Rok szkolny wyznacza rytm pracy wszystkich pracowników oświaty i jest w praktyce „obiektem zainteresowania” kadry zarządzającej. Jednak w tym rytmie szkolnym absolutnie nie wolno zaniedbywać prac wynikających z rytmu kalendarzowego. Koniec roku kalendarzowego to doskonały czas na przeanalizowanie aktualnej sytuacji w szkole i sprawdzenie, czy nie należy wprowadzić niezbędnych korekt, tak aby dalsza część roku szkolnego przebiegała bez zakłóceń. Najważniejszym działaniem dyrektora w bieżącym miesiącu będzie podsumowanie dotychczas podejmowanych działań i to nie tylko tych związanych z reformą systemu edukacyjnego, ale również tych dotyczących bieżącego funkcjonowania szkoły lub placówki oświatowej.
POLECAMY
Koniec roku kalendarzowego (nazywany jest on również rokiem budżetowym) powinien skłonić każdego dyrektora do przeanalizowania kliku istotnych dla funkcjonowania szkoły zagadnień, takich jak: stan majątku szkoły lub placówki, jego ocena merytoryczna oraz wpływ na wykonywanie podstawowych zadań szkoły, a zwłaszcza na pełną realizację nowej podstawy programowej (baza lokalowa, wyposażenie w niezbędny sprzęt i pomoce naukowo-dydaktyczne, stan techniczny pomieszczeń, możliwość adaptacji np. na odpowiednie pracownie – chociażby pracownię techniczną itp.), sytuacja finansowa (realizacja planu finansowego i jego skutki dla pracy szkoły, aktualny bilans, utrzymywanie płynności finansowej, zakupy inwestycyjne, środki pozabudżetowe oraz wnioski związane z wstępnymi założeniami kolejnego planu finansowego opartego na realnych potrzebach placówki), sprawność organizacyjna szkoły i wnioski w tym względzie, sprawność przepływu informacji oraz prawidłowe stosowanie instrukcji kancelaryjnej, zwłaszcza
Najważniejszym działaniem dyrektora w obecnym miesiącu będzie podsumowanie dotychczas podejmowanych działań i to nie tylko tych związanych z reformą systemu edukacyjnego, ale również tych dotyczących bieżącego funkcjonowania szkoły lub placówki oświatowej.
obieg dokumentacji szkolnej oraz sposób numerowania spraw i pism bezwzględnie oparty na JRWA. Niejako warunkiem sine qua non wszelkich działań dyrektora na tym etapie jest dokładne zapoznanie się z aktualnym stanem prawnym w oświacie. Należy w tym zakresie bezwzględnie dokonać przeglądu obowiązującego stanu prawnego – zarówno prawa ogólnego, jak i prawa wewnątrzszkolnego (tutaj koniecznie trzeba zwrócić uwagę na niezbędne zmiany prawa wewnętrznego, a zwłaszcza obowiązujących aktualnie w szkole procedur i instrukcji1). Należy również omówić (i to dokładnie) aktualną realizację zaplanowanych zadań, czyli rocznego planu pracy. Wykonanie planu pracy powinno się analizować pragmatycznie, tzn. należy zorientować się, jakie zadania realnie, w jakim stopniu i przez kogo zostały zrealizowane oraz z jakimi konkretnymi efektami, a także których z zadań nie udało się jeszcze wykonać, z jakich przyczyn oraz jaki to ma (lub będzie miało) wpływ na pracę szkoły jako całości. Na zakończenie powinny zostać przedstawione stosowne wnioski i to w aspekcie kontekstualnym. Z tak przygotowanych wniosków powinny zawsze wynikać jednoznaczne rekomendacje wskazujące możliwość i kierunek dalszego działania.
Analiza aktualnego stanu kadrowego
Pierwszym z takich działań jest niezbędna analiza aktualnego stanu kadrowego w szkole: o charakterze ogólnym (jaki jest w rozbiciu na pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych oraz czy to jest stan optymalny, a jeżeli nie, to co należy uczynić, aby doprowadzić do stanu optymalnego) oraz o charakterze kwalifikacyjnym, czyli analiza aktualnego stanu wykształcenia zatrudnionej kadry (należy tutaj wskazać na wykształcenie wymagane oraz oczekiwane, zwłaszcza specjalistyczne, oraz wskazać, jak ten element przekłada się na efektywność pracy całej szkoły). Jest to szczególnie uzasadnione w kontekście nowego rozporządzenia określającego wymagane od nauczycieli niezbędne kwalifikacje2. Najistotniejszą zmianą wprowadzoną przez nową regulację prawną jest dostosowanie wymagań kwalifikacyjnych wobec nauczycieli do zakresów kształcenia realizowanych w trakcie studiów pierwszego i drugiego stopnia, określonych w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela. Zgodnie z jego postanowieniami: „Kształcenie na studiach pierwszego stopnia obejmuje wyłącznie przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolach i szkołach podstawowych, a na studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich – do pracy we wszystkich typach szkół i rodzajach placówek”3.
Analiza zmian w tym zakresie będzie bardzo pomocna podczas przygotowywania rozsądnych decyzji kadrowych w bieżącym roku szkolnym, w tym planowanego dokonywania oceny pracy nauczycieli, a w konsekwencji analizowania merytorycznej pracy kadry pedagogicznej całej szkoły wraz z wnioskami na przyszłość, zwłaszcza w obszarze wspomagania ich rozwoju zawodowego. Jest to bardzo istotny element dla każdej placówki, ponieważ dotyczy jakości pracy oraz wkładu poszczególnych pracowników w osiągnięcie tej jakości i to w wielu aspektach. W realizacji tego zadania niezwykle pomocne będzie nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 grudnia 2016 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego4. Zgodnie z tym aktem prawnym dokonywanie przez dyrektora szkoły lub placówki oceny pracy nauczyciela ma na celu określenie stopnia realizowania przez nauczyciela powierzonych mu obowiązków, w tym realizacji zadań określonych w statucie jednostki, oraz określenie osiąganych przez nauczyciela efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, a nie opisanie tylko tego, jak nauczyciel pracuje i czy uczniowie go lubią. Nowa formuła oceny pracy nauczyciela ma więc charakter kompetencyjny! Dlatego też dyrektor bezwzględnie musi zadbać o to, aby wszyscy pracownicy posiadali wiedzę, umiejętności i doświadczenie zawodowe pozwalające na skuteczne i efektywne wypełnianie powierzonych zadań i obowiązków.
Analiza kwestii związanych z wdrażaniem nowej podstawy programowej
Mając na względzie wyznaczone na bieżący rok szkolny kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, każdy dyrektor musi bardzo dokładnie przeanalizować kwestie związane z wdrażaniem nowej podstawy programowej5. Zgodnie z obowiązującymi obecnie w tym względzie wymogami prawnymi, w każdej szkole powinien funkcjonować odpowiedni mechanizm monitorowania realizacji podstawy programowej i powinna być prowadzona analiza realizacji opracowanego planu nauczania (jest to uzasadnione zasadą elastycznego planowania i nanoszenia zmian wynikających z refleksji realizacyjnych). Aktualnie ten element uzyskał dodatkowe znaczenie, gdyż weszły w życie zupełnie nowe ramowe plany nauczania, które wymuszają na dyrektorach szkół, jak i na samych nauczycielach zupełną zmianę filozofii myślenia zarówno o planowaniu, jak i o permanentnym monitorowaniu realizacji planu na każdym etapie.
Do podstawowych zadań dyrektora dotyczących aktualnego etapu wdrażania nowej podstawy programowej należy zaliczyć:
-
analizę wyników prac zespołów przedmiotowych nauczycieli dotyczących założeń realizacyjnych nowej podstawy programowej,
-
analizę struktury programu nauczania skonstruowanego na podstawie nowej podstawy programowej, analizę założeń oceniania przedmiotowego uwzględniającego wymagania określone w nowej podstawie programowej.
Podstawa programowa – to założenia ogólne, a program nauczania stanowią założenia uszczegółowione i odniesione do realnie istniejących w danej szkole warunków, pracujących nauczycieli i uczęszczających do niej uczniów. W tym obszarze na pierwszym miejscu należy przeanalizować strukturę i zawartość programu nauczania dopuszczonego
Dokonywanie przez dyrektora szkoły lub placówki oceny pracy nauczyciela ma na celu określenie stopnia realizowania przez nauczyciela powierzonych mu obowiązków, w tym realizacji zadań określonych w statucie jednostki, oraz określenie osiąganych przez nauczyciela efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej.
do użytku w danej szkole, a zaproponowanego przecież przez samego nauczyciela6.
Przystępując do analizy struktury programu nauczania, trzeba koniecznie uzmysłowić sobie różnicę między podstawą programową a programem nauczania. Różnice te w bardzo czytelny sposób obrazują proste pytania. Otóż podstawa programowa powinna odpowiadać na następujące pytania: Po co mamy uczyć? Czego mamy uczyć? Natomiast prawidłowo skonstruowany program nauczania musi udzielić odpowiedzi na pytania typu: Jak tego (co określone zostało w podstawie programowej) mamy nauczać? Jak oceniać efekty tego nauczania? Otóż zgodnie z nowymi7 zasadami, program nauczania określonych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego stanowi opis sposobu realizacji celów wychowania lub kształcenia oraz treści nauczania ustalonych w podstawie programowej ustalonej dla danego etapu edukacyjnego.
Każdy dyrektor, w zależności od aktualnej sytuacji występującej w jego szkole, powinien w sposób bardzo precyzyjny podejść do zagadnienia realizacji podstawy programowej, a zwłaszcza do kwestii przestrzegania zasad dopuszczania programu nauczania do użytku w danej szkole. W tym aspekcie należy zwrócić uwagę na dwa elementy. Pierwszy – to prawidłowa procedura dopuszczania programów, a drugi – to zawartość informacji zawartych we wniosku nauczyciela o dopuszczenie programu kierowanego do dyrektora szkoły.
Dyrektor szkoły musi obligatoryjnie wdrożyć nowe formy udzielania pomocy psychologiczno pedagogicznej, jakimi są zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się oraz zindywidualizowana ścieżka kształcenia.
Analiza sposobu wdrażania prawidłowej organizacji zasad pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Szczególnym zadaniem dyrektora na tym etapie pracy szkoły jest przeanalizowanie sposobu wdrażania prawidłowej organizacji nowych zasad pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jest to bardzo istotne z racji równoległego funkcjonowania dwóch rozporządzeń ministerialnych regulujących te kwestie. Pierwsze z nich – to rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach8, a drugie – rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach9. Pierwsze z wymienionych rozporządzeń dotyczy publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, zwanych „przedszkolami”, publicznych szkół oraz publicznych placówek, o których mowa w art. 2 pkt 3, 4, 7 i 8 ustawy Prawo oświatowe. Natomiast drugie rozporządzenie, które dokonuje zmiany nazwy10 na rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach, kierowane jest do publicznych gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych i placówek działających na mocy ustawy o systemie oświaty. Jak nietrudno zauważyć, każdy z wspomnianych aktów prawnych kierowany jest do innych podmiotów oświatowych. Dlatego też podmioty te muszą zwracać szczególną uwagę na to, aby w swojej działalności w przedmiotowym zakresie powoływać się na właściwą podstawę prawną.
Dyrektor szkoły musi obligatoryjnie wdrożyć dwie nowe formy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, jakimi są zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się oraz zindywidualizowana ścieżka kształcenia.
Bardzo precyzyjnie zdefiniowano na nowo obowiązkowe zadania nauczycieli w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zalicza się do nich:
-
rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów,
-
określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów,
-
rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu szkoły,
-
podejmowanie działań sprzyjających rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania,
-
współpraca z poradnią w procesie diagnostycznym i postdiagnostycznym, w szczególności w zakresie oceny funkcjonowania uczniów, barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu szkoły, efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania ucznia oraz planowania dalszych działań.
Tak opisane zadania nauczycieli powinny zostać ujęte w indywidualnych zakresach obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkole. To oni przecież w ramach działań podejmowanych w związku z pomocą psychologiczno-pedagogiczną muszą ocenić, czy i którzy uczniowie wymagają dodatkowej pomocy.
Należy pamiętać o tym, że wszystkie działania podejmowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinny być odpowiednio i starannie dokumentowane. W tym względzie zadaniem dyrektorów jest przeanalizowanie sposobu prowadzenia i ewidencjonowania dokumentów zgromadzonych
Wszystkie działania podejmowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinny być odpowiednio i starannie dokumentowane. W tym względzie zadaniem dyrektorów jest przeanalizowanie sposobu prowadzenia i ewidencjonowania dokumentów zgromadzonych w indywidualnej teczce ucznia
w indywidualnej teczce ucznia11. Jest to szczególnie istotne z uwagi na konieczność rygorystycznego przestrzegania zasad postępowania wyznaczonych przez ustawę o ochronie danych osobowych12. Należy jednak pamiętać o tym, że w przypadku pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy jeszcze obowiązkowo kierować się wskazaniami zawartymi w nowych regulacjach prawnych13.
Podobna sytuacja prawna (jak w przypadku pomocy psychologiczno-pedagogicznej) występuje w przypadku oceniania szkolnego. Obecnie funkcjonują równolegle dwa, a nawet trzy akty wykonawcze dotyczące tego zakresu funkcjonowania szkoły14. To zadaniem dyrektora jest dokładne przeanalizowanie, do których grup uczniów należy stosować odpowiednie regulacje prawne oraz sprawdzenie, czy przepisy te są respektowane przez wszystkich nauczycieli.
Powyżej przedstawiono tylko wskazania niezbędnych zadań dyrektora szkoły, które powinien on zrealizować po upływie pierwszego kwartału obecnego roku szkolnego. Ich prawidłowa realizacja pozwoli na spokojniejszy przebieg tego bardzo trudnego i skomplikowanego okresu edukacyjnego
