Podstawa prawna pozbawienia stanowiska dyrektora ze skutkiem natychmiastowym
Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 59) organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w publicznej szkole (czyli organ prowadzący), może odwołać nauczyciela – w tym dyrektora – ze stanowiska kierowniczego „w przypadkach szczególnie uzasadnionych”, po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty, w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia, czyli ze skutkiem natychmiastowym. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że organ prowadzący ma sporą swobodę w decydowaniu o pozbawieniu nauczyciela stanowiska dyrektora, gdyż często wydaje się, że uchybienia lub zaniedbania w kierowaniu szkołą uzasadniają zmianę na tym stanowisku, jednak w praktyce trudne jest prawidłowe skorzystanie z cytowanej regulacji bez narażenia się na zakwestionowanie takiej decyzji przez sąd administracyjny. Sytuacje, w jakich dyrektor nie musi się obawiać o utratę funkcji, są akcentowane w orzecznictwie.
POLECAMY
Konflikty i zaniedbania w zarządzaniu szkołą
W uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 stycznia 2018 r. (I OSK 1774/171) podkreślono, że sformułowanie „szczególnie uzasadniony przypadek” dotyczy jedynie sytuacji zupełnie nadzwyczajnych, czyli zdarzeń (działań lub zaniechań) o charakterze wyjątkowym, wykraczającym poza działanie rutynowe, codzienne, przy czym stwierdzone uchybienia dyrektora muszą być tego rodzaju, że powodują destabilizację w realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i oświatowej szkoły i dlatego konieczne jest natychmiastowe zaprzestanie wykonywania tej funkcji, gdy dalsze zajmowanie stanowiska dyrektora godzi w interes placówki jako interes publiczny. Czyli uogólniając, szczególnie uzasadnione przypadki to takie, które powodują, że nie można czekać z odwołaniem nauczyciela ze stanowiska kierowniczego, a decyzja o pozbawieniu nauczyciela funkcji kierowniczej musi być podjęta natychmiast lub niezwłocznie w stosunku do zdarzeń (okoliczności) je uzasadniających. Ponadto organ prowadzący ma obowiązek dokładnie i szczegółowo przedstawić i uargumentować rozstrzygniecie o odwołaniu dyrektora w szczególnie uzasadnionym przypadku, tak aby twierdzenia te mogły podlegać wnikliwej analizie w przypadku zaskarżenia decyzji.
W powołanej sprawie organ prowadzący odwołał dyrektora na wniosek rady pedagogicznej z trzech zasadniczych powodów: okoliczności związanych z błędami w organizacji pracy placówki (m.in. nieprzygotowanie arkusza organizacyjnego na nowy rok szkolny, niepodjęcie działań związanych z organizacją rekrutacji na nowy rok szkolny), konfliktu z gronem pedagogicznym (np. nieprowadzenie księgi zastępstw, przyznawanie sobie płatnych zastępstw przy jednoczesnym nieprzyznawaniu zastępstw innym nauczycielom, pozostawienie nauczycieli bez etatów bądź z małą ilością godzin) oraz braku odpowiedniej współpracy z rodzicami uczniów (w tym lekceważenie ich potrzeb), ale jedynie ogólnikowo sformułował zarzuty. Niektóre nieprawidłowości w pracy dyrektora zostały stwierdzone w toku kontroli organu prowadzącego przeprowadzonej ponad pół roku przed odwołaniem, a w związku z upływem czasu nie mogły zostać uznane za uzasadniające natychmiastowe odwołanie dyrektora z funkcji. Dodatkowo w ocenie NSA sam wniosek rady pedagogicznej o pozbawienie nauczyciela funkcji kierowniczej nie ma w sprawie przesądzającego znaczenia i nie dowodzi jeszcze zaistnienia przesłanek przemawiających za jego uwzględnieniem. Uchybienia związane z wykonywaniem zadań pracodawcy również nie zostały uznane za przypadek szczególnie uzasadniony, nie można bowiem uznać ich za nagłe i wyjątkowe, mogące prowadzić do destabilizacji funkcjonowania placówki. Ewentualnie takie zarzuty mogłyby stanowić jeden z argumentów przemawiających za negatywną oceną pracy i wykonywaniem zadań przez dyrektora oraz w konsekwencji prowadzić do zwolnienia go w trybie zwyczajnym, czyli w oparciu o art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b PO. Sąd wytknął organowi prowadzącemu, że nie tylko nie wykazał, by ujawnione naruszenia, nawet gdyby wszystkie rzeczywiście miały miejsce, były tego rodzaju i były na tyle istotne, że zachodziła konieczność odwołania dyrektora placówki w czasie roku szkolnego, bez wypowiedzenia. Ponadto organ prowadzący nie wywiązał się z obowiązku wykazania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stwierdzonymi uchybieniami a dalszą działalnością jednostki oświatowej. Dodatkowo NSA wskazał, że organ prowadzący w żaden sposób nie odniósł się do negatywnej opinii kuratora oświaty, który sprzeciwił się pozbawieniu nauczyciela stanowiska kierowniczego i wskazywał, że ranga stwierdzonych tylko niektórych z zarzucanych nieprawidłowości nie daje podstaw do odwołania dyrektora.
Organ prowadzący powinien rozważyć w sposób szczególny dobro podopiecznych kierowanej jednostki oświatowej i mając to na względzie, ocenić, czy rzeczywiście zachodzi szczególny przypadek uzasadniający odwołanie bez wypowiedzenia.
Powyższy pogląd potwierdza zapatrywania wyrażone we wcześniejszych orzeczeniach dotyczących odwołania dyrektora w trakcie roku szkolnego w zakresie tego, że organ prowadzący powinien rozważyć w sposób szczególny dobro podopiecznych kierowanej jednostki oświatowej i mając to na względzie, ocenić, czy rzeczywiście zachodzi szczególny przypadek uzasadniający odwołanie bez wypowiedzenia (wyrok NSA z dnia 9 kwietnia 2014 r., I OSK 2703/12).
Nieprawidłowości w sferze finansowej i administracyjnej
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 23 stycznia 2018 r. (II SA/Bd 978/17) rozpatrywał sytuację dyrektora jednostki oświatowej, który został pozbawiony funkcji za niedopełnienie obowiązków, w tym m.in. za nieprawidłowe gospodarowanie środkami publicznymi obejmującymi część oświatową subwencji ogólnej (związane również z niewłaściwym przekazywaniem do SIO danych uczniów, co powodowało zawyżenie uzyskanej przez organ prowadzący kwoty części oświatowej subwencji ogólnej), wykazanie w sprawozdaniach finansowych jednostki danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej, nieprawidłowości w gospodarowaniu mieniem, nieprawidłowości w zakresie gromadzenia dochodów, nieprawidłowe realizowanie zadań w zakresie kontroli zarządczej (w tym przydział obowiązków podległym pracownikom z naruszeniem przepisów ustawy o finansach publicznych, brak określenia w zakresach czynności służbowych pracowników faktycznie wykonywanych obowiązków, niewłaściwe delegowanie uprawnień oraz brak wyznaczenia osoby zastępującej głównego księgowego pomimo zatrudnienia w jednostce pracownika posiadającego odpowiednie kwalifikacje zawodowe w tym zakresie), nieprawidłowości w dokumentacji przebiegu nauczania uczniów (m.in. brak aktualnych orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, brak rejestru wniosków rodziców uczniów kierowanych na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz brak rejestru uczniów przebadanych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną), brak nadzoru i kontroli skutkujące działaniem na szkodę interesu publicznego i ze szkodą dla finansów publicznych. Organ prowadzący uznał, że powyższe fakty świadczą o braku kompetencji nauczyciela do sprawowania funkcji dyrektora placówki, a w szczególności wyniki kontroli przeprowadzonych przez ten organ i inne instytucje z dużym prawdopodobieństwem potwierdzają, że dalsze sprawowanie funkcji przez dyrektora może w krótkim czasie doprowadzić do paraliżu działalności placówki pod względem organizacyjnym i administracyjno-finansowym oraz postępowanie dyrektora stanowi bezpośrednie zagrożenie dla finansów organu prowadzącego. Stanowiska tego nie podzielił sąd, który wskazał, że okoliczności wskazujące na nieprawidłowości w wykonywaniu obowiązków dyrektora nie były zdarzeniem nagłym, lecz wynikały z podsumowania kontroli organu prowadzącego i otrzymanych zaleceń pokontrolnych, do których dyrektor się ustosunkował i w przeważającej większości usunął nieprawidłowości. Ponadto w czasie pełnienia funkcji dyrektor otrzymywał także pochwały i nagrody, zaś organ prowadzący nie odniósł się do tych okoliczności wskazujących na rozbieżności w zakresie oceny sposobu wykonywania pracy przez dyrektora. Sąd wskazał, że zastrzeżenia organu prowadzącego dotyczą sfery obowiązków administracyjno-organizacyjnych, a pomimo ich wielości i różnorodności uchybienia te rozpatrywane nawet łącznie nie dają podstaw do odwołania dyrektora w nadzwyczajnym trybie.
Powyższe stanowisko jest zgodne z wcześniejszymi podobnymi orzeczeniami, w których rozstrzygnięto m.in., że ze skutkiem natychmiastowym nie można odwołać dyrektora, który według organu prowadzącego nie sprawdził się na tym stanowisku lub nie potrafi ułożyć relacji z podwładnymi, gdy jego działalność jest negatywnie oceniana, w razie naruszenia dyscypliny budżetowej lub wymogów dotyczących zamówień publicznych, w przypadku negatywnej oceny wykonywanych przez dyrektora zadań w zakresie działalności finansowej i administracyjnej (w tym zaistnienia uchybień w zakresie rachunkowości), stawiania zarzutu niewywiązywania się przez dyrektora z wcześniejszych ustaleń organizacji pracy i porozumień z organem prowadzącym dotyczących ilości zatrudnianych nauczycieli i pracowników obsługi, podziału godzin lekcyjnych, ilości godzin nauczania indywidualnego itp. oraz gdy zaistnieje konieczność ponoszenia w związku z tym dodatkowych wydatków nieprzewidzianych przez organ prowadzący (wyrok NSA z dnia 22 listopada 2016 r., I OSK 1592/16; wyrok NSA z dnia 21 stycznia 2014 r., I OSK 2473/13; wyrok NSA z dnia 9 maja 2001 r., II SA 3293/00; wyrok NSA z dnia 9 maja 2001 r., II SA 3293/00; wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 17 sierpnia 2010 r. II SA/Bd 502/10).
Przesłanki odwołania dyrektora w trakcie roku szkolnego
Istnienie „przypadku szczególnie uzasadnionego”, przemawiającego za odwołaniem dyrektora szkoły bez zachowania okresu wypowiedzenia mogłoby natomiast uzasadniać przykładowo zaistnienie jednej z okoliczności wymienionych w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznej szkole, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (Dz. U. z 2017 r., poz. 1597), w szczególności niespełnianie warunków zdrowotnych niezbędnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym, ukaranie karą dyscyplinarną lub toczenie się postępowania dyscyplinarnego, skazanie za prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, toczenie się przeciwko dyrektorowi postępowania o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, karalność zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Z praktyki sądów wynika, że dyrektor szkoły może w omawianym trybie stracić stanowisko, gdy nie ulega wątpliwości, że utracił zdolność wykonywania powierzonej mu funkcji z przyczyn etycznych lub rażącej niekompetencji w realizacji spoczywających na nim obowiązków, np. gdy dopuści się kradzieży alkoholu w sklepie; popełni błędy organizacyjne, które doprowadzą placówkę do stanu zagrożenia likwidacją; będzie poniżał, upokarzał i ignorował pracownika lub wykorzysta pracowników do przeprowadzenia remontu w swoim mieszkaniu; gdy zaniedbania w nadzorze nad pracownikami będą skutkowały molestowaniem seksualnym podopiecznych; zatrudni w szkole swoją rodzinę; notoryczne nie będzie regulował zobowiązań finansowych placówki; przejdzie długotrwałą chorobę uniemożliwiającą wykonywanie funkcji kierowniczej (uzasadnienie wyroku NSA z dnia 14 grudnia 2017 r., I OSK 375/17).
