Dodatkowe punkty
Mocą tej uchwały Rada Miasta Częstochowa przyznała 20 punktów podczas rekrutacji do publicznego przedszkola na drugim etapie postępowania rekrutacyjnego „dziecku poddanemu obowiązkowym szczepieniom ochronnym określonym w rozporządzeniu ministra w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych lub dziecku, u którego lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia ochronnego”, po przedstawieniu oświadczenia o odbyciu obowiązkowych szczepień lub długotrwałym odroczeniu.
Zauważyć należy, że wyrok ten wprost dotyczy kompetencji dla Rady Gminy wynikających z art. 131 ust. 4 ustawy Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z dnia 19 czerwca 2019 r.,poz. 1148 z późn. zm.), zgodnie z którym w przypadku równorzędnych wyników uzyskanych na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego lub jeżeli po zakończeniu tego etapu dane publiczne przedszkole, oddział przedszkolny w danej publicznej szkole podstawowej albo dana publiczna inna forma wychowania przedszkolnego nadal dysponuje wolnymi miejscami, na drugim etapie postępowania rekrutacyjnego są brane pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący.
Szkoły samorządowe
Wyrok ten można jednak zastosować również w przypadku szkół samorządowych, bowiem w ich przypadku organ prowadzący również określa kryteria rekrutacyjne. Jak wynika bowiem z art. 133 ust. 2 ustawy Prawo oświatowe, kandydaci zamieszkali poza obwodem publicznej szkoły podstawowej mogą być przyjęci do klasy I po przeprowadzeniu postępowania rekrutacyjnego, jeżeli dana publiczna szkoła podstawowa nadal dysponuje wolnymi miejscami. W postępowaniu rekrutacyjnym są brane pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący. Z przywołanego niżej wyroku wynika natomiast, że dopuszczalne jest wprowadzenie kryterium odbycia obowiązkowych szczepień przez ucznia.
Stanowisko Wojewody
Warto natomiast zauważyć, że w pierwszej kolejności Wojewoda Śląski stwierdził nieważność uchwały Rady Miasta Częstochowa w całości. W uzasadnieniu wskazał natomiast, że art. 131 ustawy Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z dnia 19 czerwca 2019 r., poz. 1148 z późn. zm.) reguluje zasady przyjmowania kandydatów, a gmina – jako organ prowadzący – posiada pewną dowolność w ustalaniu kryteriów rekrutacyjnych. W związku z tym może ona swobodnie ustalić, jacy kandydaci (charakteryzujący się jakimi cechami) i w jakich przypadkach będą korzystali z pierwszeństwa przyjęcia do przedszkoli publicznych. Niemniej jednak w całej tej dowolności organ prowadzący nie może pomijać powyżej wskazanych przesłanek ustawowych. W opinii organu nadzoru kryterium określone w pkt 2 załącznika do przedmiotowej uchwały, dotyczące punktów za szczepienia, w żaden sposób nie spełnia przesłanek ustawowych.
Wojewoda podkreślił, że zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z dnia 4 lipca 2019 r., poz. 1239), dalej ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń, osoby przebywające na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej są obowiązane do poddawania się szczepieniom ochronnym, zgodnie z art. 17 ust. 1 i ust. 10 pkt 1 tej ustawy. W przypadku uchylania się od tego obowiązku odpowiednie organy zastosują procedurę egzekucyjną przewidzianą przepisami prawa. Z tego też powodu Rada Miasta Częstochowy nie miała (według Wojewody Śląskiego) żadnych podstaw prawnych do stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących na terenie tej gminy, dotyczących i związanych z obowiązkiem poddawania się szczepieniom ochronnym.
Ponadto wojewoda zwrócił uwagę, że kryterium dotyczące szczepień obowiązkowych wprowadzone przez Radę Miasta Częstochowa będzie miało zastosowanie dopiero w drugim etapie postępowania rekrutacyjnego, a więc uchwalona przez radę regulacja nie gwarantuje, że do jednostki zostaną przyjęte wyłącznie zaszczepione dzieci.
Ponadto organ nadzoru zauważył, że wpisów potwierdzających wykonanie szczepienia ochronnego dokonuje się w dokumentacji medycznej osoby szczepionej, natomiast zgodnie z art. 9 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz. U. UE.L. z 2016 r. Nr 119, poz. 1), czyli RODO, „zabrania się przetwarzania danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzanie danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej lub danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osobowych”.
Przewidziano również wyłączenia od powyższej zasady w ust. 2 tego przepisu, ale żadne nie przewiduje możliwości stanowienia uchwałą o konieczności podania informacji o odbytym szczepieniu na etapie rekrutacji. Tylko przepis szczególny innej ustawy może zezwolić na przetwarzanie takich danych i stworzyć pełne gwarancje ich ochrony.
Tak więc również zakaz przetwarzania danych wrażliwych wynikających z RODO wyklucza możliwość wprowadzenia przy rekrutacji dodatkowych punktów z tytułu szczepienia, bowiem zdaniem Wojewody Śląskiego oznaczałoby to nieuprawnione przetwarzanie przez komisję rekrutacyjną danych wrażliwych.
Stanowisko WSA w Gliwicach
Rozstrzygnięcie nadzorcze zostało zaskarżone do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. Miasto Częstochowa podniosło w skardze, że uchwałą realizuje zadanie zapewnienia bezpieczeństwa zdrowia i właściwej opieki pielęgnacyjnej mieszkańcom miasta (w szczególności dzieciom), co jest dobrem wyższym niż zapewnienie potrzeb dziecka i jego rodziny.
Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2019 r. WSA w Gliwicach uchylił rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Śląskiego. W uzasadnieniu do tego orzeczenia czytamy natomiast, że w ocenie sądu uchwała uwzględniająca w procesie rekrutacji kryterium poddania obowiązkowym szczepieniom nie jest kryterium dyskryminującym dzieci, których rodzice nie złożyli stosownego oświadczenia. Jest to ich wybór – sprzeczny z prawem i rodzący określone konsekwencje ustawowe. Nie może jednak być promowany przez organy władzy, a takim jest gmina. Ustalając zaś wskazane w załączniku kryteria, organ nie naruszył wskazań ustawy Prawo oświatowe (uwzględnienia zapewnienia najpełniejszej realizacji potrzeb dziecka i jego rodziny), bowiem ustawa ta gwarantuje realizację systemu oświaty z zachowaniem zasady powszechnej dostępności, troski o zdrowie i kierowanie się zasadami zawartymi w Konstytucji RP. Akt ten stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2). Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw (art. 31 ust. 1–3). Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 1–2). Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody (art. 39). Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa (art. 51 ust. 1–5). Nadto każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży (art. 68 ust. 1–5). Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej (art. 83).
Sąd zauważył, że przywołanie tych przepisów służyło wskazaniu, iż przepisy Konstytucji należy interpretować nie jako pojedyncze artykuły, ale całościowo. Konstytucja określa bowiem prawa i obowiązki, i nielogiczne wydaje się przy ocenie spornego w sprawie kryterium odwoływanie się wyłącznie do praw obywateli i obowiązków państwa z pominięciem obowiązków obywateli. Dodatkowo, Konstytucja gwarantuje ochronę zdrowia obywateli i w tym celu państwo wprowadza obowiązek ustawowy szczepień ochronnych oraz ogranicza wolność obywateli dla jej realizacji. Odstępując od wykonania tego obowiązku, obywatel naraża się nie tylko na konsekwencje prawne wynikające z regulacji ustawowych wprowadzonych w tym celu, ale także świadomie ogranicza swoje prawa w innym zakresie, wykluczając się z grupy, która ten obowiązek spełnia. Tylko tożsame potraktowanie podmiotów znajdujących się w różnej sytuacji prawnej uzasadnia domniemanie istnienia nierówności w prawie i nie każda nierówność stanowi przejaw dyskryminacji. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie. Cechy dyskryminacyjne – to cechy osobiste, indywidualne adresatów, jak: płeć, pochodzenie społeczne, kolor skóry, na które nie mają wpływu i są od nich niezależne. Kwestia szczepienia do nich nie należy, gdyż wynika z obowiązku ustawowego, a odmowa jego wykonania z przyczyn innych niż wskazane w ustawie wprowadza zróżnicowanie kandydatów wbrew woli ustawodawcy i nie ma charakteru racjonalnego. Nie jest też bezpodstawnym nierównym traktowaniem podmiotów podobnych, gdyż wszyscy są równi wobec prawa również w sferze obowiązków ustawowych.
Zdaniem sądu osoby odmawiające poddania się szczepieniu same się różnicują i nie mogą wymagać, by były traktowane na równi z tymi, którzy przestrzegają obowiązków ustawowych i pozostałych wymogów konstytucji. Nie mogą też zarzucać, że są dyskryminowane, a osoby przestrzegające obowiązków – faworyzowane. Nie mogą też mówić o ograniczaniu lub uniemożliwianiu korzystania z ich praw, wymaganiu realizowania nieznanych prawu obowiązków. W takiej sytuacji zróżnicowanie jest uzasadnione, gdyż wynika z Konstytucji oraz ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W istocie przyjęte przez gminę kryterium dotyczące wykazania obowiązku szczepienia jest realizacją konstytucyjnej zasady przestrzegania prawa (art. 82), a prawo wyboru potwierdzenia spełnienia tego obowiązku w formie oświadczenia nie stoi w sprzeczności z zasadą prywatności z art. 51 pkt 1 Konstytucji. Nie stanowi też nakazu ujawnienia czy wyłączenia ochrony danych aktem prawa miejscowego, gdyż gwarantuje ją art. 160 ustawy Prawo oświatowe.
Zdaniem sądu uchwała nie naruszyła również art. 9 RODO, wskazując, że art. 9 ust. 2 lit. i rozporządzenia wyłącza z kategorii zakazu przetwarzania danych osobowych wrażliwych te dane, które są przetwarzane ze względów związanych z interesem publicznym w dziedzinie zdrowia publicznego. Interesem publicznym zdaniem sądu jest także zapobieganie epidemiom chorób zakaźnych a w konsekwencji realizacja potrzeb dziecka w zakresie ochrony jego zdrowia i zdrowia innych dzieci.
Reasumując powyższe, uznać należy, że sąd wyraźnie wskazał na fakt, iż rezygnacja z obowiązkowego szczepienia dzieci jest decyzją rodziców, której podjęcie wywołuje jednak określone konsekwencje. Przede wszystkim jest to czyn zagrożony grzywną, ale jednocześnie dopuszczalne jest przyjmowanie w uchwałach w sprawie rekrutacji zasady, że to dzieci zaszczepione mają pierwszeństwo w tym postępowaniu. Takie zasady nie stanowią naruszenia równości, bowiem już samo niezaszczepienie dziecka jest naruszeniem obowiązujących regulacji.
