10 listopada 2015 r. Minister Edukacji Narodowej zatwierdził ramowy plan i program kursu kwalifikacyjnego z zakresu zarządzania oświatą. Poprzedni został opracowany 16 lat temu, zatem jego treści nie były zgodne ze współczesnymi standardami przywództwa i zarządzania w oświacie. Zatwierdzony przez Ministra ramowy plan i program kursu kwalifikacyjnego z zakresu zarządzania oświatą (zgodnie z § 18a ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli, t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1041 z późn. zm.) zastąpił dotychczas obowiązujący. Na podstawie nowego ramowego planu i programu kursu placówki doskonalenia nauczycieli posiadające akredytację mogą przygotowywać szczegółowy plan i program kursu kwalifikacyjnego z ww. zakresu i prowadzić kurs kwalifikacyjny, po wyrażeniu zgody przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Liczba minimalna godzin zajęć obowiązkowych nie uległa zmianie i w dalszym ciągu wynosi 210 godzin. Zmodyfikowano natomiast bloki tematyczne związane z nauczanymi treściami. Tabela 1. obrazuje zmiany, jakich dokonano.
Aktualny, zatwierdzony niedawno przez MEN ramowy plan i program kursu kwalifikacyjnego z zakresu zarządzania oświatą ogromny nacisk kładzie na rozwijanie kompetencji kandydata na dyrektora, które umożliwią mu sprawne zarządzanie placówką we wszystkich dziedzinach.
Mimo że aktualny model zarządzania placówką oświatową różni się od tego obowiązującego pod koniec lat 90. poprzedniego stulecia, to nadal kandydaci na dyrektorów byli edukowani zgodnie z ówczesną koncepcją. Obecnie wprowadzone zmiany zapewne będą miały korzystny wpływ na kwestię przywództwa w oświacie.
Tab. 1. Zmiany w modelu zarządzania
| Bloki tematyczne poprzednio obowiązujące | Obecnie obowiązujące obszary tematyczne |
| Ogólna teoria i organizacja zarządzania | Przywództwo edukacyjne w szkole |
| Prawo oświatowe | Przywództwo dla uczenia się i rozwoju indywidualnego |
| Prawo oświatowe | Przywództwo dla uczenia się i rozwoju indywidualnego |
| Kierowanie zmianą | Zarządzanie zasobami ludzkimi |
| Zarządzanie jakością. Kierowanie i administrowanie placówką oświatową | Zarządzanie strategiczne w kontekście prawnym, społecznym i finansowym |
| Projektowanie programu placówki oświatowej | - |
| Organizacja procesu pedagogicznego placówki w warunkach systemu edukacji | - |
Tab. 2. Lista kompetencji kandydata na dyrektora
| Kompetencje | Rozumienie i elementy kompetencji |
| Koncentracja na koncepcji pracy szkoły wynikającej z przyjętych założeń na temat edukacji | Budowanie koncepcji pracy szkoły skoncentrowanej na procesie uczenia się wszystkich członków społeczności szkolnej i tworzeniu sytuacji sprzyjających uczeniu się i rozwojowi, we współpracy ze wszystkimi zaangażowanymi podmiotami. Ustalanie priorytetów uwzględniających kontekst zewnętrzny szkoły (lokalną kulturę) oraz potrzeby uczniów i nauczycieli. Stanowienie szczegółowych i jasnych celów oraz tworzenie strategii ich realizacji. Podejmowanie działań uwzględniających potrzeby szkoły i środowiska oraz współpraca z różnymi podmiotami przy realizacji tych działań |
| Świadome wprowadzenie wizji przywództwa | Rozumienie różnych sposobów (teorii) sprawowania przywództwa i łączenia go z praktyką. Tworzenie i efektywne komunikowanie wizji i koncepcji pracy szkoły (wspólnie ze wszystkimi zainteresowanymi). Wzmacnianie i ujawnianie potencjału pracowników w celu odpowiedzialnego i skutecznego realizowania zadań zgodnie z własnym sumieniem i szacunkiem wobec innych. Wspieranie rozwoju relacji międzyludzkich. Nastawienie na zmianę w celu poprawy sytuacji. Rozumienie różnych sposobów (teorii) sprawowania przywództwa i łączenia go z praktyką. Tworzenie i efektywne komunikowanie wizji i koncepcji pracy szkoły (wspólnie ze wszystkimi zainteresowanymi). Wzmacnianie i ujawnianie potencjału pracowników w celu odpowiedzialnego i skutecznego realizowania zadań zgodnie z własnym sumieniem i szacunkiem wobec innych. Wspieranie rozwoju relacji międzyludzkich. Nastawienie na zmianę w celu poprawy sytuacji |
| Myślenie systemowe | Postrzeganie organizacji jako całości, na którą składają się poszczególne elementy i procesy w niej zachodzące oraz wpływ, jaki na siebie wywierają |
| Komunikatywność | Komunikowanie się z innymi mające na celu budowanie porozumienia i utrzymywania relacji, umiejętność słuchania i dawania konstruktywnych informacji zwrotnych |
| Budowanie kultury szkoły skoncentrowanej na procesie uczenia się wszystkich członków społeczności szkolnej przez tworzenie sytuacji sprzyjających uczeniu się i rozwojowi. Zarządzanie szkołą jako organizacją uczącą się |
Rozumienie istoty procesu i warunków uczenia się. Rozwijanie uczenia się we współpracy. Poddawanie refleksji procesu uczenia się. Tworzenie warunków uczenia się uczniów i nauczycieli. Wykorzystywanie użytecznych danych w procesie podejmowania decyzji służących rozwojowi szkoły i warsztatu pracy nauczycieli. Organizowanie procesów edukacyjnych z uwzględnieniem wymagań państwa |
| Prowadzenie współpracy ze środowiskiem służące wzajemnemu rozwojowi. Upowszechnianie wartości uczenia się w środowisku lokalnym | Identyfikacja znaczących dla rozwoju uczniów i środowiska potencjałów indywidualnych, organizacyjnych i społecznych. Tworzenie sieci współpracy z lokalnymi instytucjami edukacyjnymi (szkołami, poradniami, ośrodkami doskonalenia nauczycieli, bibliotekami itp.) w celu wspierania wzajemnego rozwoju. Komunikowanie się publiczne z podmiotami szkoły i w społeczności lokalnej przez stwarzanie możliwości dialogu na temat wartości edukacji i polityki oświatowej. |
| Tworzenie i realizacja polityki personalnej zorientowanej na rozwój pracowników | Budowanie partycypacyjnego modelu podejmowania decyzji w różnych obszarach zarządzania szkołą. Diagnozowanie i tworzenie warunków do rozwoju osobistego i profesjonalnego potencjału nauczycieli i pracowników, zwłaszcza przez udzielenie i wykorzystanie informacji zwrotnej. Wykorzystanie indywidualnego rozwoju nauczycieli i pracowników w celu doskonalenia pracy zespołu we wszystkich obszarach działalności szkoły |
| Upełnomocnienie pracowników szkoły | Budowanie partycypacyjnego modelu podejmowania decyzji w różnych obszarach zarządzania szkołą. Wzmacnianie wewnętrznej motywacji prowadzące do tego, że wszyscy pracownicy szkoły są zaangażowani, czują się odpowiedzialni, kompetentni, autonomiczni, zdolni do wykonania zadań i twórczej pracy |
| Systemowe administrowanie szkołą | Organizowanie pracy adekwatnie do obowiązujących przepisów prawa, zgodnie z koncepcją pracy szkoły. Planowanie finansów i zarządzanie przepływem pieniędzy, budżetowanie, rozliczanie i kontrolowanie finansów. Stosowanie technologii do doskonalenia administrowania szkołą. Tworzenie adekwatnego do potrzeb szkoły i spójnego z jej koncepcją pracy procesu rekrutacji (selekcji) i oceny nauczycieli (innych pracowników). Wprowadzanie nowych pracowników w kulturę organizacji według ustalonego i obowiązującego modelu. Podejmowanie decyzji na podstawie analizy dostępnych danych |
| Myślenie koncepcyjne i strategiczne | Rozwijanie strategicznego zarządzania zmianą z uwzględnieniem wszystkich podsystemów szkoły. Rozumienie podstawowych terminów, zasad tworzenia i interpretowania prawa. Wyjaśnienie społeczności szkoły znaczenia i wpływu zewnętrznych uwarunkowań i przepisów prawa na jej działanie. Wykorzystanie wymagań państwa w zarządzaniu edukacyjnym. Rozumienie systemu zarządzania szkołą w demokracji i zapewnianie zachowania standardów etycznych. Organizowanie pracy adekwatnie do obowiązujących przepisów prawa, zgodnie z koncepcją pracy szkoły |
| Budowanie modelu zarządzania szkołą opartego na współpracy | Tworzenie przestrzeni do zarządzania opartego na współpracy. Organizowanie procesów współdziałania, komunikacji i rozwiązywania konfliktów między grupami |
| Samodoskonalenie i rozwój samoświadomości w roli liderskiej |
Rozpoznawanie własnego potencjału, możliwości i ograniczeń oraz potrzeb rozwojowych, budowanie wiedzy na temat własnych przekonań, postaw, wartości i sposobu działania. Budowanie świadomości na własny temat w kontekście przyjętej roli zawodowej oraz współczesnych wyzwań w zarządzaniu szkołą ( w szczególności warunków funkcjonowania szkoły, ciągłego charakteru zmian, tworzenia społeczeństwa wiedzy, globalizacji ). Świadome podejmowanie roli liderskiej |
| Planowanie i podejmowanie inicjatyw na rzecz własnego rozwoju | Określanie własnych celów rozwojowych w odniesieniu do wizji rozwoju szkoły. Współpraca z innymi na rzecz własnego rozwoju, korzystanie ze wsparcia innych. Stymulowanie rozwoju dzięki wykorzystaniu wewnętrznej motywacji i energii. Dbanie i higienę psychiczną, samoakceptację oraz równowagę między pracą i życiem osobistym |
| Gotowość do uczenia się i rozwoju, otwartość na nowe doświadczenia | Ciągłe aktualizowanie wiedzy i umiejętności profesjonalnych, poszerzanie perspektywy |
| Refleksyjność | Zdolność i prowadzenie systematycznej refleksji nad podejmowanymi działaniami |
Literatura:
Czarniawska B., Trochę inna teoria organizacji. Organizowanie jako konstrukcja sieci działań, Warszawa 2013.
Edukacja i przywództwo. Modele mentalne jako bariery rozwoju, red. G. Mazurkiewicz, Kraków 2012.
Jeżowski AJ., Madalińska-Michalak J., Dyrektor szkoły – koncepcje i wyzwania. Między teorią i praktyką,
Warszawa 2015.
Przywództwo edukacyjne. Współczesne wyzwania, red. S.M. Kwiatkowski, J. Madalińska-Michalak, Warszawa 2014.
Przywództwo edukacyjne. Zaproszenie do dialogu, red. G. Mazurkiewicz, Warszawa 2015.
Przywództwo i zmiana w edukacji. Ewaluacja jako mechanizm doskonalenia, red. S.M. Kwiatkowski,
J. Madalińska-Michalak, Kraków 2013.
Pyżalski J., Kompetencje przywódców dyrektorów szkół i placówek w krajach Unii Europejskiej
oraz w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2015.
Pyżalski J., Analiza porównawcza systemów kształcenia i doskonalenia kadry kierowniczej szkół oraz placówek.
Warszawa 2015.
