Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1261 z późn. zm.) określa kompetencje tego organu w art. 1, jest to m.in. nadzór nad warunkami:
POLECAMY
- higieny pracy w zakładach pracy,
- higieny procesów nauczania i wychowania,
- zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku.
Podstawowym zadaniem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego jest kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących:
- Higieny środowiska, a zwłaszcza wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
Jeśli placówka szkolna prowadzi własną kuchnię, to jej obowiązkiem jest posiadanie aktualnego wyniku badania wody, która jest używania do produkcji posiłków. Takie badania powinno się przeprowadzić każdego roku, ponieważ wynik jest ważny tylko rok. Zlecenie badania wody należy złożyć do laboratorium, które się tym zajmuje. Laboratoria znajdują się najczęściej przy zakładach uzdatniania wody, wodociągach, a także w placówkach sanepidu. Badanie jest oczywiście odpłatne, cena waha się w granicach 200 zł. Kontrolujący przebieg produkcji żywności, czyli pracę kuchni w placówce szkolnej, z pewnością poprosi o aktualny wynik badania wody.
- Powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi
Wymiana powietrza jest istotnym elementem dobrego samopoczucia osób przebywających w pomieszczeniach. Każdy obiekt przeznaczony do pobytu ludzi musi spełniać odpowiednie normy dotyczące wymiany powietrza w danym pomieszczeniu. Potwierdzeniem spełniania tych norm jest protokół sprawdzenia działania urządzeń wentylacyjnych, który wykonuje się także co roku. Okazanie tego dokumentu na pewno będzie konieczne przy kontroli sprawdzenia warunków higieny procesów nauczania i wychowania.
- Utrzymania należytego stanu higienicznego obiektów i urządzeń użyteczności publicznej
Kontrola czystości pomieszczeń jest podstawowym działaniem kontrolnym, jakie wykonują pracownicy sanepidu w placówkach oświaty. Do ich kompetencji należy sprawdzenie czystości każdego pomieszczenia, sprzętu, urządzeń itp. Kompetencje te są praktycznie nieograniczone, kontrolujący może nie tylko dokonać oglądu ogólnego, ale zajrzeć do szafy, pod dywan, rozsypać klocki na podłogę, by sprawdzić, czy dno pojemnika jest czyste, odsunąć szafkę, by sprawdzić czy nie ma za nią kurzu itp.
Podczas kontroli sprawdzane są także narzędzia, którymi utrzymuje się czystość oraz środki chemiczne używanie do mycia, czyszczenia, dezynfekcji. Ważne jest to, aby narzędzia były w należytym stanie technicznym, odpowiednio dobrane do rodzaju czynności, jakie mają być nimi wykonywane, posiadające certyfikat bezpieczeństwa. Kontrolujący może żądać dowodów na spełnienie tych wymogów, w szczególności protokołów napraw, konserwacji sprzętu, dat ważności środków chemicznych itp. Warto mieć zgromadzone w jednym segregatorze karty charakterystyki każdego środka chemicznego, który jest używany do mycia, czyszczenia czy dezynfekcji. Środki chemiczne powinny być odpowiednio przechowywane i zabezpieczone przed dostępem dzieci. Warunki przechowywania środków używanych do utrzymania należytego stanu higienicznego pomieszczeń są oczywiście przedmiotem kontroli.
Kontrola stanu higieny obiektu nie ogranicza się tylko do pomieszczeń, w których przebywają dzieci, oczywiście badany jest także stan czystości wokół budynku, a w szczególności miejsce do gromadzenia odpadów. Sanepid może zażądać dowodów na częstotliwość opróżniania pojemników, np. umowy na wywóz nieczystości, a nawet faktur za opłacanie tej usługi. Szkoły, które dysponują placem zabaw i piaskownicą mają obowiązek prowadzenia kontroli stanu technicznego urządzeń, także regularnego wymieniania piasku w piaskownicy. Sanepid może zażądać dowodu wymiany piasku np. ostatniej faktury na jego dostawę. Piaskownica oczywiście musi być zabezpieczona przed dostępem zwierząt, w szczególności psów i kotów. Piasek w piaskownicy powinien być wymieniony co najmniej raz w roku.
Utrzymanie czystości wokół obiektu spoczywa na właścicielu lub osobie, która zarządza obiektem. Bezpieczeństwo wokół obiektu nie sprowadza się tylko do stanu higieny, ale przede wszystkim do jakości nawierzchni. Chodniki powinny być równe, nieśliskie, co oznacza konieczność regularnego odśnieżanie, posypywania paskiem lub grabienia liści. Bezpieczeństwo to także ogrodzenie terenu, płot bez ubytków, bramki z możliwością zamknięcia. Obiekt powinien być także odpowiednio oznakowany, np. powinny znajdować się tabliczki informujące o zakazie palenia tytoniu, wejścia i wyjścia odpowiednio oznakowane, a także oznakowane zakazy wstępu dla osób postronnych, informacja o monitoringu itp.
- Warunków żywienia zbiorowego
Każdy dyrektor, który ma w swojej placówce kuchnię, wie ile warunków należy spełnić. Wymogi dobrej praktyki higienicznej to temat rzeka. Ogrom obwarowań dotyczących spełnienia wszystkich warunków organizacji żywienia zbiorowego częstokroć powoduje, że właściciele placówek oświaty rezygnują z własnego zakładu produkcyjnego na rzecz cateringu. Z punktu widzenia dobra dzieci, to raczej błąd, ponieważ nawet najlepiej zorganizowany catering nie jest w stanie zapewnić takich warunków żywienia dzieci jakie mają te placówki, w których funkcjonuje własna kuchnia. No cóż, czasami nie ma wyboru.
W tym artykule nie da się opisać wszystkich wymogów dotyczących żywienia zbiorowego, toteż zwrócę uwagę na najważniejsze. Sanepid szczególną uwagę kładzie na sposób przechowywania jajek. Nic w tym dziwnego, zagrożenie zakażeniem salmonellą jest ogromne, jeżeli nie będziemy przestrzegać podstawowych zasad ich przechowywania. Wymóg najważniejszy to oddzielna lodówka, ponieważ bakterie te potrafią przemieszczać się w pęcherzykach powietrza. Skutki zatrucia tą bakterią mogą być bardzo dotkliwe, łącznie ze zgonem, trzeba więc zachować wszelkie rygory wiążące się z przechowywaniem i używaniem jaj do produkcji żywności. Drugi warunek to odpowiednia temperatura ich przechowywania. Zachowanie odpowiednio niskiej temperatury przechowywania jaj jest podawane jako najistotniejszy czynnik wpływający na zachowanie ich świeżości. Jajka powinny być przechowywane w temperaturze ok. 4−5 stopni Celsjusza. Niska temperatura zapobiega wyparowywaniu wody z jajka, przez co jajko nie starzeje się szybko i dłużej zachowuje swoje walory odżywcze i smakowe – nawet do 4 tygodni. Ponadto, jajka zakażone salmonellą nieprzechowywane w niskiej temperaturze szybko parują, a w pęcherzykach powietrza z łatwością przenoszone są bakterie, dlatego jaja dodatkowo powinny być napromieniowane w specjalnym urządzeniu. Sanepid przed wydaniem decyzji kwalifikującej kuchnię na zakład żywienia zbiorowego w pierwszej kolejności sprawdzi, czy istnieją warunki do odpowiedniego przechowywania jajek, a podczas kontroli będzie skupiał się na tym, czy określona w placówce procedura jest przestrzegana.
- Higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych
Przedmiotem kontroli sanepidu jest także wielkość pomieszczenia w stosunku do ilości przebywających w nim osób. Wiadomo, że podstawowym wymogiem jest wielkość pomieszczenia wyliczana poprzez zastosowanie przeliczenia metrów kwadratowych powierzchni na jedną osobę. Lokal przeznaczony na pobyt maksimum pięciorga dzieci nie może mieć mniej niż 16 m2, na każde kolejne dziecko musi być przeznaczone 2,5 m2. Pomieszczenie dla np. 20 dzieci musi mieć co najmniej 53,5 m2 (wyliczenie według wzoru: 16 m2 (5 dzieci) + 15 (dzieci) x 2,5 m2). W przypadku przekroczenia dopuszczalnej liczby dzieci w danej sali wydawana jest decyzja na dostosowanie ilości dzieci do liczby miejsc, zazwyczaj wyznaczony jest na to jakiś termin, a w przypadku niewywiązania się z zalecenia w terminie, dyrektor bądź właściciel szkoły naraża się na karę, która może wynieść nawet kilka tysięcy złotych.
Ważnym warunkiem jaki powinny spełnić placówki oświatowe jest ergonomia sprzętu. Mowa tutaj przede wszystkim o dostosowaniu mebli do wzrostu dzieci, w szczególności stolików i krzesełek. Szkoły zazwyczaj stosują oznakowanie kolorystyczne przypisując dany kolor krzesełka lub stolika do wzrostu dzieci. Często też jest stosowana zasada opisywania sprzętu imieniem dziecka lub znaczkiem rozpoznawczym. Takie rozwiązania stosuje się w salach lub szatni.
Oprócz sprawdzenia możliwości przypisania danego sprzętu konkretnemu dziecku, kontrolujący sprawdzi jak często i jakimi środkami rzeczy te są prane lub czyszczone, dezynfekowane.
Zakres kontroli sanepidu w jednostkach oświaty jest bardzo obszerny, nie sposób opisać wszystkich kwestii. W tym materiale skupiłam się na sprawach, moim zdaniem, najistotniejszych. Każdy powiatowy inspektor sanitarny ma swoje priorytety, toteż trudno przewidzieć szczegółowy zakres kontroli w danej placówce. Ponadto sanepid nie musi informować dyrektora o planowanej kontroli. Zapowiadanie kontroli jest konieczne w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Ustawowo działalność oświatowa nie jest działalnością gospodarczą, co daje sanepidowi prawo do niezapowiedzianej kontroli. Oznacza to, że dla dyrektora niezapowiedziana kontrola nie powinna być zaskoczeniem. Dyrektor, czy właściciel placówki oświatowej nie mogą zakazać skontrolowania swojej placówki. Art. 25 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej zobowiązuje do: umożliwienia wstępu do szkoły lub przedszkola oraz pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład o każdej porze dnia i nocy, udzielania pisemnych lub ustnych informacji, umożliwiania przesłuchiwania osób, okazania dokumentacji oraz udostępniania danych, umożliwienia pobrania próbek do badań laboratoryjnych.
No cóż, nie pozostaje nic innego, jak przestrzeganie przepisów prawa oraz bieżąca, systematyczna kontrola jakości pracy poszczególnych osób według określonych procedur, a także monitorowanie terenu wokół obiektu.
