Doprecyzowany został również katalog zachowań zabronionych podczas zajęć i wycieczek12. Nie wolno korzystać z obiektów pływających, np. łodzi, kajaków, rowerów wodnych, podczas silnych wiatrów, burzy i deszczy nawalnych, jak również wchodzić na zamarznięte powierzchnie rzek, stawów, jezior i innych zbiorników wodnych13. 
Wskazane zostały zmienione warunki, które muszą spełniać strzelnice organizowane w szkołach14. Zgodnie z art. 45 ustawy o broni i amunicji15 broń palna oraz inna broń zdolna do rażenia celów na odległość może być używana w celach szkoleniowych i sportowych tylko na strzelnicach. Strzelnice oraz ich regulamin muszą być zgodne z przepisami ww. ustawy. Zajęcia na strzelnicy może prowadzić osoba, która spełnia warunki zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 46 ust. 3 wyżej wspomnianej ustawy. Uczniów przed przystąpieniem do strzelania z broni sportowej zaznajamia się z zasadami korzystania ze strzelnicy i bezpiecznego obchodzenia się z bronią. 
Określony został termin na sporządzenie i doręczenie protokołu powypadkowego osobom uprawnionym do zaznajomienia się z materiałami postępowania powypadkowego16. Protokół sporządza się w ciągu 21 dni, a doręcza niezwłocznie. Przewiduje się również możliwość wydłużenia tego terminu w zależności od uzasadnionych okoliczności. Jedynie w uzasadnionych przypadkach protokół powypadkowy może być sporządzony w późniejszym terminie17. W projekcie zawarty został również katalog otwarty zakresu zastrzeżeń, jakie mogą być zgłaszane do protokołu.
Wprowadzone zostały również zupełnie nowe regulacje, które w nieco inny sposób sytuują problematykę bezpieczeństwa w szkole, a tym samym ustalają nowe rygory organizacyjno-dokumentacyjne, które trzeba będzie bardzo respektować. Poniżej przedstawiono nowe regulacje zaproponowane rozporządzeniem resortowym. 
Zostaje wprowadzony bezwzględny obowiązek rejestrowania wszystkich wyjść grupowych, które nie są wycieczkami18. Taki obowiązek wprowadzono w związku ze zmianami w organizacji wycieczek szkolnych, dla których obowiązkowym dokumentem jest karta wycieczki, której wzór został określony w § 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r.19. Natomiast wzór nowego obowiązkowego rejestru wyjść grupowych został określony w załączniku nr 1 do projektowanego rozporządzenia. W rejestrze tym będą wpisywane m.in.: cel wyjścia, miejsca zbiórek, a także osoby odpowiedzialne za opiekę nad uczniami. Wpisy w rejestrze wyjścia grupowego zawsze będą wymagały akceptacji dyrektora szkoły. Natomiast do prowadzenia samego rejestru dyrektor może upoważnić inną osobę (tabela 2.). 

Wprowadzony został również obowiązek uwzględnienia w planie zajęć dydaktyczno-wychowawczych realizacji zajęć wymagających intensywnego wysiłku umysłowego nie później niż na szóstej godzinie zajęć w danym dniu. A ponadto bardzo wyraźnie zaznaczono, że plan zajęć musi uwzględnić równomierne obciążenie zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia oraz potrzebę zróżnicowania zajęć w każdym dniu nauki szkolnej20. Główny Inspektorat Sanitarny21 wskazuje, że uczniowie powinni mieć równomiernie rozłożone zajęcia, nie więcej niż 6–7 godzin dziennie Przy projektowaniu tego rozwiązania sugerowano się tzw. wykresem A. Janczewskiego22, który wyraźnie wskazuje, że efektywność pracy ucznia zaczyna się łagodnie zmniejszać już od 4 godziny lekcyjnej, natomiast na 6 lekcji intensywnie spada. 
Z uwagi na różne praktyki szkolne w tym względzie proponuje się wprowadzenie minimalnego czasu trwania przerw (co najmniej 10 minut) oraz dostosowania ich do potrzeb uczniów23. Dyrektor szkoły w tej kwestii będzie obowiązany zasięgnąć opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego. Wynika to z faktu, że długość przerw powinna być racjonalnie dostosowana do potrzeb społeczności szkolnej, np. umożliwiać spożycie drugiego śniadania i obiadu24. Ponadto, uczniom podczas przerwy należy zapewnić opiekę. Zapis § 13 ust. 1 i 2 jednoznacznie stanowi, że przerwy w zajęciach uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela. Gdy pozwalają na to warunki atmosferyczne, uczniowie spędzają przerwy na świeżym powietrzu. 
W tej tak ważnej kwestii kierowano się wskazaniami OECD. Okazuje się, że zgodnie z opracowaniem Education at a Glance 2017 OECD Indicators25 w krajach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju minimalna długość przerwy na ogół wynosi 10–15 minut, po to aby umożliwić uczniom zmianę sali lekcyjnej oraz uwzględnić
 realizację potrzeb fizjologicznych. Natomiast zgodnie z Poradnikiem oceny higieny procesu nauczania – uczenia się w szkole podstawowej Głównego Inspektora Sanitarnego26 10-minutowe przerwy pomagają w odreagowaniu zmęczenia wywołanego dłużej trwającym skupieniem. 
Wprowadzony został również obowiązek informowania kuratora oświaty o zawieszeniu zajęć szkolnych. Nowy § 18 proponowanego rozwiązania teraz będzie wyglądał następująco: 

1. Organ prowadzący szkołę może zawiesić zajęcia na czas oznaczony w przypadku, gdy na danym terenie może wystąpić zagrożenie bezpieczeństwa uczniów związane z utrudnieniem w: 

• dotarciu ucznia do szkoły lub powrotem ze szkoły lub 
• organizacji zajęć w szkole 

– w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych. 

2. Dyrektor, za zgodą organu prowadzącego szkołę, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli: 

• temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 21:00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa; 
• na danym terenie wystąpiły:

1. negatywne skutki zdarzeń atmosferycznych, 
2. przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 90 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ,
3.  inne zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczniów.

3. O zawieszeniu zajęć, o którym mowa w ust. 1 i 2, odpowiednio organ prowadzący lub dyrektor szkoły zawiadamiają kuratora oświaty. 

Resort edukacji zakłada, że projektowane rozporządzenie powinno wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Proponowane przepisy przejściowe zostały uzupełnione zapisem, który daje szkołom i placówkom niezbędny czas na dostosowanie się do wymagań wynikających z § 4 ust. 2, § 13 ust. 3 i 4 oraz § 20 ust. 2 w terminie do dnia 1 marca 2019 r. Termin ten umożliwi dostosowanie organizacji pracy szkoły i placówki w zakresie zmiany planu zajęć dydaktyczno-wychowawczych w drugiej połowie roku szkolnego 2018/2019, czyli praktycznie po zakończeniu ferii zimowych.