Dotacja przedszkolna
Zasady przyznawania dotacji przedszkolnej oraz zmiany w tym zakresie wymagają omówienia, bowiem dotyczą także placówek szkolnych z oddziałami przedszkolnymi.
Istotną zmianą wprowadzoną w ramach dotacji podręcznikowej jest możliwość przekierowania części środków ponad określone w ustawie kwotowe limity pomiędzy poszczególnymi klasami, np. zwiększenie środków przeznaczonych na zakup podręczników w klasie IV z jednoczesnym zmniejszeniem nakładów na zakup podręczników dla klasy V.
Do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczniowie kończą 6 lat, jednostka samorządu terytorialnego otrzymuje dotację celową z budżetu państwa, którą może wykorzystać jedynie na dofinansowanie wydatków bieżących w zakresie wychowania przedszkolnego. Wysokość dotacji dla danej jednostki samorządu terytorialnego jest obliczana jako iloczyn kwoty rocznej na każdego ucznia (1506 zł) oraz liczby uczniów, którzy w roku bazowym kończą 5 lat lub mniej. Wysokość dotacji jest pomniejszana o kwotę stanowiącą iloczyn kwoty rocznej w roku, na który jest udzielana dotacja, i liczby dzieci, które w roku bazowym kończą 5 lat lub mniej, którym gmina ma obowiązek zapewnić możliwość korzystania z wychowania przedszkolnego, nieprzyjętych w danym roku szkolnym do publicznej placówki wychowania przedszkolnego lub do niepublicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego w niepublicznej szkole podstawowej, niepublicznej innej formy wychowania przedszkolnego. Jeżeli liczba uczniów uwzględniona do obliczenia dotacji na dany rok budżetowy dla danej jednostki samorządu terytorialnego jest większa niż średnioroczna liczba uczniów, którzy kończą 5 lat lub mniej, odpowiednio w roku bazowym oraz w roku budżetowym w placówkach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego oraz w placówkach wychowania przedszkolnego, dla których ta jednostka samorządu terytorialnego jest organem rejestrującym w roku budżetowym, na który została udzielona dotacja, część dotacji pobrana w nadmiernej wysokości podlega zwrotowi do budżetu państwa.
Istotna zmiana dotyczy zasady wyłonienia jednostki samorządu terytorialnego, której dotacja ta powinna być przyznana. W tym zakresie ustawodawca wprowadził zasadę, iż dotację powinna otrzymać jednostka samorządu terytorialnego, która jest organem prowadzącym lub rejestrującym dla danej placówki wychowania przedszkolnego. Ustalenia tej właściwości dokonywane są na podstawie danych systemu informacji oświatowej według stanu na dzień 30 września roku bazowego. Dotychczas obowiązująca w tej kwestii zasada przyznawania dotacji przedszkolnej wedle miejsca położenia placówki edukacji przedszkolnej spotykała się z powszechną krytyką, bowiem dochodziło do sytuacji, w których dotację przedszkolną otrzymywała gmina miejsca położenia przedszkola, nie zaś gmina będąca organem prowadzącym przedszkole. Takimi przypadkami były
m.in. gminy wiejskie, które prowadziły przedszkola na terenie gmin miejskich, oraz powiaty, które miały oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych specjalnych, na które dotacja trafiała do gminy, na
terenie której znajduje się szkoła.
Dotacji udzielają wojewodowie, przekazując ją w 12 częściach, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca, z wyjątkiem pierwszej części, którą przekazuje się niezwłocznie po zwiększeniu wydatków w części budżetu państwa będącej w dyspozycji wojewody, z wyrównaniem za okres od początku roku budżetowego.
Dotacja podręcznikowa
Zgodnie z art. 54 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych uczniowie publicznych szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, określonych w ramowych planach nauczania ustalonych dla tych szkół. Również uczniowie szkolnych punktów konsultacyjnych oraz publicznych szkół i placówek o charakterze eksperymentalnym, publicznych placówek kształcenia ustawicznego o zasięgu ogólnokrajowym, szkół i zespołów szkół w Polsce oraz przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, które umożliwiają tym uczniom uzupełnienie wykształcenia w zakresie szkoły podstawowej, mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych umożliwiających nauczanie obowiązkowych zajęć edukacyjnych, określonych w planie nauczania uzupełniającego.
Co więcej, publiczna szkoła podstawowa i szkoła artystyczna realizująca kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej nieodpłatnie wypożycza uczniom podręczniki lub materiały edukacyjne mające postać papierową lub zapewnia uczniom dostęp do podręczników lub materiałów edukacyjnych mających postać elektroniczną, lub przekazuje uczniom materiały ćwiczeniowe bez obowiązku zwrotu, lub je udostępnia. Określenie szczegółowych zasad korzystania przez uczniów z podręczników lub materiałów edukacyjnych należy do dyrektora publicznej szkoły podstawowej i szkoły artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia co najmniej trzyletniego okresu używania tych podręczników lub materiałów.
Na realizację programów regionalnych lub lokalnych jednostki samorządu terytorialnego przeznaczają środki własne, ale mogą także przeznaczać na ten cel środki publiczne.
Na mocy art. 55 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych zapewnienie sfinansowania wyposażenia publicznych szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej w podręczniki do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej, podręczniki do zajęć z zakresu danego języka obcego nowożytnego, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe, dla klas I–III, a także publicznych szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe, dla klas IV–VIII, jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej wykonywanym przez jednostki samorządu terytorialnego prowadzące te szkoły. W przypadku zaś szkół podstawowych prowadzonych przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne zapewnienie sfinansowania powyższego wyposażenia jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, wykonywanym przez jednostki samorządu terytorialnego będące dla tych szkół organem rejestrującym.
Środki finansowe na ten cel jednostka samorządu terytorialnego otrzymuje w formie dotacji celowej z budżetu państwa udzielanej przez wojewodę. Z kolei publiczna szkoła podstawowa prowadzona przez osobę prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego oraz osobę fizyczną otrzymuje na wniosek dotację celową z budżetu jednostki samorządu terytorialnego będącej dla tej szkoły organem rejestrującym.
Poszczególne kwoty dotacji na podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe określa art. 55 ust. 5 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych:
- podręczniki do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej, podręczniki do zajęć z zakresu danego języka obcego nowożytnego lub materiały edukacyjne, w kwocie do wysokości 75 zł na ucznia – w przypadku klas I–III;
- materiały ćwiczeniowe w kwocie do wysokości 50 zł na ucznia – w przypadku klas I–III;
- podręczniki lub materiały edukacyjne, w kwocie do wysokości:
- 140 zł na ucznia – w przypadku klasy IV,
- 180 zł na ucznia – w przypadku klasy V i VI,
- 250 zł na ucznia – w przypadku klasy VII i VIII;
- materiały ćwiczeniowe w kwocie do wysokości 25 zł na ucznia – w przypadku klas IV–VIII.
Dotacja celowa na podręczniki jest udzielana, z uwzględnieniem kosztów obsługi zadania, do wysokości stanowiącej iloczyn liczby uczniów danej klasy, którym należy zapewnić komplet podręczników lub materiałów edukacyjnych, oraz odpowiednio kwot, o których mowa powyżej, pod warunkiem że taki komplet podręczników lub materiałów edukacyjnych będzie zapewniał możliwość używania ich przez uczniów tej klasy przez co najmniej trzy kolejne lata szkolne. Co istotne, wysokość kosztów obsługi zadania określono na kwotę 1% dotacji przekazanej samorządom, a nie jak dotychczas – kwoty wykorzystanej dotacji. Następna dotacja celowa na uczniów tej klasy jest udzielana po trzech kolejnych latach szkolnych. Z kolei dotacja celowa na materiały ćwiczeniowe jest udzielana corocznie, z uwzględnieniem kosztów obsługi zadania, do wysokości stanowiącej iloczyn liczby uczniów danej klasy, którym należy zapewnić materiały ćwiczeniowe, oraz odpowiednio kwot, o których mowa powyżej.
Istotną zmianą wprowadzoną w ramach dotacji podręcznikowej jest możliwość przekierowania części środków ponad określone w ustawie kwotowe limity pomiędzy poszczególnymi klasami, np. zwiększenie środków przeznaczonych na zakup podręczników w klasie IV z jednoczesnym zmniejszeniem nakładów na zakup podręczników dla klasy V. Przekierowanie to, jak stanowi art. 56 ust. 4 ustawy, jako wyłączna kompetencja dyrektora szkoły, dotyczyć może jedynie uzasadnionych przypadków i podlega zgłoszeniu organowi prowadzącemu szkołę. Przekierowanie nie jest możliwe w odniesieniu do dotacji przekazanych na uczniów mających orzeczenie o potrzebie kształcenie specjalnego.
Z dotacji celowej można także finansować koszt drukowania i powielania podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych w celach dydaktycznych lub zakup urządzeń umożliwiających drukowanie lub powielanie tych podręczników i materiałów, a w przypadku uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – także zakup sprzętu lub oprogramowania umożliwiającego odczyt podręczników, materiałów ćwiczeniowych lub materiałów edukacyjnych w formie elektronicznej.
Dotacja podręcznikowa jest przekazywana w terminie od 6 maja do 15 października, każdorazowo w terminie nie dłuższym niż 14 dni od daty otrzymania tej dotacji przez jednostkę samorządu terytorialnego. Aby było to możliwe, w terminie od 1 kwietnia do 10 września dyrektor publicznej szkoły podstawowej oraz szkoły artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej obowiązany jest przekazać informacje niezbędne do ustalenia wysokości dotacji celowej, zaś dyrektor publicznej szkoły podstawowej prowadzonej przez osobę prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego oraz osobę fizyczną – także wniosek o udzielenie dotacji. Na podstawie tych informacji i wniosków jednostka samorządu terytorialnego kieruje do wojewody wniosek o udzielenie dotacji w terminie od 15 kwietnia do 15 września. Dyrektorzy szkół wymienionych powyżej zobowiązani są do każdorazowej aktualizacji informacji i wniosków w związku ze zmianą prognozowanej liczby uczniów w danych klasach lub zmianą wyników postępowania rekrutacyjnego do tych szkół. Jeżeli w wyniku tej aktualizacji dojdzie do zmniejszenia kwoty należnej dotacji, wówczas szkoła w terminie 5 dni od daty przekazania tej aktualizacji zwraca wojewodzie kwotę dotacji stanowiącą różnicę między dotacją należną przed aktualizacją a dotacją należną po aktualizacji.
Dotacja celowa może być wykorzystana do końca roku budżetowego, na jaki została udzielona. Po wejściu w życie ustawy dotacja celowa rozliczana będzie z łącznej kwoty dotacji celowej udzielonej na wyposażenie szkoły w podręczniki, materiały edukacyjne i ćwiczeniowe w danym roku budżetowym. Rozliczenie wykorzystania dotacji celowej przez dyrektora publicznej szkoły podstawowej prowadzonej przez osobę prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego oraz osobę fizyczną, oraz zwrot niewykorzystanej dotacji następują w terminie do dnia 15 stycznia następnego roku. Rozliczenie wykorzystania dotacji celowej przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz zwrot niewykorzystanej dotacji następują w terminie do dnia 31 stycznia następnego roku. Wojewoda sporządza i przekazuje ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania, w terminie do dnia 15 marca następnego roku, zbiorcze zestawienie wykorzystania dotacji celowej przez jednostki samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym.
Finansowanie świadczeń pomocy materialnej
Kolejny rodzaj dotacji celowej z budżetu państwa przeznaczony jest na dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym. Dotację tę przekazują wojewodowie. Na finansowanie zasiłków szkolnych w danej gminie przeznacza się nie więcej niż 5% kwoty dotacji.
Nowością wprowadzoną przez ustawodawcę jest zerwanie z powiązaniem wysokości pomocy materialnej z zamożnością danej gminy. Nowa ustawa o finansowaniu zadań oświatowych zakłada zmniejszenie wkładu własnego biedniejszych gmin, co ma doprowadzić do zwiększenia możliwości udzielania stypendiów i zasiłków szkolnych w tych gminach. Podstawą powyższego jest art. 70 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, który następująco reguluje sytuację biedniejszych i bogatszych gmin.
W przypadku gminy, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie jest równy lub niższy od 40% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, kwota dotacji nie może przekroczyć 95% kwoty świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym udzielonych w roku budżetowym przez gminę, pod warunkiem że kwota stypendiów szkolnych lub zasiłków szkolnych, przekazana uczniom i uczestnikom zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w roku budżetowym, będzie nie mniejsza niż 95% kwoty naliczonej tej gminie. W przypadku gminy, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie jest równy lub niższy od 75% i wyższy od 40% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, kwota dotacji nie może przekroczyć 90% kwoty świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym udzielonych w roku budżetowym przez gminę, pod warunkiem że kwota stypendiów szkolnych lub zasiłków szkolnych, przekazana uczniom i uczestnikom zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w roku budżetowym, będzie nie mniejsza niż 95% kwoty naliczonej tej gminie.
Finansowanie programów regionalnych, lokalnych i rządowych
Na realizację programów regionalnych lub lokalnych jednostki samorządu terytorialnego przeznaczają środki własne, ale mogą także przeznaczać na ten cel środki publiczne. Dotacja celowa na współfinansowanie programów jest przyznawana po zapewnieniu udziału środków własnych jednostki samorządu terytorialnego lub organizacji albo pozyskaniu przez tę jednostkę lub organizację środków z innych źródeł na realizację tworzonych regionalnych lub lokalnych programów. Na współfinansowanie programów mogą być przeznaczane środki zagraniczne.
Inne dotacje udzielane z budżetu państwa
Zgodnie z art. 74 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych Minister Obrony Narodowej może udzielić organowi prowadzącemu szkołę, w związku z realizacją zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych w dziedzinie obronności, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, dotacji celowej na dofinansowanie zadań bieżących lub inwestycyjnych. Minister Obrony Narodowej może udzielić organowi prowadzącemu szkołę, która prowadzi działalność dydaktyczno-wychowawczą w dziedzinie obronności państwa, dotacji celowej na dofinansowanie zadań bieżących lub inwestycyjnych. Na realizację zadań minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może udzielić jednostkom samorządu terytorialnego dotacji celowej.
