Innowacja pedagogiczna − to nowatorskie rozwiązania programowe, metodyczne lub organizacyjne mające na celu poprawę jakości pracy placówki. Jest to działanie celowe, zaplanowane, zorganizowane, poddawane monitoringowi i ewaluacji. Może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę lub grupę, nie może jednak prowadzić do zmiany typu szkoły.
Innowacje pedagogiczne wdrażane w szkole nie mogą naruszać:
- uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki w zakresie ustalonym w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty,
- uprawnień ucznia w zakresie uzyskania wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły, opisanych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. z 2012 r., poz. 977),
- warunków i sposobu przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, ustalonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 z późn. zm.).
Podstawa prawna wprowadzania innowacji:
- ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) – art. 22 ust. 2 pkt 6, art. 41 ust. 1 pkt 3,
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. wsprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przezpubliczne szkoły i placówki (Dz. U. z 2002 r. nr 56, poz. 506 z późn. zm.).
Działania poprzedzające wprowadzenie innowacji:
1 Analiza wyników ewaluacji − Chcąc wprowadzić zmianę, należy dostosować ją do bieżących potrzeb szkoły. Można tego dokonać głównie dzięki interpretacji badań prowadzonych w ramach ewaluacji, których zakres można poszerzyć zgodnie z planowanym kierunkiem zmian
Tab. 1. Podział innowacji
| Programowe | Organizacyjne | Technologiczne | Metodyczne |
|
Obejmują działania pedagogiczne, polegające na:
|
Dotyczą wykorzystania nowoczesnych technik informacyjno-komunikacyjnych w zakresie kształcenia, wychowania, opieki i terapii | Wykorzystywanie nowoczesnych metod w zakresie nauczania − uczenia się (w tym technik przyspieszenia tego procesu), sposobu przekazywania wiadomości oraz form pracy i w monitorowaniu postępów ucznia |
2 Wskazanie kierunku − Po dokonaniu szczegółowej diagnozy znane są już mocne strony szkoły oraz te, które należy doskonalić, aby poprawić poziom jakości funkcjonowania szkoły. Na tej podstawie można określić wstępną strategię działań. Nowatorstwo wybranego obszaru jest warunkiem koniecznym. Podejmując decyzję co do zakresu działań, należy kierować się przede wszystkim indywidualnymi potrzebami szkoły, w następnej kolejności można dokonać analizy badań ogólnopolskich (prowadzonych np. przez IBE). Na podstawie zdobytych danych można przystąpić do planowania innowacji. Niewątpliwie dla współczesnego ucznia innowacją najbardziej pożądaną z uwagi na formę będzie ta z wykorzystaniem TIK; polecam również neurodydaktykę oraz nowatorskie rozwiązania w zakresie nauczania matematyki. Ważnym elementem na tym etapie jest poruszenie kwestii wprowadzenia zmian na forum Rady Pedagogicznej. Zazwyczaj decyzja wychodzi od dyrektora lub autora, jednak ważne jest, aby uzyskać poparcie wszystkich nauczycieli, przy czym należy pamiętać o tym, że udział w innowacji jest dobrowolny. J. Kisztel wskazuje czynniki, na które warto zwrócić uwagę, planując działanie innowacyjne:
- względne korzyści, czyli stopień, do którego innowacja jest przyjmowana jako lepsza niż dotychczasowe rozwiązania,
- zgodność rozwiązania z istniejącymi wartościami, doświadczeniem oraz potencjalnymi potrzebami adaptatorów,
- możliwość jednoczesnej podzielności i złożoności rozwiązania, możliwość wypróbowania innowacji na mniejszą skalę,
- łatwość obserwowania rezultatów innowacji przez uczestników innowacji i osoby ze środowiska, w którym jest wdrażana innowacja,
- możliwość przekazywania wyników i doświadczeń wynikających z zastosowania innowacji.
3 Motywowanie do zmian – Ważne jest, aby w działalność innowacyjną byli zaangażowani wszyscy członkowie szkolnej społeczności. Zadaniem dyrektora jest aktywizowanie wszystkich członków społeczności szkolnej do rozwoju.
4 Delegowanie uprawnień – Polega na dzieleniu się przez dyrektora odpowiedzialnością z zespołem, co powoduje, że nauczyciele mają większy wpływ na działalność szkoły, przez co mogą swobodniej wykorzystywać swoją kreatywność w realizacji zamierzonych celów. Poprzez delegowanie uprawnień dyrektor może się koncentrować na sprawach najistotniejszych dla szkoły, tworząc jednocześnie kulturę organizacyjną opartą na odpowiedzialności nauczycieli za wyznaczone cele.
Chcąc wprowadzić zmian, naley dostosować ją do bieżących potrzeb szkoły. Można tego dokonać głównie dzięki interpretacji badań prowadzonych w ramach ewaluacji, których zakres można poszerzyć zgodnie z planowanym kierunkiem zmian.
Jak wprowadzić innowacj-ę krok po kroku
Istnieją dwie możliwości inicjowania innowacji. Inicjatywa może wychodzić od dyrektora lub nauczycieli (bezpośrednio autor innowacji przedstawia pomysł). Dążenie do wprowadzania zmian wynika głównie z trudności na różnych obszarach funkcjonowania placówki, chęci sprostania stawianym oczekiwaniom i wymaganiom oraz dążenia do odniesienia sukcesu zawodowego.
1. Pomysł: w wielu szkołach funkcjonuje karta innowacji, która jest podstawą do pisemnego zgłoszenia pomysłu dyrektorowi.
Aby karta innowacji była czytelna, powinna zawierać następujące informacje:
- nazwa innowacji pedagogicznej,
- rodzaj rozwiązań, jakich innowacja dotyczy (programowe, metodyczne, organizacyjne),
- planowany termin jej realizacji,
- informacja, czy wdrożenie działania wymaga dodatkowych nakładów budżetowych,
- docelowa grupa odbiorców działań innowacyjnych,
- opis zasad innowacji,
- cel,
- sposoby ewaluacji podejmowanych działań innowacyjnych.
2. Rozmowa nauczycieli z dyrektorem na temat możliwości zapewnienia przez szkołę warunków kadrowych i organizacyjnych do realizacji innowacji.
3. Szczegółowe opracowanie innowacji pedagogicznej.
4. Dokonanie przez dyrektora analizy innowacji pod kątem merytorycznym.
5. Zwołanie zebrania Rady Pedagogicznej w celu przedstawienia ostatecznego opracowania innowacji oraz pozyskania niezbędnych dokumentów.
Konieczne dokumenty, które należy dołączyć do innowacji:
- zgoda nauczyciela/zgody nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w innowacji pedagogicznej,
- zgoda autora lub zespołu autorskiego na wprowadzenie innowacji pedagogicznej w szkole/placówce,
- opinia Rady Szkoły/Rady Pedagogicznej dotycząca planowanej innowacji pedagogicznej,
- uchwała Rady Pedagogicznej w sprawie wprowadzenia innowacji pedagogicznej w szkole/placówce wraz z opisem jej zasad.
6. Zaopiniowanie innowacji przez Radę Pedagogiczną lub Radę Szkoły.
7. Podjęcie przez Radę Pedagogiczną uchwały w sprawie wprowadzenia innowacji pedagogicznej.
8. Tworzenie wizji i misji placówki w oparciu o potrzeby wszystkich członków społeczności szkolnej i lokalnego środowiska; dokumenty te powinny zawierać określenie zmian, jakie planuje się wprowadzić poprzez innowację.
9. Jeśli innowacja wymaga dodatkowych nakładów finansowych, konieczne jest również pozyskanie pisemnej zgody organu prowadzącego na finansowanie przedsięwzięcia.
10. Przekazanie przez dyrektora dokumentacji wraz z kartą zgłoszenia innowacji (wzory dostępne w kuratoriach) do kuratorium oświaty i organu prowadzącego szkołę (w dowolnym momencie roku).
11. Dokonanie analizy formalnej wniosku przez kuratorium.
12. Uzyskanie informacji o wpisaniu innowacji do „Rejestru innowacji pedagogicznych zgłoszonych do realizacji w danym roku szkolnym”, prowadzonego przez kuratora oświaty.
Tab. 2. Korzyści wprowadzenia nowatorskich rozwiązań w szkołach
| Uczeń | Nauczyciel | Rodzic | Organ prowadzący |
|
|
|
|
13. Poinformowanie nauczycieli o możliwości wdrożenia w szkole zgłoszonych innowacji pedagogicznych.
14. Wdrożenie i realizacja innowacji pedagogicznej.
15. Ewaluacja nowatorskich działań.
16. Sporządzenie sprawozdania z realizacji innowacji i przesłanie go do kuratorium oświaty.
Według Tadeusza Polańskiego, wprowadzenie nowatorskich rozwiązań przynosi wiele korzyści zarówno dla uczniów, rodziców, nauczycieli, jak i dla organu prowadzącego (tab. 2).
Z całą pewnością innowacje pedagogiczne są ogromnym wyzwaniem dla nauczycieli, jednak warto je podejmować, ponieważ są nieodzownym elementem twórczego rozwoju szkoły.
Indeks cech sprzyjających rozwojowi innowacyjności i kreatywności w organizacjach społecznych wskazówki dla dyrektora
Zachęcaj wszystkich członków społeczności szkolnej, aby systematycznie zbierali nowe pomysły, opracowywali je i dyskutowali o nich w bezpiecznej, otwartej atmosferze.
Organizuj zebrania robocze, na
których każdy pracownik może zgłosić pomysł na innowację.
Nie krytykuj przedwcześnie nowych pomysłów i nie stosuj „idea killers”.
Pracowników zgłaszających lub realizujących innowacje nagradzaj w miarę możliwości.
Dostrzegaj pozytywne cechy pomysłów, nawet tych nie do końca dopracowanych i doskonałych.
Nowe i użyteczne pomysły wdrażaj systematycznie do praktyki edukacyjnej.
Powołaj specjalne zespoły innowacyjne złożone z przedstawicieli różnych specjalności (także pracowników biurowych szkoły), których zadaniem będzie generowanie nowych rozwiązań i ich późniejsze wdrażanie.
Zachęcaj na co dzień pracowników do pomysłowości i zgłaszania rozwiązań modyfikujących treści, programy lub metody nauczania i wychowania, a także zarządzanie placówką.
Organizuj szkolenia dla pracowników, a dla uczniów zajęcia z zakresu kreatywności i innowacyjności.
Zachęcaj pracowników, aby podejmowali działania grupowe dotyczące planowania i opracowywania nowatorskich rozwiązań.
Szczególnie nowatorskie i użyteczne pomysły nagłaśniaj w szerszym środowisku społecznym, a także ponadlokalnym.
