Wpływ stanu epidemii i tarczy antykryzysowej na działalność placówek oświatowych

Możliwość korzystania z dodatkowych świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych 

Z najbardziej pesymistycznych prognoz wynika, że poziom bezrobocia w kraju po zniesieniu stanu epidemii będzie wzrastał i może wynieść nawet kilkadziesiąt procent. Co za tym idzie, wielu pracowników oświaty może się borykać z problemem utraty pracy przez współmałżonka lub innej osoby pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym. Tym samym sytuacja socjalna (bytowa, materialna i rodzinna) pracowników oświaty może diametralnie się zmienić. 
W placówkach oświatowych utworzenie i gospodarowanie Zakładowym Funduszem Świadczeń Socjalnych jest bezwzględnie obowiązkowe. Tym samym istnieje możliwość pomocy z ZFŚS. 
Każdy pracodawca w regulaminie ZFŚS określa katalog świadczeń, z których mogą korzystać osoby uprawnione. Należy pamiętać, że w rozumieniu ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1352 z późn. zm.) osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu. 
Tym samym określonym osobom uprawnionym przysługuje prawo do korzystania ze świadczeń wskazanych w regulaminie. Niektórzy pracodawcy ze sfery jednostek oświatowych regulują w akcie prawa wewnątrzzakładowego, jakim jest regulamin, takie świadczenia, jak zapomogi losowe lub zapomogi socjalne. 
Jeśli takie zapomogi zostały określone w regulaminie, pracownik (nauczyciel lub pracownik niepedagogiczny) może skorzystać z takiej instytucji. Oczywiście możliwość ta jest związana ze zbadaniem całej sytuacji socjalnej w pracownika wnioskującego o świadczenie. 
Istnieje możliwość również wypłaty zapomóg nie z rachunku ZFŚS, ale ze środków obrotowych, np. jeśli chodzi o placówki niepubliczne. 
Zgodnie z ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 568), zwaną dalej tarczą antykryzysową, został podniesiony limit zwolnienia uzyskanej zapomogi z innych środków niż z ZFŚS z 6 tys. do 10 tys. złotych. 

>>Pamiętaj!
Zapomogi losowe wypłacane z ZFŚS są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych bez względu na wysokość otrzymanej zapomogi. 

Jeżeli w regulaminie ZFŚS nie przewidziano takiej formy pomocy, istnieje możliwość zmiany regulaminu na zasadach ogólnych, oczywiście po uprzedniej konsultacji ze związkami zawodowymi. 
 

Wypadek podczas pracy zdalnej 

Na podstawie art. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. w związku z § 1 i 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty dyrektor jednostki odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zadań, a więc pracodawca lub dyrektor szkoły może polecić nauczycielowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Przepisy tym samym nie przewidują formy, jaką powinno mieć polecenie. Spotykam się z interpretacją, że powinno być to porozumienie pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Jednak z uwagi na literalne brzmienie art. 3 nie zgadzam się z tym poglądem, gdyż wyrażenie „może polecić” jest dosyć jasne. Warto też pamiętać, że polecenie służbowe wiąże się z obowiązkiem jego wykonania, a porozumienie to dwustronne oświadczenie woli stron. Jeśli więc pracownik odmówi zawarcia porozumienia, pracodawca niejako nie ma w dyspozycji żadnych innych form nacisku do wykonania pracy przez pracownika w formie zdalnej. Warto pamiętać, że dla celów dowodowych praca zdalna winna zostać zlecona w formie pisemnej. Podobne stanowisko wyraził Główny Inspektor Pracy.
Polecenie powinniśmy przechowywać w dokumentacji dotyczącej czasu pracy pracownika.
Czy wykonywanie pracy w formie zdalnej, np. w miejscu zamieszkania, powoduje, że w sytuacji nieszczęśliwego zdarzenia nauczyciel zostanie pozbawiony świadczeń zabezpieczenia wypadkowego? Nie. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1205, dalej: ustawa wypadkowa, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Zmiana czasu pracy i wynagrodzenia pracowników niepedagogicznych 

W związku z działalnością w zakresie prawa oświatowego ostatnio otrzymałam wiele pytań dotyczących zawierania porozumienia zmieniającego z pracownikami niepedagogicznymi w zakresie obniżania wy-
miaru czasu pracy lub/i wynagrodzenia. Jest to praktyka nieprawidłowa. 
Szkoły nie są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 4 prawa przedsiębiorców, do którego odwołuje się art. 15g ust. 15 ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, który wyłącza możliwość stosowania art. 42 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1040 z późn. zm.), ale dla przedsiębiorców w przestoju ekonomicznym. Tym samym nadal obowiązują zasady wypowiedzenia zmieniającego przy rozstrzygnięciu mniej korzystnym dla pracownika, gdyż obniżenie wymiaru czasu pracy i/lub wynagrodzenia jest rozstrzygnięciem niekorzystnym dla pracownika i tym samym powinno następować w formie wypowiedzenia zmieniającego.

Czasowe ograniczenie funkcjonowania placówek oświatowych a wykorzystywanie przez pracowników zaległego urlopu wypoczynkowego 

Otrzymuję mnóstwo pytań dotyczących możliwości wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego w przypadku placówek nieferyjnych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r. (sygn. akt I PK 124/05) pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop bez jego zgody. Wynika to z faktu, że urlopu niewykorzystanego w terminie należy pracownikowi udzielić najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego. 
 

Badania profilaktyczne pracowników 

W obecnej sytuacji, tj. stanu epidemii, od dnia ogłoszenia danego stanu zawiesza się wykonywanie obowiązków wynikających z przeprowadzania badań okresowych, przeprowadzania badań wstępnych, okresowych i kontrolnych wyłącznie na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.
 

Po odwołaniu stanu epidemii pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków dotyczących badań profilaktycznych i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania danego stanu. 
Tym samym pracodawca będzie zobowiązany wydać skierowanie na badanie okresowe, jeśli pracownik był dopuszczony do pracy z uwagi na zawieszenie obowiązku wykonania tego badania. W przypadku badań wstępnych lub kontrolnych należy dopełnić obowiązków przeprowadzenia badań profilaktycznych w placówkach służby medycyny pracy, z którymi są zawarte stosowne umowy o świadczenie takich usług. 
Badania wstępne/kontrolne
W przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu epidemii.
Jaki to ma być lekarz? Lekarz, który ma uprawnienia do wykonywania zawodu. Lekarz, lekarz dentysta może wykonywać czynności wydania orzeczenia o zdolności do pracy za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności.
Do orzeczenia lekarskiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące elektronicznej dokumentacji. Orzeczenie powinno być podpisane kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza włącza się do akt osobowych pracownika. 

Przedłużenie ważności badań z mocy prawa

Orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.
 

Godziny ponadwymiarowe

Zgodnie z § 7 rozporządzenia ME zajęcia realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia (praca zdalna) nauczyciel realizuje w ramach obowiązującego go tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, a w przypadku godzin zajęć realizowanych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych – w ramach godzin ponadwymiarowych. 
Tym samym praca zdalna od 25 marca powinna odbywać się również w zakresie realizacji godzin ponadwymiarowych, które powinny zostać opłacone z dołu. 
Z zasady wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje za pracę wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy poszczególne przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 Kodeksu pracy – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1040 z późn. zm., dalej k.p., w zw. z art. 91c ust. 1 KN; wyrok WSA z dnia 27 listopada 2009 r. sygn. akt IV SA/Gl 364/09). Nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, jeżeli był gotowy do ich wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn niezależnych od niego (art. 81 § 1 k.p.). W przypadku gdy nauczyciel pozostaje w gotowości do pracy w miejscu pracy, lecz nie może jej świadczyć z uwagi na obiektywną przesłankę, należy potraktować ten czas jako przestój i wypłacić wynagrodzenie zgodnie z art. 91c KN w zw. z art. 81 k.p. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 września 2003 r. (sygn. akt I PK 345/02, „Prawo Pracy” 2004 nr 2, s. 37), wskazał, że: „pracownik pozostaje w gotowości świadczenia pracy, gdy pozostaje do dyspozycji pracodawcy, czyli pozostaje w miejscu określonym przez pracodawcę (…). Przez pozostawanie w gotowości do pracy (…) należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie na wezwanie pracodawcy podjąć pracę”. 
Niezgodne z prawem jest informowanie nauczycieli przez dyrektorów, że pomimo udokumentowania i realizacji godzin ponadwymiarowych wynagrodzenie nie zostanie wypłacone. W takiej sytuacji nauczyciel powinien wystosować odpowiednie przedsądowe wezwanie do zapłaty, a w przypadku bezskuteczności wezwania skierować sprawę do właściwego sądu pracy. 

Staż na kolejny stopień awansu nauczycieli w trakcie epidemii 

Zgodnie z przepisami Karty Nauczyciela (art. 9d ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r., t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2215) w przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu pozostawania w stanie nieczynnym, czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku nieobecności dłuższej niż rok nauczyciel jest obowiązany do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze.
W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku gdy łączny czas nieprzerwanej nieobecności w pracy z przyczyn jest dłuższy niż rok i 6 miesięcy, nauczyciel jest obowiązany do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze.
W tym przypadku obowiązujące przepisy Karty Nauczyciela w żaden sposób nie odnoszą się do pozostawania w gotowości do świadczenia pracy lub wykonywania pracy zdalnej. Stosunek pracy (bez względu na podstawę jego zawarcia) w dalszym ciągu trwa. Tym samym staże nie będą przedłużane. 
Gotowość to nie urlop wypoczynkowy.

Przerwy pomiędzy awansami

Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat, a nauczyciel mianowany może rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Tym samym przepisy nie przewidują żadnego przedłużenia lub przerwania stażu pracy, który jest niezbędny do rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu. W tym wypadku zwrot „przepracowanie” odnosi się również do pozostawania w gotowości do pracy oraz pracy zdalnej, gdyż w tych wypadkach nie dochodzi do przerwania stosunku pracy.

Podsumowanie 

Sytuacja związana z epidemią koronawirusa zmienia się dynamicznie. Należy śledzić nadchodzące informacje. W artykule zostały zaprezentowane niektóre, newralgiczne, problemy związane z ograniczoną działalnością placówek oświatowych.