Standard
Standardowe wyróżnianie nauczycieli z okazji Dnia Edukacji Narodowej stanowi w jakimś sensie element motywacyjny, niemniej obejmuje jedynie obszar motywacji zewnętrznej, a więc takiej, która działa głównie w trakcie dostarczania wybranego wzmocnienia, a poza tym ulega stosunkowo szybkiej dewaluacji. Nagroda pieniężna działa dopóty, dopóki jest wystarczająco wysoka i stosowana z dużym odstępem czasu, podobnie dyplom czy oficjalne wymienienie wśród wielu równie zasłużonych. Czy i co można by zrobić, by nagroda nie obciążała budżetu (w którym i tak nie ma środków), a jednocześnie stała się ważnym podkreśleniem i wyróżnieniem dla nauczyciela, który na takie zauważenie zasługuje?
Inspirujący e-mail
Dla wielu z nas bardzo ważne jest to, że jesteśmy odbierani jako osoby dla kogoś bądź dla jakiegoś środowiska znaczące. Przykładem takiego zauważenia może być starannie przygotowany, spersonalizowany e-mail, który wyślemy nauczycielowi w przededniu jego święta. Warto odwołać się w nim do wybranych wartości nadrzędnych istotnych dla danego środowiska. Ważne, żeby w umiejętny sposób to, do czego się odwołujemy na poziomie idei, umieć zgrabnie przełożyć na to, co sobą reprezentuje lub z czym jest kojarzony nasz nauczyciel. Szczególnym wzmocnieniem będzie wskazanie konkretnych dokonań odbiorcy naszego przesłania, co zobiektywizuje i potwierdzi zasadność tak opracowanego podziękowania. Poniżej przykładowa struktura takiego maila:
- Wstęp – tu warto użyć wybranego cytatu. Przykładowo: „Nauczyciel ociera się o wieczność. Nigdy nie może stwierdzić, gdzie kończy się jego wpływ” – Henry Adams czy „Sposób, w jaki sprawy potoczą się w świecie, opiera się na tym, co czynią nauczyciele” – Fernando Reimers.
- Rozwinięcie – tu odniesienie do pracy danego nauczyciela. W przypadku pierwszego cytatu można napisać o długości stażu nauczyciela – jeśli jest stosunkowo krótki, można napisać, że mimo niedługiego okresu pracy nauczyciel dał się zauważyć na wiele różnych sposobów; w przypadku dłuższego okresu pracy można się odwołać do absolwentów, laureatów, znaczących uczniów, z którymi pracował. W przypadku drugiego cytatu można odwołać się do kluczowych cech danego nauczyciela, jego pilności, zaangażowania, dobrych relacji z uczniami, kreatywności itd.
- Podsumowanie – to podziękowanie za konkret. To miejsca na zapis typu: „Szczególnie zaś dziękuję za…” i tu należy wymienić konkretne dokonania nauczyciela, działania, których się z sukcesem podjął, wyniki, jakie uzyskał czy ucznia bądź uczniów, pod jego kierunkiem osiągnęli jakieś spektakularne sukcesy.
Mail tego typu nie powinien się wiązać z żadną formalną nagrodą. Powinien stanowić raczej formę pozytywnej, wzmacniającej, motywującej informacji zwrotnej skupionej na zaletach oraz rzeczywistych osiągnięciach, których wkład w codzienne życie szkoły powinien być na tyle istotny, by ani adresat tych słów, ani inni, którzy mogliby się z treścią tego przesłania zapoznać, nie odczuli, że mamy do czynienia z jakąś manipulacją czy też próbą formalnego odfajkowania jedynie pozornie ważnej czynności.
Spotkanie – świętowanie
Kolejny rodzaj świętowania motywacyjnego związanego z Dniem Nauczyciela to organizacja specjalnego spotkania, podczas którego wyróżnieni zostaną szczególnie zasłużeni nauczyciele. I znowu nie chodzi o to, by wyróżnić tylko tych, którzy w danym roku otrzymają nagrody (dyrektora, wójta, burmistrza, starosty, kuratora czy ministra), ale również by pokazać, jak wyjątkowa jest znaczna część koleżanek i kolegów w sposób szczególny angażujących się w realizację celów oraz wartości, jakie wszyscy przypisaliśmy swojej szkole. Istotne jest, by w takim spotkaniu brała udział albo grupa szczególnie zaangażowanych albo wręcz cała rada.
Planując spotkanie, warto się zastanowić nad tym, jakie cechy charakterystyczne reprezentują osoby (grupy osób), które zamierzamy docenić. Warto poszukiwać ich poprzez porównanie do wartości w szczególny sposób decydujących o pracy naszej szkoły. Zanim jednak wymienimy tych, którym chcielibyśmy podziękować, dobrze jest opowiedzieć wartościową historię motywacyjną. Jeśli chcemy wskazać na szacunek dla innych, można opowiedzieć historię o gęsiach: „Gęsi swoje najdłuższe trasy odbywają w ściśle określonym porządku. Ustawiają się w formację w kształcie litery V, co powoduje dodatkowe prądy wznoszące dla każdego ptaka, który leci jako kolejny w kluczu. W wyniku takiego ustawienia ptaki zwiększają zasięg swojego lotu o co najmniej 71% w stosunku do możliwości pojedynczego ptaka. Kiedy któraś gęś wypada z szyku, natychmiast odczuwa opór i trud samotnej podróży i szybko wraca do wspólnego klucza. Kiedy gęś prowadząca się męczy, zawraca na koniec klucza, a jej miejsce przejmuje inny ptak. I wreszcie, gdy któraś gęś z jakiegoś powodu traci siły i nie może wytrzymać tempa, towarzyszą jej w dół dwie inne, by do końca roztaczać nad nią opiekę i pomagać jej. Zostają z nią do chwili, kiedy odzyska siły albo umrze, i dopiero potem wracają razem do klucza”. To historia, która opowiada o zasadach pracy zespołowej bądź o współpracy w danej organizacji. Jesteśmy jak klucz gęsi. Kiedy wspólnie zmierzamy do tego samego celu, możemy osiągnąć go szybciej i ze znacznie lepszym efektem, niż gdybyśmy próbowali dotrzeć do niego w pojedynkę lub wbrew całej społeczności. Siła grupy pozwala nam nie tylko osiągnąć lepsze efekty, ale ułatwia nam dokonywanie optymalnych, właściwych dla danej społeczności decyzji. Kiedy pomagamy sobie nawzajem, w tym osobom, które nami kierują, np. przejmując od nich część ważnych zadań, wszyscy pracujemy bardziej wydajnie. I wreszcie, kiedy jesteśmy pewni, że nie zostaniemy sami w sytuacjach zwątpienia czy kryzysu, dużo łatwiej jest nam podejmować nawet trudne i niekiedy kontrowersyjne decyzje. Czujemy siłę i wsparcie grupy. Jesteśmy bardziej zdeterminowani i skuteczni w działaniu. Szybciej i z większym poczuciem satysfakcji odnosimy kolejne sukcesy.
To historia o osobach, dla których ważni są inni ludzie. Którzy zwracają uwagę na to, że komfort funkcjonowania innych zależy od możliwości działania, od świadomości tego, że się jest ważnym dla innych i że zawsze w sytuacji kryzysowej można na tych drugich liczyć. Wreszcie, że w danym środowisku są osoby, które będą przy nas nawet w chwilach dużej i niekiedy niezasłużonej próby.
Dobrze, kiedy opowiadając tę historię, dyrektor może się odnieść do konkretnych wartości, zasad, zapisów, przykładów czy zjawisk, które charakteryzują daną szkołę. Kiedy może się odwołać nie tylko do uogólnionych deklaracji, ale do konkretnych przykładów. Ważne też, żeby odnosząc się do wybranych przypadków, można było się odnieść do konkretnych nauczycieli. I to właśnie ten element spotkania jest kluczowy z perspektywy działań motywacyjnych, jakie dyrekcja podejmuje wobec wybranych nauczycieli. Powiązanie ich z atrakcyjną historią (tu również możemy się ograniczyć do cytatu) ma na celu wzmocnienie tego, co sobą reprezentuje i kim jest wyróżniany w ten sposób nauczyciel.
Prezentacja oscarowa
Ostatnie z proponowanych rozwiązań to zadanie do realizacji we współpracy z uczniami. Większość z nas lubi oglądać różne gale zorganizowane w związku z podsumowaniem rozmaitych konkursów czy domknięcia procesu wyróżnień w wybranej branży. Jednym z takich przedsięwzięć jest tzw. gala oscarowa. To nie tylko podsumowanie wyboru najlepszych filmów, aktorów czy reżyserów, ale też okazja do pokazania, jak bardzo wartościowi i znaczący są wybrani ludzie oraz przygotowane przez nich produkcje. Ciekawe jest i to, że te wyróżnienia opracowywane są w różnych kategoriach.
Może więc warto opracować w szkole podobny system doceniania nauczycieli. Może mógłby się tym zająć samorząd uczniowski. A może warto zaangażować w ten proces i uczniów, i ich rodziców, i oczywiście nauczycieli.
Można też dla każdej kategorii przygotować jakiś znaczący gadżet. To nie musi być coś szczególnie drogiego. Dobrze jednak, żeby było to coś wyjątkowego, co można każdego roku powtarzać, z czego obdarowani będą mogli być dumni i chcieliby to mieć, a nawet w szczególny sposób eksponować w swoich klasach.
Kolejnym elementem towarzyszącym tak zorganizowanej gali mogłyby być kilkuminutowe filmy czy prezentacje poświęcone konkretnym osobom. Przygotowane w formie cyfrowej mogłyby stanowić nie tylko interesujące urozmaicenie spotkania, ale też umieszczone na stronie szkoły mogłyby być atrakcyjnym poszerzeniem informacji o tym, kto uczy w danej placówce i jak postrzegają go jego uczniowie. Dodatkowo materiał taki mógłby być nie lada pamiątką dla samego wyróżnionego czy wyróżnionej.
Sam proces spotkania mógłby odbywać się w kilku kategoriach. Może opisywać osoby nominowane i oczywiście w sposób szczególny wyróżniać tych, którzy decyzją jurorów zasłużyli na najważniejsze wyróżnienie. Można pomyśleć o tym, żeby całemu procesowi towarzyszyły specjalnie przygotowane, najlepiej wygłaszane przez uczniów nominacje, argumentacje czy po prostu okazjonalne przemowy. Praca nad takim wydarzeniem mogłaby być bardzo interesującym wyzwaniem dla uczniów i bez wątpienia atrakcyjnym doświadczeniem dla nauczycieli. A w zamian, kto wie, być może nauczyciele odwzajemniliby się i podobną galę przygotowali dla swoich podopiecznych na koniec roku, w miejsce standardowego podsumowania z wręczaniem nagród książkowych.
