Upłynął pierwszy rok wdrażania nowych rozwiązań systemowych w oświacie. Jak MEN ocenia ten czas oraz czy planowane są jakiekolwiek działania (rozwiązania) korygujące?
Wdrażanie reformy edukacji przebiega zgodnie z wcześniej przyjętym harmonogramem. Nowy rok szkolny 2018/2019 to drugi rok wprowadzania zmian, w którym nastąpią kolejne podwyżki dla nauczycieli oraz kontynuowane będzie dalsze wsparcie finansowe dla samorządów. W pierwszym roku reformy, zgodnie z naszymi przewidywaniami, wzrosła liczba nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych. O 17 768 w porównaniu do wcześniejszego roku wzrosła liczba etatów nauczycieli w publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach oraz placówkach. O 10 139 wzrosła również liczba nauczycieli. W ubiegłym roku blisko 100% rodziców 6-latków (94,6%) zdecydowało o tym, że ich dzieci będą nadal uczyły się w przedszkolu.
Jakie wnioski nasuwają się po roku realizacji nowej podstawy programowej?
Zmiana podstawy programowej kształcenia ogólnego na wszystkich etapach edukacyjnych jest integralną częścią reformy systemu oświaty. W tym roku szkolnym nowa podstawa programowa zaczęła obowiązywać w klasie II, V i VIII szkoły podstawowej. Rok wcześniej w klasie I, IV i VII. Zadbaliśmy o odpowiednie wsparcie nauczycieli we wdrożeniu nowej podstawy. Ośrodek Rozwoju Edukacji – we współpracy z ekspertami MEN – opracował materiały metodyczne dla nauczycieli, pomocne przy jej wdrażaniu. Publiczne placówki doskonalenia nauczycieli jeszcze w ubiegłym roku zorganizowały 4554 szkolenia, w których uczestniczyło 171 tys. nauczycieli. Koordynatorzy systematyczne przekazywali informacje dotyczące szkoleń do Zespołu ds. wdrażania reformy edukacji. Pozwalało to na monitorowanie przygotowania kadry pedagogicznej do realizacji nowej podstawy programowej. W tym roku szkolenia są kontynuowane.
Zalecane warunki realizacji stanowią integralną część nowej podstawy programowej – czy MEN posiada informacje na temat tego, w jakim stopniu szkoły zdołały zapewnić te warunki u siebie?
Każdy nauczyciel ma za zadanie realizować podstawę programową, która daje mu dużą swobodę. Nauczyciel może stosować takie metody nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne. W skrócie oznacza to, że jeśli w podstawie programowej jakieś treści – zdaniem nauczyciela – nie zostały w sposób dostateczny uwzględnione – to ma on pełną swobodę w sposobie nauczania, jaki uzna za stosowny.
Jak duże były ruchy kadrowe nauczycieli spowodowane zmianami w ustroju szkolnym?
Pełne i wiarygodne dane o liczbie etatów nauczycieli zatrudnionych od 1 września 2018 r. będą znane jesienią (przełom października i listopada) po przekazaniu przez dyrektorów szkół informacji do Systemu Informacji Oświatowej. W pierwszym roku wdrażania reformy edukacji, czyli w 2017 roku, o 17 768 wzrosła liczba etatów nauczycieli w publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach oraz placówkach. W roku szkolnym 2016/2017 było 673 323 etaty, zaś w 2017 – 691 000. Wzrosła również liczba nauczycieli, która w roku szkolnym 2017/2018 wyniosła 694 636, czyli o 10 139 więcej niż rok wcześniej. Ministerstwo Edukacji Narodowej znalazło rozwiązanie, aby zapobiec zwolnieniom nauczycieli, spowodowanym niżem demograficznym. Precyzyjne, rzetelne dane z SIO udowodniły, że zgodnie z naszymi przewidywaniami i zapewnieniami, reforma oświaty przyczyniła się do wzrostu liczby nauczycieli i etatów.
Czy kuratoria oświaty spełniły swoją rolę jako moderatorzy ruchów kadrowych na swoim terenie?
Wkład kuratorów w dobre przygotowanie reformy był nieoceniony. To właśnie oni byli razem z samorządami, rodzicami, uczniami, dyrektorami szkół i nauczycielami przy przekształcaniu szkół i wspierali je w przygotowaniu nowego ustroju szkolnego. Jednocześnie, w dalszym ciągu kuratorzy są aktywni przy monitorowaniu wprowadzanych zmian. Ponadto prowadzą oni bazy ofert dla nauczycieli.
Oceny pracy nauczycieli, dokonane pod koniec bieżącego roku szkolnego na podstawie dotychczasowych regulacji prawnych, zachowają swoją ważność przez 5 lat – jak to jest obecnie, czy też ich ważność zostanie skrócona do trzech lat – tak, jak przewiduje to nowe prawo?
Ocena pracy nauczyciela jest ważna do czasu wydania kolejnej. W przypadku ubiegania się nauczyciela o przyznanie dodatku za wyróżniającą pracę, tzw. nauczycielskie 500+, konieczne będzie wtedy uzyskanie oceny wyróżniającej już na postawie nowych przepisów. Zmiana częstotliwości dokonywania obligatoryjnej oceny z 3 do 5 lat to odpowiedź na postulaty związków zawodowych. Funkcjonowanie nowej formuły oceny pracy będzie bardzo wnikliwie monitorowane. Po zakończeniu pierwszego etapu wdrażania tych rozwiązań, zaprosimy do dyskusji i wspólnej oceny ewentualnej modyfikacji propozycji systemowych w tym zakresie.
Rozporządzenie dotyczące oceny już się ukazało, a kiedy ukaże się rozporządzenie regulujące nowe zasady awansu zawodowego nauczycieli – skoro te dwie sprawy teraz będą ze sobą bardzo mocno powiązane?
Rozporządzenie MEN w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli jest już opublikowane w Dzienniku Ustaw. Określa ono sposób odbywania stażu, rodzaj dokumentacji załączanej do wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, a także zakres wymagań do uzyskania poszczególnych stopni awansu zawodowego, tryb działania komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych oraz wzory zaświadczeń i aktów nadania stopni awansu zawodowego.
Czy zawarty w projekcie element „praktyczny” postępowania awansowego uda się zrealizować? Ile czasu, po zmianach, powinno trwać postępowanie egzaminacyjne lub kwalifikacyjne? Czy nowe zmiany zwiększą obiektywizm i realizm oceny dorobku zawodowego (ten element jest bardzo krytykowany i pojawia się zarzut, że postępowania awansowe są wyłącznie czystą fikcją)?
Przepisy prawa nie wskazują czasu trwania egzaminu i rozmowy kwalifikacyjnej. To leży w gestii organu powołującego komisje, który może przewidzieć czas pozwalający na zweryfikowanie umiejętności nauczyciela. Dodatkowo warto podkreślić, że zmniejszona została liczba dokumentów potrzebnych do wniosku o wszczęcie postępowania – w szczególności na stopień nauczyciela dyplomowanego.
Jakie kolejne zmiany MEN zamierza wprowadzić w nowym roku szkolnym?
Nowy rok szkolny 2018/2019 to kolejny etap wdrażania zmian w edukacji. Następna tura podwyżek dla nauczycieli, wsparcie finansowe dla samorządów, szerokopasmowy internet i multimedialne tablice w szkołach, a także nowa podstawa programowa dla kolejnych klas szkoły podstawowej oraz zmiany w egzaminach. Rok szkolny 2018/2019 będzie również czasem przygotowywania nauczycieli do realizacji nowej podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych. Będziemy też kontynuować działania związane z obchodami 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, podjęte w ramach projektu edukacyjnego „Godność. Wolność. Niepodległość” na lata 2018-2020. Od 1 września br. szkoły mogą wydawać uczniom legitymacje szkolne – tak jak dotychczas – w postaci papierowej albo plastikowej karty, czyli e-legitymacji szkolnej. Wspólnie z Ministerstwem Cyfryzacji pracujemy też nad uruchomieniem mLegitymacji szkolnej. Również od 1 września weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie doradztwa zawodowego, które będzie realizowane w oparciu o program wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego na dany rok szkolny. Treści programowe zawarte w rozporządzeniu składają się na spójny system realizacji doradztwa zawodowego, który powinien zapewnić uczniom wsparcie szkoły w zakresie podejmowania świadomych wyborów edukacyjnych i zawodowych.
W ostatnim czasie weszła w życie nowelizacja ustawy Karta Nauczyciela dotycząca zatrudniania nauczycieli w oparciu o umowę o pracę w placówkach niepublicznych. Na czym polegają główne zmiany?
1 września wszedł w życie przepis, zgodnie z którym, w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego nauczycieli zatrudnia się na podstawie umowy o pracę, zgodnie z ustawą – Kodeks pracy.
Z przepisów wynika wprost obowiązek zatrudniania tam nauczycieli na podstawie umowy o pracę. Przepis ten będzie miał zastosowanie w przypadku zatrudniania wszystkich nauczycieli, niezależnie od zajmowanego stanowiska czy wymiaru zatrudnienia, a więc także do zatrudniania nauczycieli pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, czy też nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć.
Uregulowanie sposobu zatrudniania nauczycieli w przedszkolach, szkołach i placówkach dokonane zostało w celu zapewnienia odpowiedniej jakości procesu nauczania w tych jednostkach, bezpieczeństwa uczniów i wychowanków, a także w trosce o zapewnienie nauczycielom możliwości korzystania z uprawnień pracowniczych. Do prowadzenia zajęć nierzadko nawiązywane są z nauczycielami umowy cywilnoprawne, których istota z jednej strony nie jest dostosowana do charakteru pracy nauczyciela, z drugiej zaś ogranicza możliwość korzystania przez nauczycieli z uprawnień pracowniczych. O zapewnienie możliwości korzystania z takich uprawnień nauczyciele niesamorządowych przedszkoli i szkół wielokrotnie postulowali do Ministra Edukacji Narodowej. Charakter pracy nauczyciela przesądza bowiem, że zatrudnienie nauczycieli nosi cechy stosunku pracy i powinno być dokonywane na podstawie umowy o pracę.
Powyższa zmiana została dokonana w celu zapewnienia właściwej realizacji obowiązujących przepisów ustawy – Prawo oświatowe, które określają wymagania, jakie musi spełniać niepubliczne przedszkole oraz szkoła niepubliczna o uprawnieniach szkoły publicznej. Zarówno niepubliczne przedszkole, jak i szkoła niepubliczna o uprawnieniach szkoły publicznej obowiązane są do zatrudniania nauczycieli posiadających wymagane kwalifikacje. Odstąpienie od tego wymogu dopuszczalne jest jedynie w uzasadnionych przypadkach, za zgodą kuratora oświaty, a w przypadku zatrudnienia do zajęć z zakresu kształcenia zawodowego – za zgodą organu prowadzącego.
Jednocześnie należy podkreślić, że nowy przepis ma zastosowanie wyłącznie do zatrudniania nauczycieli. Nie dotyczy on natomiast innych stanowisk pracy. Kwestia zatrudniania nauczycieli w niesamorządowych przedszkolach, szkołach i placówkach jest przedmiotem szczególnego zainteresowania Ministerstwa Edukacji Narodowej. Będziemy monitorowali i analizowali funkcjonowanie w praktyce przepisu art. 10a Karty Nauczyciela, ze zwróceniem szczególnej uwagi na pojawiające się ewentualne problemy. Wyniki tych analiz posłużą do rozważenia ewentualnej nowelizacji tego przepisu.
