Nowe regulacje prawne – Karta Nauczyciela
W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że „wadą konstrukcji obecnego systemu jest bardzo ograniczony zakres regulacji materii postępowania dyscyplinarnego na poziomie ustawy, przy pozostawieniu ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania swobody do uregulowania w rozporządzeniu szerokiego zakresu spraw dotyczących podstawowych zasad prowadzenia postępowania dyscyplinarnego, w tym kształtujących sytuację procesową nauczyciela i innych uczestników postępowania”. Dotychczas prowadzenie postępowania dyscyplinarnego, w tym sytuacja procesowa nauczyciela i innych uczestników postępowania, było regulowane rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia
22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. poz. 64 z późn. zm.). W związku z powyższym zasadnicza część przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli została przeniesiona z rozporządzenia do zmodyfikowanego rozdziału 10 ustawy Karta Nauczyciela (ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciele oraz innych ustaw), w którym kompleksowo uregulowano sprawę postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli.
Zasada przesłuchiwania małoletniego świadka w postępowaniu wyjaśniającym
W ustawie uregulowana została także zasada przesłuchiwania w postępowaniu wyjaśniającym świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył osiemnastego roku życia. Wprowadzona zasada określa jednokrotne przesłuchanie takiej osoby, chyba że w postępowaniu wyjaśniającym wyjdą na jaw nowe istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania tego świadka, a jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (w postępowaniu przed komisją dyscyplinarną – także na wniosek obwinionego, który w postępowaniu wyjaśniającym nie miał obrońcy). Ponadto ustawa przewiduje, że w trakcie przesłuchania świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył osiemnastego roku życia, jest obecny psycholog oraz rodzic lub opiekun prawny lub osoba (podmiot) sprawująca pieczę zastępczą. Jednocześnie w szczególnie uzasadnionych przypadkach rodzic, opiekun prawny lub osoba (podmiot) sprawująca pieczę zastępczą może zrezygnować z obecności w przesłuchaniu.
Wprowadzenie centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych nauczycieli
Nowelizacja ustawy wprowadza centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych nauczycieli. W rejestrze gromadzone będą dane o nauczycielach prawomocnie ukaranych karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego albo karą zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania oraz o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu określonych w ustawie obowiązków. Powyższe zmiany mają na celu także realizację zobowiązań wynikających z ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2016 r., poz. 65). Ustawa ta wprowadza obowiązek przekazywania właściwym organom innych państw członkowskich Unii Europejskiej informacji o osobach, które utraciły prawo do wykonywania zawodów związanych z edukacją osób małoletnich.
Zmiany wprowadzone nowelizacją KN z 18 marca 2016
Nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 18 marca 2016 r. wprowadziła następujące zmiany:
- uregulowanie w ustawie podstawowych zasad prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz praw uczestników tego postępowania, m.in.: zasad powoływania członków komisji, składów i właściwości komisji, zasad odwoływania się od rozstrzygnięć w sprawie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a także określenie możliwości i zasad zaskarżenia postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego;
- uregulowanie w przepisach ustawy ogólnych zasad obsługi komisji dyscyplinarnych oraz wprowadzenie upoważnienia do określenia, w drodze aktu wykonawczego, wysokości i sposobu wypłacania wynagrodzenia członków komisji dyscyplinarnych, rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców;
- oprecyzowanie przepisów dotyczących przedawnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej poprzez wskazanie, że jeżeli postępowanie dyscyplinarne zostało wszczęte w okresie przed upływem 3 miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, wiadomości o popełnieniu czynu oraz przed upływem 3 lat od popełnienia tego czynu, karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje z upływem 5 lat od popełnienia tego czynu; zmiana ma przyczynić się do ograniczenia przewlekłości postępowań dyscyplinarnych.
Na skutek zmiany treści upoważnienia zwartego w art. 85v ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela utraci moc rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego, którego postanowienia zostały w większości przeniesione do ustawy.
Nowe rozporządzenie w tej sprawie będzie określało szczegółowy tryb postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego prowadzonego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego. Ponadto na podstawie nowego upoważnienia przewidzianego w nowelizacji ustawy wydane zostanie rozporządzenie określające wynagrodzenie członków komisji dyscyplinarnych oraz rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców.
Nowelizacja ustawy zawiera przepis, zgodnie z którym członkowie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli przy wojewodach, członkowie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania oraz członkowie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli szkół artystycznych przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego pełnią swoją funkcję do końca kadencji, na którą zostali powołani.
W rejestrze będą gromadzone dane o nauczycielach prawomocnie ukaranych karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego lub karą zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania.
Wprowadzenie rejestru będzie znacznym ułatwieniem dla dyrektorów szkół i placówek podczas zatrudniania nauczycieli. Nowelizacja ustawy Karta Nauczyciela rozszerza na wszystkich nauczycieli, bez względu na wymiar i miejsce zatrudnienia, konieczność stosowania przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz wymogu niekaralności za przestępstwo popełnione umyślnie oraz nietoczenia się wobec nich postępowania karnego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, postępowania dyscyplinarnego lub postępowania o ubezwłasnowolnienie przy nawiązaniu stosunku pracy oraz regulacji dotyczących wygaśnięcia stosunku pracy.
Z dniem 1 stycznia 2017 r.
do centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych wobec nauczycieli będą wpisane informacje o nauczycielach prawomocnie ukaranych:
- karą dyscyplinarną wydalenia z zawodu nauczycielskiego w okresie od dnia 26 stycznia 1982 r. do dnia 31 grudnia 2016 r.,
- karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania – w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2016 r.
Nawiązywanie stosunku pracy a odpowiedzialność dyscyplinarna
Zgodnie z dotychczasowymi przepisami dyrektor nie możne nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, przeciwko któremu toczy się postępowanie karne lub dyscyplinarne lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, lub który był karany za przestępstwo popełnione umyślnie. Przepisy te nie mają jednak zastosowania do nauczycieli zatrudnionych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. W związku z powyższym może zaistnieć sytuacja, że w placówkach tych w zawodzie nauczyciela pracę podejmie osoba skazana za przestępstwo popełnione umyślnie, w tym za przestępstwo, w którym pokrzywdzonym było dziecko. Konieczne było wprowadzenie takich samych regulacji wobec wszystkich nauczycieli, mając na uwadze dobro dziecka.
Zgodnie z nowymi regulacjami nauczyciel przed nawiązaniem stosunku pracy będzie zobowiązany przedstawić dyrektorowi informację z Krajowego Rejestru Karnego. Natomiast nieco łagodzi się przepisy dotyczące ograniczenia wymogu nietoczenia się przeciwko nauczycielowi postępowania o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego i prywatnego. Obecnie wymóg ten obejmuje nietoczenie się przeciwko nauczycielowi postępowań z oskarżenia publicznego i prywatnego, co wydaje się zbyt daleko idące z punktu widzenia Konstytucji RP. Nowelizacja ustawy ogranicza ten wymóg do przestępstwa z oskarżenia publicznego.
W dotychczasowym stanie prawnym − w przypadku publicznych przedszkoli, szkół i placówek prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, przedszkoli niepublicznych, niepublicznych placówek oświatowych oraz szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych − przepisy dotyczące wygaśnięcia stosunku pracy w związku z ukaraniem nauczyciela oraz dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej mają zastosowanie wyłącznie do nauczycieli zatrudnionych w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Oznacza to, że nauczyciele zatrudnieni w niższym wymiarze w ww. przedszkolach, szkołach i placówkach nie podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej, a więc nie można orzec w stosunku do nich m.in. zakazu przyjmowania do pracy w zawodzie nauczycielskim przez pewien okres ani też wydalić takiego nauczyciela z zawodu lub nauczyciel wydalony z zawodu może podjąć pracę w innej szkole w wymiarze mniejszym niż 1/2 etatu. W celu wyeliminowania takich zjawisk i zapewnienia odpowiedniej ochrony dzieciom zakłada się rozszerzenie stosowania przepisów art. 26 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, a także przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego na wszystkich nauczycieli w tych placówkach bez względu na wymiar zatrudnienia.
Zgodnie z uregulowaniami ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w przypadku osób, które wykonują w Rzeczypospolitej Polskiej zawód związany z edukacją osób małoletnich, w tym opieką nad dziećmi i wczesną edukacją, w stosunku do których orzeczono zakaz, zawieszenie, ograniczenie albo pozbawienie prawa wykonywania zawodu, Minister Edukacji będzie zobowiązany do przekazania organom państw członkowskich w trybie ostrzeżenia w systemie IMI (system wymiany informacji o rynku wewnętrznym KE)
informacji dotyczących tożsamości osoby, wobec
Wprowadzenie rejestru będzie znacznym ułatwieniem dla dyrektorów szkół i placówek podczas zatrudniania nauczycieli.
której orzeczono ograniczenie prawa wykonywania zawodu, zakazu wykonywania zawodu lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Jednocześnie Minister Edukacji będzie zobowiązany do przekazania (na wniosek zainteresowanych organów państw członkowskich) m.in. informacji o postępowaniach dyscyplinarnych oraz innych istotnych okolicznościach, które mogą mieć wpływ na prawo wykonywania zawodu przez nauczyciela RP.
Przepisy przejściowe
Przepis dotyczący zasięgania informacji z rejestru w celu potwierdzania niekaralności karami dyscyplinarnymi ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2017 r. W związku z powyższym ustawa przewiduje okres przejściowy, zgodnie z którym do dnia 31 grudnia 2016 r. w celu potwierdzenia niekaralności karami dyscyplinarnymi nauczyciel przed nawiązaniem stosunku pracy składa dyrektorowi pisemne oświadczenie o niekaraniu.
Z dniem 1 stycznia 2017 r. do centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych wobec nauczycieli będą wpisane informacje o nauczycielach prawomocnie ukaranych:
- karą dyscyplinarną wydalenia z zawodu nauczycielskiego w okresie od dnia 26 stycznia 1982 r. do dnia 31 grudnia 2016 r.,
- karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania – w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2016 r.
Do dnia 31 grudnia 2016 r. wojewodowie oraz ministrowie, przy których działają komisje dyscyplinarne dla nauczycieli, przekażą Ministrowi Edukacji pisemne zawiadomienia o prawomocnych orzeczeniach dyscyplinarnych, wskazując datę doręczenia prawomocnego orzeczenia ukaranemu nauczycielowi.
