Facylitacja − to proces, który w znacznym stopniu ułatwia pracę dyrektora, umożliwia bowiem konstruktywne rozwiązywanie trudności w relacjach interpersonalnych. Dyrektor jest osobą, która ma ogromny wpływ na atmosferę, jaka panuje w szkole, wobec tego powinien zadbać o stosunki panujące między wszystkimi członkami społeczności szkolnej. Nie ulega wątpliwości, że konflikty w szkole są zjawiskiem naturalnym i powszechnym.
Nieporozumienia szkolne mogą pojawiać się głównie w następujących relacjach:
Nauczyciel Uczeń
Nauczyciel Nauczyciel
Nauczyciel Rodzic
Nauczyciel Pracownik
Rodzic Rodzic
Zważając na liczne grono członków społeczności szkolnej oraz prawdopodobieństwo wystąpienia zakłóceń w zakresie prawidłowych relacji, należy rozpoznać potencjalne źródła konfliktu.
Koło Moore’a
Od współczesnego dyrektora wymaga się wszechstronności w działaniu. Ogromnym wyzwaniem jest łączenie zadań menedżera, lidera, przywódcy oraz facylitatora, dydaktyka − w zależności od sytuacji. Warto zatem mieć świadomość tego, jakie są różnice w pełnieniu tych ról.
Charakterystyka roli lidera, menedżera i facylitatora1
Działania facylitatora mają charakter prewencyjny, a nie interwencyjny, zatem jego reakcja powinna być na tyle szybka, aby wyprzedzić eskalację wadliwych relacji w zespole. Ponadto od osoby działającej zgodnie z tym procesem wymaga się specjalnych cech i umiejętności.
Cechy i umiejętności – charakterystyka idealnego facylitatora:
- ceni pracę z ludźmi,
- ma neutralny i bezstronny stosunek do konfliktu lub zaistniałej sytuacji,
- skłania współpracowników do refleksji na temat własnych ograniczeń, uprzedzeń, przekonań,
- ma analityczny umysł,
- ma bogatą wiedzę w zakresie interakcji i umiejętności społecznych oraz w dziedzinie naukowej, którą wykonuje,
- posiada umiejętności organizacyjne,
- porządkuje i panuje nad chaotyczną sytuacją,
- posiada umiejętności obserwacji relacji panujących w grupie i odpowiedniego reagowania na nie,
- jest odporny na stres,
- posiada umiejętność zadawania pytań w odpowiednim momencie,
- posiada umiejętność słuchania i rozumienia,
- przekazuje jasne i zrozumiałe komunikaty,
- szanuje i akceptuje innych,
- motywuje do pozytywnego działania,
- dostrzega i docenia działania zainicjowane przez współpracowników, mające na celu rozwiązanie sytuacji konfliktowej,
- przyjemność sprawia mu ułatwianie, pomaganie innym w pokonywaniu trudnych sytuacji,
- swoją pracę ocenia przez pryzmat sukcesu wszystkich członków społeczności szkolnej, nie zważając na własny sukces,
- jest elastyczny,
- jest pośrednikiem, a nie uczestnikiem, w trakcie pomocy innym w rozwiązywaniu trudności odrzuca własne poglądy, przekonania i punkt widzenia,
- wspiera w procesie uczenia się, twórczego rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, planowania,
- jest wrażliwy,
- potrafi panować nad emocjami,
- w trakcie spotkania przypomina, jakie jest sedno dyskusji,
- buduje przyjazną atmosferę i klimat społeczny,
- jest otwarty na problemy innych,
- ,,nie daje ryby, daje wędkę”, nie wskazuje gotowych rozwiązań, a motywuje do poszukiwania sposobów pozytywnej zmiany,
- wzmacnia pozytywne zachowania i zaangażowanie.
Facylitacja jest skomplikowanym procesem, dlatego należy wciąż doskonalić swoje umiejętności i dążyć do rozwoju w tym aspekcie.
| Lider/Przywódca | Menedżer/Kierownik | Facylitator |
| Zajmuje się prawidłowym wykonywaniem zadań | Zajmuje się prawidłowym wykonywaniem zadań |
Zajmuje się pomaganiem innym w wykonywaniu zadań |
| Przyjmuje długofalową perspektywę | Przyjmuje bieżącą perspektywę | Pomaga określić perspektywę |
| Koncentruje się na pytaniach „co?” i „dlaczego?” |
Koncentruje się na pytaniu „jak?” | Pomaga ludziom koncentrować się i wyjaśniać bieżącą sytuację |
| Myśli w kategoriach innowacyjności, rozwoju i przyszłości | Myśli w kategoriach administrowania, utrzymania i sytuacji bieżącej | Pomaga ludziom zastanawiać się i komunikować swoje przemyślenia |
| Przygotowuje wizję i kierunki | Przygotowuje plan i kolejne kroki | Pomaga ludziom określić znaczenie przyjętego kierunku oraz działać w odpowiednim tempie |
| Oczekuje, że pozostali zareagują i podążą za nim |
Oczekuje, że inni wywiążą się ze swoich zadań | Oczekuje, że inni zaangażują się w proces |
| Odwołuje się do potrzeb i marzeń | Monitoruje ograniczenia i określa granice | Pomaga innym nadać znaczenie marzeniom i potrzebom, mobilizując do pracy adekwatnej do możliwości każdego |
| Oczekuje od innych realizowania wizji | Oczekuje od innych realizacji misji i celów | Pomaga innym w określeniu wspólnej wizji, misji i celów |
| Pobudza innowacyjność | Pobudza stabilizację | Pomaga ludziom reagować na to, co nowe i na to, co się zmienia |
Wskazówki dla facylitatora
- Bądź pewien(-na) swojej roli; twoje zachowanie bardziej niż słowa dowiedzie, że nie jesteś tylko nauczycielem, ale również uczącym się.
- Utrzymuj kontakt wzrokowy z uczestnikami.
- Bądź świadomy(-a) swojego głosu: postaraj się nie mówić zbyt głośno, zbyt cicho lub zbyt wiele.
- Bądź świadomy(-a) języka swojego ciała: uważaj na to, gdzie siedzisz czy stoisz oraz na inne sygnały, za sprawą których możesz nieświadomie lub niewłaściwie wykorzystać swój autorytet i pozycję w grupie.
- Bądź świadomy(-a) swojej odpowiedzialności: dbaj o to, aby wszyscy mieli możliwość wypowiedzenia się, czuli się wysłuchani i traktowani równo; zachęcaj do wyrażania różnych opinii, zniechęcaj do eskalacji konfliktów, pokazuj drogi i możliwości dochodzenia do porozumienia i współpracy; panuj nad osobami dominującymi i zachęcaj te, które się wahają lub wycofują do aktywności grupowej.
- Bądź świadomy(-a) tego, kiedy potrzebna jest struktura: wyjaśniaj i rób krótkie podsumowania wtedy, gdy jest to konieczne; decyduj, kiedy przedłużyć dyskusję, a kiedy przejść do następnego tematu; sygnalizuj grupie, kiedy powinna zakończyć dyskusję na dany temat.
- Zadawaj pytania otwarte.
- Bądź świadomy(-a) swojej władzy i dziel się nią: jak najczęściej proś innych o podejmowanie odpowiedzialności (np. robienie notatek, pilnowanie czasu lub prowadzenie dyskusji).
- Bądź świadomy(-a) konsekwencji związanych z realizacją niektórych tematów w określonym środowisku kulturowym.
- Bądź kreatywny(-a)!
Budując komunikację, facylitator stosuje różnorodne metody i techniki. Oto niektóre z nich:
Parafrazowanie
Powtórzenie tego, co zrozumieliśmy z wypowiedzi rozmówcy. Stosując parafrazę:
- nie oceniaj,
- nie komentuj, nie przekazuj własnych opinii,
- nie interpretuj,
- nie podawaj gotowego sposobu na rozwiązanie problemu.
Korzyści parafrazowania:
- rozmówca czuje się zrozumiany, wysłuchany,
- masz pewność, że wszyscy dobrze zrozumieli rozmówcę,
- porządkuje rozmowę.
Zadawanie pytań
To główna i jedna z ważniejszych technik facylitacji. Ważne, aby pytania były zadane w odpowiednim momencie, a dzięki nim zdobędziemy wiele istotnych informacji.
Korzyści wynikające z zadawania pytań:
- pytania pomagają we wzajemnym zrozumieniu,
- umożliwiają poszukiwanie rozwiązań,
- stymulują do podawania nowych pomysłów,
- koncentrują uwagę na ważnych kwestiach.
Potwierdzenie
To wyrażenie w sposób werbalny lub niewerbalny swojego zainteresowania rozmową.
Lustrzane odbicie
Polega na dokładnym powtórzeniu słowo w słowo tego, co usłyszeliśmy. Takie działanie buduje atmosferę wzajemnego zaufania. Stosując tę technikę:
- unikaj dodawania własnych słów, powtórzenie ma być dosłowne,
- nie naśladuj rozmówcy, ważne, abyś był przekonujący,
- mów w taki sposób, jak robisz to na co dzień,
Niewątpliwie facylitacja jest trudną sztuką, tym bardziej, że będąc członkiem społeczności szkolnej, utożsamiamy się z ludźmi, pewnymi sytuacjami, a ogromny problem stanowi zdystansowanie się i odrzucenie towarzyszących temu emocji. Przedstawiony artykuł jest wprowadzeniem do zagadnienia, które należy rozpatrywać w szerszym ujęciu. Myślę, że warto podjąć ten trud i rozwijać kompetencje i umiejętności facylitatora, ponieważ korzyści z tego płynące są niezliczone.
Bibliografia:
Aronson E., Człowiek – istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Aronson N., Wilson T.D., Akert R.M., Procesy grupowe, Psychologia społeczna, Serce i umysł, Zysk
i S-ka, Poznań 1997.
Hartley P., Komunikowanie interpersonalne, Astrum, Wrocław 2006.
Nęcki E., TRoP – Twórcze rozwiązywanie problemów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1994.
Petty G., Nowoczesne nauczanie: praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców, GWP, Gdańsk 2010.
