Rok szkolny wyznacza rytm pracy szkoły i to on jest praktycznie „obiektem zainteresowania” kadry zarządzającej. Jednak w tym tradycyjnym rytmie szkolnym nie wolno zaniedbywać prac wynikających z rytmu kalendarzowego, zwłaszcza że niejednokrotnie rytmy te się na siebie nakładają, a nawet wręcz uzupełniają. Tak jest właśnie w przypadku zakończenia roku kalendarzowego, zwłaszcza tak wyjątkowego jak rok bieżący. Od września, czyli od początku roku szkolnego 2018/2019, w polskich szkołach kontynuowane jest wdrażanie nowych rozwiązań związanych z wprowadzaniem reformy systemu oświaty. W tym samym czasie zaczęło obowiązywać wiele nowych wykonawczych aktów prawnych, które wymagają podjęcia określonych i zdecydowanych działań. Z tego też względu koniec roku kalendarzowego jest doskonałym momentem na sprawne przeanalizowanie aktualnej sytuacji formalno-prawnej w szkole i zorientowanie się, czy nie należy wprowadzić niezbędnych korekt, aby dalsza część roku szkolnego przebiegała już bez zakłóceń. Jednym z ważniejszych działań dyrektora szkoły w obecnym miesiącu będzie podsumowanie dotychczas podejmowanych działań, i to nie tylko związanych z samą reformą systemu edukacyjnego, ale również dotyczących bieżącego funkcjonowania szkoły.
Koniec roku kalendarzowego (określanego również mianem roku budżetowego) powinien skłonić każdego dyrektora do przeanalizowania kliku istotnych dla funkcjonowania szkoły zagadnień, takich jak: stan majątku szkoły lub placówki, jego ocena merytoryczna oraz wpływ na wykonywanie podstawowych zadań szkoły, a zwłaszcza na pełną realizację nowej odstawy programowej (baza lokalowa, wyposażenie w niezbędny sprzęt i pomoce naukowo-dydaktyczne, stan techniczny pomieszczeń, możliwość adaptacji, np. na odpowiednie pracownie, chociażby pracownię techniczną itp.), sytuacja finansowa – realizacja planu finansowego i jego skutki dla pracy szkoły, aktualny bilans, utrzymywanie płynności finansowej, zakupy inwestycyjne, środki pozabudżetowe oraz wnioski związane z wstępnymi założeniami kolejnego planu finansowego opartego na realnych potrzebach placówki (w tym zakresie należy zastanowić się nad realizacją wskazań zawartych w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych1), sprawność organizacyjna szkoły i wnioski w tym względzie, sprawność przepływu informacji oraz prawidłowe stosowanie instrukcji kancelaryjnej, zwłaszcza obieg dokumentacji szkolnej oraz sposób numerowania spraw i pism bezwzględnie oparty na JRWA. Szczególnym zagadnieniem, które należy bardzo dokładnie przeanalizować, jest kwestia przestrzegania zasad ochrony danych osobowych, zwłaszcza pod rygorem wynikającym z obowiązywania RODO. Niejako warunkiem sine qua non wszelkich działań dyrektora na tym etapie jest dokładne zapoznanie się z aktualnym
stanem prawnym w oświacie. Dopiero wtedy można mówić o innych konkretnych działaniach, dla których podstawę stanowią odpowiednie regulacje prawne.
POLECAMY
Stan kadrowy
Pierwszym z koniecznych działań jest obowiązkowa analiza aktualnego stanu kadrowego w szkole, zarówno o charakterze ogólnym (jaki jest stan w rozbiciu na pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych oraz czy to jest stan optymalny – jeżeli nie, to co należy uczynić, aby doprowadzić do stanu optymalnego), jak i o stan
o charakterze typowo kwalifikacyjnym, czyli aktualny stan wykształcenia zatrudnionej kadry (należy tutaj wskazać na wykształcenie wymagane oraz oczekiwane, zwłaszcza specjalistyczne, oraz wskazać, jak ten element przekłada się na efektywność pracy całej szkoły). Jest to dzisiaj uzasadnione w kontekście zmienionego rozporządzenia określającego wymagane od nauczycieli niezbędne kwalifikacje2 oraz nowych zadań stawianych nauczycielom (chociażby w zakresie realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej). Tego typu analiza będzie bardzo pomocna w procesie przygotowania rozsądnych decyzji kadrowych w bieżącym roku szkolnym, w tym planowanego dokonywania oceny pracy nauczycieli, a w konsekwencji – analizowania merytorycznej pracy kadry pedagogicznej całej szkoły wraz z wnioskami na przyszłość, zwłaszcza w obszarze wspomagania ich rozwoju zawodowego. Jest to bardzo istotny element dla każdej placówki, gdyż odnosi się do jakości jej pracy oraz wkładu poszczególnych pracowników w osiągnięcie tej jakości i to w szerokoprofilowym aspekcie. W tym obszarze dyrektor obowiązkowo musi szczegółowo przeanalizować zakres kompetencyjny swoich nauczycieli, ale zawsze pod kątem realizacji zadań szkoły oraz efektywności nauczania i wychowania. W realizacji tego zadania niezwykle pomocne będzie nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego3. Zgodnie z tym aktem prawnym dokonywanie przez dyrektora szkoły lub placówki oceny pracy nauczyciela ma na celu określenie stopnia realizowania przez nauczyciela powierzonych mu obowiązków, w tym realizacji zadań określonych w statucie jednostki, oraz określenia osiąganych przez nauczyciela efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, a nie opisanie tylko tego, jak nauczyciel pracuje i czy uczniowie go lubią. Nowa formuła oceny pracy nauczyciela ma więc charakter kompetencyjny! Dlatego dyrektor bezwzględnie musi zadbać o to, aby wszyscy pracownicy posiadali wiedzę, umiejętności i doświadczenie zawodowe pozwalające na skuteczne i efektywne wypełnianie powierzonych im zadań i obowiązków. Ale to nie wszystko. Zmienione zasady dokonywania oceny pracy wymagają zastosowania zupełnie innej procedury postępowania w tym zakresie. Ponadto dyrektor we współpracy z radą pedagogiczną powinien wypracować precyzyjne wskaźniki spełniania wszystkich kryteriów oceny pracy wymienionych we wspomnianym rozporządzeniu MEN, dostosowanych do posiadanego przez nauczyciela stopnia awansu zawodowego i powierzonych mu obowiązków i zadań. To one właśnie mają mieć charakter szczególnego „miernika”, który posłuży dyrektorowi do określenia strony ilościowej, a ta dopiero pozwoli na opis o charakterze jakościowym. Najlepiej zrobić to w formie warsztatowej. I jeszcze jedna uwaga. Wspomniane wskaźniki stanowią element typowo narzędziowy, a nie doktrynalny, i w sytuacji gdy się okazuje, że w praktyce się nie sprawdzają, należy obowiązkowo dokonać ich korekty. Mają one służyć tak dyrektorowi, jak i samym nauczycielom do obiektywnej oceny spełniania wszystkich kryteriów oceny. Ale aby tak się stało, muszą być przez wszystkich zrozumiałe. Z tych też względów proces zatrudniania pracowników powinien zapewniać wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko. Może należałoby się zastanowić nad opracowaniem takiej właśnie otwartej formuły naboru nowych pracowników, co w sposób jednoznaczny sugerują również wytyczne dotyczące kontroli zarządczej.
Podstawa programowa
Mając na względzie wyznaczone na bieżący rok szkolny kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, każdy dyrektor powinien bardzo dokładnie przeanalizować kwestie związane z wdrażaniem nowej podstawy programowej4. Zgodnie z obowiązującymi obecnie wymogami prawnymi w tym względzie w każdej szkole powinien funkcjonować odpowiedni mechanizm monitorowania realizacji podstawy programowej oraz analiza realizacji opracowanego planu nauczania (jest to uzasadnione zasadą elastycznego planowania i nanoszenia zmian wynikających z refleksji realizacyjnych – tzw. refleksyjność praktyka). Obecnie ten element uzyskał dodatkowe znaczenie, gdyż weszły w życie zupełnie nowe ramowe plany nauczania wymuszające na dyrektorach szkół i na samych nauczycielach zmianę filozofii myślenia zarówno o planowaniu, jak i o permanentnym monitorowaniu jego realizacji na każdym etapie, zwłaszcza że znajdujemy się w kolejnym roku realizacji i czas wyciągać pierwsze merytoryczne i metodyczne wnioski w tym zakresie.
Do podstawowych zadań dyrektora dotyczących aktualnego etapu wdrażania nowej podstawy programowej należy zaliczyć: analizę wyników prac zespołów przedmiotowych nauczycieli dotyczących założeń realizacyjnych nowej podstawy programowej, analizę struktury programu nauczania skonstruowanego na podstawie nowej podstawy programowej oraz analizę założeń oceniania przedmiotowego uwzględniającego wymagania określone w nowej podstawie programowej.
Podstawa programowa – to założenia ogólne, a program nauczania – to założenia uszczegółowione i odniesione do realnie istniejących w danej szkole warunków, pracujących nauczycieli i uczęszczających do niej uczniów. W tym obszarze na pierwszym miejscu należy przeanalizować strukturę i zawartość programu nauczania dopuszczonego do użytku w danej szkole, zaproponowanego przecież przez samego nauczyciela5.
Każdy dyrektor, w zależności od aktualnej sytuacji w jego szkole, powinien w sposób bardzo precyzyjny podejść do zagadnienia realizacji podstawy programowej, a zwłaszcza do kwestii przestrzegania zasad dopuszczania programów nauczania do użytku w danej szkole. W tym aspekcie należy zwrócić uwagę na dwa elementy. Pierwszym jest prawidłowa procedura dopuszczania programów, a drugim – zakres i wyczerpujący charakter informacji zawartych we wniosku nauczyciela (kierowanego do dyrektora szkoły) o dopuszczenie programu do użytku.
Szczególnym zadaniem dyrektora na tym etapie pracy szkoły jest przeanalizowanie sposobu wdrażania organizacji nowych zasad pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jest to bardzo istotne w sytuacji równoległego funkcjonowania dwóch rozporządzeń ministerialnych regulujących te kwestie. Pierwszym z nich jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach6, natomiast drugim to rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach7. Pierwsze z wymienionych rozporządzeń dotyczy publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, zwanych „przedszkolami”, publicznych szkół oraz publicznych placówek, o których mowa w art. 2 pkt 3, 4, 7 i 8 ustawy Prawo oświatowe. Natomiast drugie rozporządzenie dokonuje najpierw zmiany nazwy8 na rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach i kierowane jest do publicznych gimnazjów lub oddziałów gimnazjalnych, szkół ponadgimnazjalnych i placówek działających jeszcze w oparciu o ustawę o systemie oświaty. Jak nietrudno zauważyć, każdy z wspomnianych aktów prawnych kierowany jest do innych podmiotów oświatowych. Dlatego też podmioty te muszą zwracać szczególną uwagę na to, czy w swojej działalności w przedmiotowym zakresie powołują się na właściwą podstawę prawną. Do powyższych zmian doszła jeszcze jedna – z dnia 16 sierpnia 2018 r., którą również dyrektor powinien uwzględnić w swoich działaniach analitycznych9.
Należy także mieć na względzie wskazania zawarte w rozporządzeniu z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego10. Wyznacza ono nowe zadania dla części nauczycieli, ale również wskazuje, kto i jak powinien je wykonywać, gdyż działania w zakresie doradztwa zawodowego stały się w tym roku szkolnym obowiązkowe.
Kolejnym wyznacznikiem nowych (czy raczej zmienionych) zadań nauczycieli i dyrektorów szkół jest rozporządzenie z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie awansu zawodowego nauczycieli11. Jest ono konsekwencją zmian wprowadzonych ustawą o finansowaniu zadań oświatowych. W tym akcie prawnym wyznaczone zostały nowe zadania i obowiązki nauczycieli odbywających staż na kolejne stopnie awansu zawodowego, ale również zupełnie zmienione zadania opiekuna stażu i skorygowane zadania dyrektora szkoły. Właśnie teraz – pod koniec roku kalendarzowego, czyli praktycznie w połowie roku szkolnego, dyrektor szkoły powinien przeanalizować ich realizację, a wcześniej przygotowanie samych nauczycieli do wykonywania tych zadań. Te właśnie nowe obowiązkowe zadania nauczycieli oraz zadania z pracą z grupami dysfunkcyjnymi uczniów powinny wyznaczać dyrektorowi szkoły kierunki realizacji polityki kadrowej w bieżącym roku szkolnym, a zwłaszcza obszary wspomagania i doskonalenia nauczycieli. A doskonalenie to stało się teraz obowiązkiem każdego nauczyciela w związku z nowymi zasadami dokonywania oceny jego pracy. Przypominam, że aby dyrektor mógł uznać, że nauczyciel wypełnia zadanie opisane w pkt 3a ust. 6 Karty Nauczyciela, doskonalenie to musi być realizowane zgodnie z potrzebami szkoły12!
Ponadto dyrektor szkoły musi pamiętać, że wszystkie działania podejmowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinny być odpowiednio i starannie dokumentowane. W tym względzie zadaniem dyrektorów jest przeanalizowanie sposobu prowadzenia i ewidencjonowania dokumentów zgromadzonych w indywidualnej teczce ucznia13. Jest to szczególnie istotne z uwagi na konieczność rygorystycznego przestrzegania zasad postępowania wyznaczonych przez RODO14 i ustawę o ochronie danych osobowych15. Należy jednak pamiętać o tym, że w przypadku pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy jeszcze obowiązkowo kierować się wskazaniami zawartymi w takich aktach prawnych jak: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.
Podobna sytuacja prawna jak w przypadku pomocy psychologiczno-pedagogicznej występuje również w przypadku oceniania szkolnego. Obecnie nadal funkcjonują równolegle dwa, a nawet trzy akty wykonawcze dotyczące tego zakresu funkcjonowania szkoły17. Tymi aktami prawnymi są: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych oraz jego ostatnia zmiana, czyli rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, a ponadto jeszcze rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2017 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych.
Zadaniem dyrektora jest dokładne przeanalizowanie i stwierdzenie, do których grup uczniów należy stosować odpowiednią podstawę prawną oraz sprawdzenie, czy jest ona respektowana przez wszystkich nauczycieli.
Należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Chodzi o zmienione zasady organizowania przez szkołę turystyki i krajoznawstwa, czyli tzw. wycieczek szkolnych. W tym przypadku ponownie pojawia się zjawisko dualizmu prawnego – rozporządzenie z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki18 dotyczy przedszkoli, szkół podstawowych i szkół branżowych funkcjonujących na podstawie ustawy Prawo oświatowe, natomiast rozporządzenie z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki19 dotyczy szkół funkcjonujących jeszcze na bazie ustawy o systemie oświaty. W przepisach tych na nowo ustalone zostały następujące kwestie:
- cele wycieczki szkolnej (z 10 na 9),
- wymiar czasowy wycieczki,
- formy krajoznawstwa i turystyki,
- formuła listy uczestników,
- zgoda rodziców,
- kierownik wycieczki,
- zadania kierownika,
- opiekun wycieczki,
- uwarunkowania wycieczki zagranicznej.
W związku z powyższym wiele spraw w szkole należało na nowo ustalić i doprecyzować.
Powyżej przedstawiono zadania dyrektora szkoły, które powinien on zrealizować po upływie pierwszego kwartału obecnego roku szkolnego. Ich prawidłowa realizacja pozwoli na spokojniejszy przebieg tego bardzo trudnego okresu edukacyjnego oraz na prawidłowe wdrożenie w praktykę szkolną nowych rozwiązań formalnoprawnych.
