Etyka i autorytet nauczyciela coraz częściej stanowią przedmiot rozważań, dyskusji teoretyków i praktyków zajmujących się edukacją. Dlatego też wszelkie zagadnienia dotyczące konsekwencji za naruszanie praw, zwłaszcza dobra dziecka – z uwagi na wagę problemu – zawsze wzbudzały i nadal wzbudzają dużo emocji. Ich natura jest wyjątkowo delikatna, gdyż dotyczy w znacznej mierze kwestii o charakterze etycznym, czy wręcz moralnym. Mimo to brak jednoznacznych kryteriów dotyczących walorów etycznych pracy nauczyciela określanych ogólnie mianem godności zawodu nauczyciela, co skutkuje bardzo rzadkim dokonywaniem zmian dotyczących regulacji tego zagadnienia. Z różnych jednak względów korygowano je już – oczywiście, w ściśle określonym zakresie – dwukrotnie.
Odpowiedzialność prawna nauczycieli a dobro dziecka
Rozważania należy rozpocząć od zdefiniowania pojęcia odpowiedzialności prawnej, a następnie etyki i dobra dziecka. Zgodnie z zapisami art. 83 Konstytucji RP „Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej”. Tak sformułowany zapis wprost wprowadza odpowiedzialność prawną za każdorazowe naruszenie obowiązujących regulacji. Wspomniana odpowiedzialność prawna polega bezpośrednio na ponoszeniu przez każdy podmiot negatywnych konsekwencji, albo inaczej: sankcji przewidzianych przez prawo za postępowania stanowiące naruszenie zasad zawartych w obowiązujących normach. Z tego też względu zwłaszcza nauczyciel (w sposób szczególny z uwagi na swoją rolę w społeczeństwie) jest zobowiązany do przestrzegania prawa stanowionego przez organy władzy państwowej i organy władzy samorządowej, lecz także w ramach danej organizacji: prawa wewnątrzszkolnego, obowiązującego w szkole i ustalonego w formie takich dokumentów, jak: statut, regulaminy i zarządzenia dyrektora.
Wyróżnia się następujące rodzaje odpowiedzialności prawnej ogółu obywateli:
- konstytucyjną – naruszenie Konstytucji lub innych ustaw,
- administracyjną – naruszenie norm prawa administracyjnego,
- finansową – naruszenie przepisów prawa finansowego,
- karną – dotyczącą osób, które dopuściły się czynów zabronionych przez ustawę,
- cywilną – dotyczącą osób fizycznych i prawnych za naruszenie norm prawa cywilnego, za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań lub popełnienie czynów niedozwolonych,
- pracowniczą – dotyczącą pracowników za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych.
W omawianym zakresie należy zwrócić szczególną uwagę na to, jak definiuje się samego nauczyciela. Jest to bardzo istotne ze względu na jego odpowiedzialność tak prawną, jak i społeczną, a zwłaszcza moralną i etyczną. Zgodnie z interpretacją encyklopedyczną nauczyciel to:
„rodzaj specjalności zawodowej, wykonywanej przez specjalistę odpowiednio przygotowanego do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w instytucjach oświatowo-wychowawczych, która bywa uważana za jeden z zawodów zaufania publicznego (społecznego)”.
Z kolei według Tadeusza Malinowskiego nauczyciel to:
„osoba posiadająca potwierdzone osobiste predyspozycje i k...