Zmiany w procedurach odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli, czyli zmiany w Karcie Nauczyciela 2021

Aby właściwie zrozumieć znaczenie zmian, należy do całej sprawy podejść poprzez analizę szeroko kontekstualną. I tak, zgodnie z zapisami art. 83 Konstytucji RP „Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej”. Zapis ten oznacza ponoszenie odpowiedzialności prawnej za wszelkie naruszenia obowiązujących reguł prawnych. Wspomniana odpowiedzialność prawna polega na koniecznym ponoszeniu przez dany podmiot negatywnych konsekwencji (skutków) – sankcji przewidzianych przez prawo za zachowania stanowiące naruszenie reguł zawartych w obowiązujących normach prawnych. Dlatego też nauczyciel (na tej samej zasadzie jak każdy inny obywatel) musi bezwzględnie przestrzegać prawa: 

• stanowionego przez organy władzy państwowej, 
• stanowionego przez organy władzy samorządowej,
• wewnątrzszkolnego – obowiązującego w szkole lub placówce (ustalonego chociażby w formie takich dokumentów, jak: statut, regulaminy, zarządzenia dyrektora). 

Z powyższych względów można wyróżnić następujące rodzaje odpowiedzialności prawnej nauczycieli: 

• konstytucyjna – naruszenie Konstytucji lub innych ustaw, 
• administracyjna – naruszenie norm prawa administracyjnego,
• finansowa – naruszenie przepisów prawa finansowego, 
• karna – dotyczy osób, które dopuściły się czynów zabronionych przez ustawę, 
• cywilna – dotyczy osób fizycznych i prawnych za naruszenie norm prawa cywilnego, za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań lub popełnienie czynów niedozwolonych, 
• pracownicza – dotyczy pracowników za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych.

Mając na uwadze tylko zapisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, odpowiedzialność nauczyciela można podzielić się na dwie podstawowe grupy (tabela).
W naszych rozważaniach zajmiemy się tylko odpowiedzialnością typowo dyscyplinarną, czyli tą znacznie poważniejszą niż porządkowa. Ostatnia nowelizacja Karty Nauczyciela1 wprowadziła szereg istotnych zmian właśnie w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli. Od 2009 r. podlegają jej wszyscy nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i innych placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 KN2. 

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli

Zgodnie z art. 75 KN obecnie nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN. W myśl wspomnianej normy prawnej każdy nauczyciel jest zobowiązany: 

1. rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
2. wspierać każdego ucznia w jego rozwoju,
3. 3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego,
   3a) doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły,
4. kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji RP, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
5. dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

O ile fachowość działań można wyraźnie skonkretyzować, to jednak ocena postawy etycznej pracującego nauczyciela, wartości, jakie prezentuje w kontaktach z wychowankami i uczniami, jest szczególnie trudno wymierna. W związku z powyższym już w art. 9 ust. 1 pkt 2 KN można przeczytać, że stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która przestrzega podstawowych zasad moralnych. Bardzo podobnie do tej sprawy odnosi się ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, która w art. 5 zawiera zapis stanowiący, że nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Z tego też względu tak ważną rolę odgrywają zasady zawodowej etyki nauczycielskiej, niekiedy nazywane również zasadami etyki nauczycielskiej. 
Zasady te zostały wprowadzone do rzeczywistości szkolnej wraz ze standardam...