Prawo do urlopu przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole (placówce). Uprawnienie do urlopu dla poratowania zdrowia posiada nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony na podstawie mianowania lub nauczyciel kontraktowy zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Warunkiem jest zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć. Prawa do urlopu – niezależnie od posiadanego stopnia awansu zawodowego – nie ma nauczyciel, który nie jest zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć lub jego umowa o pracę została zawarta na czas określony. Nie ma prawa do tego urlopu również nauczyciel zatrudniony w kilku szkołach w niepełnym wymiarze, nawet jeśli zsumowane wymiary jego zatrudnienia są równe pełnemu wymiarowi1.
Okres 7-letniej pracy
Pierwszy urlop dla poratowania zdrowia nauczyciel może otrzymać po przepracowaniu w szkole (placówce) 7 lat. Siedmioletni staż pracy powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia, z tym że wymóg ten dotyczy wyłącznie udzielenia pierwszego urlopu .
Do okresu 7-letniej pracy w szkole (placówce) wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy, np. urlopów bezpłatnych czy urlopów na kształcenie się.
W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres. Jeśli okres np. urlopu bezpłatnego przekraczałby 6 miesięcy, do 7-letniego okresu wymaganego do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia wlicza się tylko 6-miesięczny okres przebywania na tym urlopie. Pozostały okres urlopu bezpłatnego nie podlega wliczeniu. W związku z tym okres niezbędny do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia przedłuży się o czas urlopu bezpłatnego przekraczający 6 miesięcy.
Wymiar urlopu dla poratowania zdrowia
Wymiar urlopu nie może jednorazowo przekroczyć roku. Przepisy nie wskazują natomiast minimalnego wymiaru tego urlopu. Wymiar urlopu dla poratowania zdrowia uzależniony jest od stanu zdrowia konkretnego nauczyciela, wiąże się bezpośrednio ze stanem jego zdrowia i potrzebą przeprowadzenia zalecanego leczenia.
O tym, jaki maksymalny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia zostanie nauczycielowi udzielony, decyduje lekarz ubezpieczenia społecznego.
Z powodu braku regulacji nie można przyjąć, że nauczyciel ma zawsze prawo do wykorzystania urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze całego (jednego) roku. Zatem w sytuacji, gdy nauczycielowi zostanie udzielony urlop dla poratowania zdrowia, po jego wykorzystaniu może być udzielony kolejny urlop, na zasadach wynikających z art. 73 ust. 8 ustawy, czyli nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu. Nie zmienia zasad udzielania kolejnych urlopów dla poratowania zdrowia fakt udzielenia urlopu w wymiarze niższym niż jeden rok. Między kolejnymi okresami urlopu dla poratowania zdrowia musi występować przerwa. Oznacza to, że kolejne urlopy dla poratowania zdrowia nie mogą być udzielane bezpośrednio po wykorzystaniu poprzednio udzielonego urlopu. O potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia zalecanego leczenia orzeka lekarz ubezpieczenia społecznego leczący nauczyciela.
Ustawodawca nie przewidział odrębnego trybu w zakresie przedłużania, udzielania w ratach czy skracania tego urlopu. Jedyną sytuacją, w której dyrektor może odwołać nauczyciela z urlopu, jest nawiązanie przez niego innego stosunku pracy lub podjęcie innej działalności zarobkowej. W obowiązującym stanie prawnym nie ma podstaw do przerwania lub wcześniejszego zakończenia urlopu dla poratowania zdrowia przed terminem wynikającym z orzeczenia lekarskiego o potrzebie udzielenia urlopu.
Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.
Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia a nabycie uprawnień emerytalnych
Nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Spełnienie przez nauczyciela warunków do przejścia na wcześniejszą emeryturę oznacza, że nauczyciel, pomimo iż nadal pracuje, nie może korzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia zależy więc od braku stwierdzonych uprawnień emerytalnych nauczyciela.
W przypadku badania możliwości udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia należy brać pod uwagę to, czy nauczyciel spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury, a nie czy na nią przeszedł. Końcowy termin urlopu dla poratowania zdrowia wyznacza data, w której nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne bądź może skorzystać z uprawnień wcześniej stwierdzonych. Z prawa do urlopu dla poratowania zdrowia nie będzie mógł skorzystać nauczyciel, który pracuje w szkole, pobierając jednocześnie emeryturę.
Ograniczenie możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia lub czasu jego trwania nie jest związane z rodzajem emerytury, z jakiej może skorzystać nauczyciel. Nie zależy od tego, czy nauczyciel nabył prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej w trybie np. art. 88 ust. 1 ustawy, czy też nabył uprawnienia emerytalne na zasadach ogólnych po przekroczeniu powszechnego wieku emerytalnego2.
Wniosek nauczyciela i orzeczenie lekarskie
Udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nie jest możliwe bez wniosku nauczyciela3. Wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel kieruje do dyrektora szkoły (placówki) wraz z orzeczeniem lekarskim o potrzebie jego udzielenia.
Dyrektor szkoły (placówki) nie tyle wyraża zgodę na udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, ile udziela takiego urlopu na podstawie orzeczenia lekarskiego. Uprawnienie do urlopu dla poratowania zdrowia powstaje w momencie wydania orzeczenia lekarskiego (lub decyzji organu odwoławczego), a nie udzielenia urlopu przez dyrektora. Podważenie potrzeby udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia może nastąpić jedynie w drodze odwołania od orzeczenia lekarskiego do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy (lub jego decyzji w ramach postępowania odwoławczego). Dyrektor szkoły (placówki) nie ma takiej kompetencji, chyba że chodzi o sytuację podjęcia przez nauczyciela działalności zarobkowej w czasie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia.
Tryb orzekania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego o potrzebie udzielenia nauczycielowi takiego urlopu został uregulowany w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Lekarz ubezpieczenia zdrowotnego ma upoważnienie wyłącznie do orzekania o potrzebie udzielenia urlopu oraz o jego wymiarze. Nie posiada kompetencji do wskazania daty rozpoczęcia urlopu. Wyłączne uprawienie w tym zakresie posiada dyrektor szkoły (placówki), który powinien udzielić zalecanego urlopu dla poratowania zdrowia bez zbędnej zwłoki, uwzględniając jednakże konieczność zapewnienia prawidłowego funkcjonowania szkoły (placówki). Oznacza to, że wiążący dla nauczyciela jest jedynie dzień wskazany przez dyrektora jako data rozpoczęcia urlopu.
Wynagrodzenie nauczyciela na urlopie
Zgodnie z treścią art. 73 ust. 5 ustawy, nauczyciel w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatków socjalnych, o których mowa w art. 54 ustawy (dodatek wiejski, dodatek mieszkaniowy). Nauczyciel korzystający z urlopu dla poratowania zdrowia i otrzymujący podczas tego urlopu wynagrodzenie zasadnicze ma prawo do podwyżki.
Zwolnienie z pracy nauczyciela korzystającego z urlopu dla poratowania zdrowia
Dopuszczalne jest rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania w okresie przebywania przez niego na urlopie dla poratowania zdrowia z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy (częściowa likwidacja szkoły albo zmiany organizacyjne). Urlop dla poratowania zdrowia jest okresem usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, a ochrona wynikająca z art. 41 Kodeksu pracy ma zastosowanie tylko i wyłącznie do stosunków pracy zawartych na podstawie umowy o pracę, nie dotyczy natomiast rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania.
Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania, który złożył wniosek o urlop dla poratowania zdrowia lub korzysta z tego urlopu, nie podlega z tego tytułu ochronie i może być zwolniony z pracy z przyczyn organizacyjnych w szkole (placówce).
