Urlop bezpłatny dla nauczyciela

Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Urlop bezpłatny nauczyciela – podstawa prawna jego udzielenia

Jak wspomniano, podstawa prawna udzielenia urlopu bezpłatnego zależy od tego, czy dany nauczyciel jest zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć, czy też nie. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć zastosowanie znajdzie art. 68 ust. 1 KN, zgodnie z którym nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn. Ponadto z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania, stosowanego do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz innych jednostkach organizacyjnych wymienionych w art. 1 ust. 1 KN, wynika, że:

• nauczyciel może otrzymać urlop bezpłatny dla celów naukowych, oświatowych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn,
• urlop ten udzielany jest przez dyrektora na umotywowany wniosek nauczyciela na czas określony, pod warunkiem że nie spowoduje to zakłócenia toku pracy szkoły.

W przypadku nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć zastosowanie znajdzie art. 174 k.p., zgodnie z art. 91c KN nakazującym w sprawach nieuregulowanych przepisami KN stosowanie przepisów ogólnych prawa pracy. Na marginesie trzeba również dodać, że również w przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć, jeżeli jakaś kwestia związana z udzielaniem urlopu bezpłatnego nie została określona w art. 68 ust. 1 KN bądź wspomnianym rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r., należy pomocniczo stosować ogólne przepisy prawa pracy dotyczące urlopu bezpłatnego zamieszczone w k.p. oraz wydanych na jego podstawie rozporządzeniach.

Urlop bezpłatny dla nauczyciela. Jaki może być jego cel?

W przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć jedną z przesłanek udzielenia urlopu bezpłatnego jest konieczność wykonywania czynności mających charakter naukowy, oświatowy i artystyczny. W domyśle czynności te będą na tyle absorbujące czasowo, że ich realizacja nie pozwoli jednocześnie nauczycielowi na wykonywanie w tym samym czasie swoich normalnych obowiązków zawodowych wynikających ze stosunku pracy. Co do zasady rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. przewiduje możliwość udzielenia płatnego urlopu dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych, ale możliwość taka pojawi się wyłącznie wówczas, gdy:

• wymiar urlopu wyniósłby nie więcej niż jeden miesiąc,
• nauczyciel w trakcie urlopu zajmowałby się opracowywaniem środków dydaktycznych, problemów z zakresu teorii lub praktyki pedagogicznej albo innych problemów z zakresu oświaty i wychowania, które mogą mieć znaczenie w unowocześnianiu i doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowawczego oraz systemu oświaty i wychowania,
• z powyższego tytułu nie otrzyma wynagrodzenia.

Jeżeli którakolwiek z powyższych przesłanek nie zostanie spełniona (np. za dodatkowe czynności nauczyciel otrzyma wynagrodzenie), wówczas będzie istniała możliwość skorzystania przez nauczyciela jedynie z urlopu bezpłatnego. 

Jeżeli nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć nie planuje wykonywać czynności mających cel naukowy, oświatowy lub artystyczny, może starać się o urlop z jakiejkolwiek innej ważnej dla niego przyczyny. Przepisy nie wskazują tu przykładowych przyczyn mogących uzasadniać złożenie wniosku o urlop, co oznacza, że ocena tego, czy waga wskazanej przez nauczyciela przesłanki uzasadnia jego udzielenie, będzie spoczywać na dyrektorze, jako osobie pełniącej wobec nauczyciela funkcję pracodawcy (zgoda może zostać udzielona, jeżeli nieobecność nauczyciela nie spowoduje zakłócenia toku pracy szkoły). Podobnie zresztą będzie w przypadku nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć, którzy mogą uzasadnić potrzebę skorzystania z urlopu bezpłatnego dowolną okolicznością, która jednak będzie następnie podlegać ocenie przez dyrektora (czy w sposób wystarczający uzasadnia ona możliwość czasowego zwolnienia nauczyciela z obowiązku świadczenia pracy, nie prowadząc jednocześnie do dezorganizacji pracy szkoły).

Urlop bezpłatny w szkole na wniosek nauczyciela i za zgodą dyrektora

Zasadą jest, że urlop bezpłatny jest udzielany pracownikowi wyłącznie na jego pisemny wniosek, o czym wprost przesądza art. 174 § 1 k.p. W związku z tym przyjmuje się, że wniosek nauczyciela w formie ustnej nie może odnieść skutku w postaci udzielenia mu takiego urlopu. Na stanowisku takim stoją również sądy, przykładowo Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 15 października 1996 r.¹ stwierdził, że udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego niezgodnie z przepisem art. 174 § 1 k.p. – z inicjatywy zakładu pracy i bez pisemnego wniosku o udzielenie mu urlopu – jest w świetle prawa bezskuteczne. Jest to forma obrony pracownika przed wysyłaniem go na urlop bezpłatny w sytuacji, gdy np. pracodawca nie ma w danym czasie zapotrzebowania na pracę świadczoną przez pracownika, a nie chce z nim rozwiązywać umowy o pracę, w związku z czym trzyma pracownika w „rezerwie”, korzystając z jego pracy w zależności od sytuacji panującej w zakładzie pracy.

Pisemny wniosek pracownika ma zmniejszyć przypadki odgórnego wysyłania pracowników na tego typu urlopy przez pracodawców. Nauczyciel w pisemnym wniosku kierowanym do pracodawcy powinien określić okres, w jakim chciałby skorzystać z urlopu, powinien więc określić termin jego rozpoczęcia i zakończenia.

W przypadku nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć nie ma teoretycznie prawnego obowiązku uzasadniania wniosku i wskazywania przyczyn, dla których chcieliby z urlopu skorzystać, chociaż oczywiście przyczyny skorzystania z urlopu mogą wpłynąć na decyzję dyrektora o jego udzieleniu (w przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć przepisy wprost wskazują konieczność przedłożenia umotywowanego wniosku). Decyzja o udzieleniu nauczycielowi urlopu bezpłatnego, po skutecznym złożeniu przez niego pisemnego wniosku, leży bowiem wyłącznie w gestii dyrektora. To on podejmuje decyzję, czy urlop w danym terminie zostanie nauczycielowi udzielony, czy też nie. Nieudzielenie urlopu nie powoduje także powstania po stronie nauczyciela roszczenia o udzielenie mu w danym terminie urlopu. W przypadku decyzji odmownej nie będzie więc mógł udać się do sądu w celu zmuszenia dyrektora do udzielenia mu takiego urlopu.

Możliwe jest natomiast ustalenie wspólnie przez strony stosunku pracy innego terminu, w którym urlop bezpłatny mógłby zostać udzielony, ale musi to znaleźć odzwierciedlenie w zmodyfikowanym wniosku urlopowym pracownika. W efekcie strony stosunku pracy mogą w zasadzie swobodnie określić termin rozpoczęcia oraz zakończenia takiego urlopu, może mieć on dowolną długość, przepisy nie stawiają w tym zakresie żadnych przeciwwskazań. Nie ma również przeciwwskazań, by urlopu bezpłatnego udzielić w czasie trwającego okresu wypowiedzenia.

Urlop bezpłatny a inne uprawnienia pracownicze

Korzystanie z urlopu bezpłatnego przekłada się także na długość przysługującego nauczycielowi urlopu wypoczynkowego (co dotyczy nauczycieli zatrudnionych w placówkach nieferyjnych). Zgodnie z art. 1552 k.p. skorzystanie przez pracownika w jednym roku kalendarzowym z urlopu bezpłatnego trwającego co najmniej miesiąc powoduje proporcjonalne obniżenie wymiaru przysługującego temu pracownikowi urlopu wypoczynkowego.

W przypadku gdy przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego pracownik nabył już prawo do urlopu wypoczynkowego za ten rok, jego wymiar ulegnie obniżeniu w zależności od długości trwania urlopu bezpłatnego. Dlatego też w pierwszej kolejności pracownik powinien skorzystać z płatnego urlopu wypoczynkowego i dopiero następie wnioskować o urlop bezpłatny.
W przypadku nauczycieli zatrudnionych w placówkach feryjnych korzystanie z urlopu bezpłatnego nie stanowi co prawda przesłanki do przyznania urlopu uzupełniającego (zgodnie z art. 66 KN), jednak korzystanie z niego nie wpływa również na zmniejszenie przysługującego nauczycielowi urlopu (tak jak to ma miejsce w przypadku nauczycieli zatrudnionych w placówkach nieferyjnych).

Zwolnienie w okresie urlopu bezpłatnego

Okres trwania urlopu bezpłatnego jest usprawiedliwioną nieobecnością w pracy. Stwierdzenie to ma pewne znaczenie w odniesieniu do możliwości dokonywania w tym czasie przez pracodawcę wypowiedzeń stosunku pracy – dużo zależy jednak od podstawy zatrudnienia danego pracownika.

W przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania przyjmuje się, że nie są oni objęci ochroną stosunku pracy z art. 41 k.p., jeżeli w trakcie urlopu bezpłatnego zaistnieją podstawy do ich zwolnienia w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Podobnie przyjmuje się, że ochrona stosunku pracy nie będzie przysługiwać w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w szkołach liczących mniej niż 20 pracowników, jeżeli podlegają oni zwolnieniu z przyczyn organizacyjnych. Z kolei nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w szkołach liczących co najmniej 20 pracowników będą objęci przepisami art. 5 ust. 3 i art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W rezultacie w ich przypadku wypowiedzenie będzie dopuszczalne w przypadku urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące, jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, a ponadto właściwa zakładowa organizacja związkowa nie zgłosiła sprzeciwu w zakresie zwolnienia w terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o planowanym wręczeniu wypowiedzenia.

Warto również pamiętać, że w dalszym ciągu możliwe będzie dokonanie rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w rezultacie przeprowadzonego postępowania dyscyplinarnego (np. w przypadku nałożenia kary dyscyplinarnej zwolnienia z pracy) czy w ramach porozumienia stron.

Zakończenie urlopu bezpłatnego

Zasadą jest, że urlop bezpłatny kończy się wraz z okresem, na jaki został udzielony. W celu ochrony interesu pracodawcy, w przypadku gdy urlop jest udzielany na dłuższy okres, przepisy przewidują jednak klauzulę, która umożliwia wcześniejsze zakończenie takiego urlopu. Jeżeli urlop jest udzielany na okres dłuższy niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z takiego urlopu z ważnych przyczyn. Odwołanie jest czynnością jednostronną, której pracodawca może dokonać samodzielnie, w wyniku czego dochodzi do przerwania trwającego urlopu, przy czym pracownik powinien podporządkować się decyzji pracodawcy. Pewne wątpliwości może budzić niejasne sformułowanie „z ważnych przyczyn” uzasadniających odwołanie pracownika z trwającego urlopu bezpłatnego – uznaje się, że są to wszelkie okoliczności, których wystąpienie może spowodować zagrożenie dla interesu pracodawcy (wystąpienie zakłóceń w toku pracy szkoły), przy czym wezwanie pracownika z powrotem do pracy może takie zagrożenie zmniejszyć bądź wyeliminować. W praktyce może to być np. konieczność zastąpienia przez urlopowanego nauczyciela innego przewlekle chorego nauczyciela. Należy uznać, że ważnymi przyczynami mogą być wyłącznie takie przyczyny, których dyrektor nie mógł przewidzieć, udzielając nauczycielowi urlopu bezpłatnego na czas przekraczający 3 miesiące. We wszystkich pozostałych sytuacjach, czyli gdy urlop trwa nie dłużej niż 3 miesiące, bądź gdy strony nie zawarły klauzuli umożliwiającej odwołanie pracownika z urlopu trwającego dłużej niż 3 miesiące, przerwanie urlopu jest możliwe wyłącznie na mocy porozumienia stron. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego nauczyciel ma obowiązek powrócić do pracy, natomiast dyrektor ma obowiązek dopuścić go do pracy na dotychczasowym stanowisku. W przeciwnym wypadku, zgodnie z art. 81 § 1 k.p., niedopuszczonemu do pracy pracownikowi, jeżeli był gotów do jej wykonywania, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów. Z drugiej strony, niestawienie się pracownika do pracy po zakończonym urlopie bezpłatnym może być przyczyną uzasadniającą wszczęcie przeciwko nauczycielowi postępowania dyscyplinarnego, chyba że nastąpiła przyczyna uniemożliwiająca mu stawienie się do pracy (np. choroba).

Urlop bezpłatny a ubezpieczenie społeczne i zdrowotne

Należy mieć także na uwadze, że nauczyciel w okresie urlopu bezpłatnego nie podlega ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy u pracodawcy udzielającego urlopu (chociaż ma możliwość przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i zdrowotnego w tym okresie). Zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego. Zatem gdy w czasie trwania urlopu bezpłatnego nauczyciel dostarczy do szkoły zwolnienie lekarskie, pracodawca ma obowiązek wypłacenia wynagrodzenia chorobowego tylko za te dni, w które nauczyciel nie przebywał na urlopie bezpłatnym.

Leasing pracowniczy

Szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego jest urlop udzielany na podstawie art. 1741 k.p. Zgodnie z nim za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.

Chodzi tu więc o swoiste wypożyczenie pracownika pomiędzy pracodawcami. W efekcie takiego porozumienia pomiędzy pracodawcami oraz udzielonego w jego rezultacie urlopu bezpłatnego pracownik będzie znajdował się równocześnie w dwóch odrębnych stosunkach pracy, przy czym jeden z nich będzie zawieszony na podstawie udzielonego urlopu bezpłatnego. Zasadniczą różnicą w porównaniu ze zwykłym urlopem bezpłatnym jest obowiązek wliczania czasu trwania urlopu bezpłatnego spowodowanego koniecznością „wypożyczenia” pracownika do okresu pracy pracownika, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.

Sprawdź również: Zatrudnianie specjalistów szkolnych od 1 września 2024 r.

Kiedy dyrektor musi udzielić urlopu bezpłatnego?

Jak już wspomniano, podstawową zasadą korzystania z urlopu bezpłatnego jest konieczność uprzedniego uzyskania zgody pracodawcy (dyrektora). Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, do których zaliczamy:

• art. 17 ust. 2 KN, zgodnie z którym nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowisku kuratora oświaty oraz nauczyciele przechodzący do pracy w urzędach administracji rządowej, kuratoriach oświaty, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad okręgowymi ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi oraz schroniskami dla nieletnich na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych oraz nauczyciele, z którymi został nawiązany stosunek pracy na podstawie wyboru na okres pełnienia funkcji z wyboru, otrzymują urlop bezpłatny na czas zajmowania tych stanowisk lub pełnienia tych funkcji,
• art. 17 ust. 2a KN, zgodnie z którym nauczyciele skierowani przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do pracy w szkołach europejskich otrzymują urlop bezpłatny na czas skierowania,
• art. 70 KN, zgodnie z którym nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, który wniósł podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania współmałżonka, jeżeli podanie o przeniesienie nie może być uwzględnione z powodu niemożności zatrudnienia go w zawodzie nauczycielskim w miejscu stałego zamieszkania współmałżonka, dyrektor szkoły udziela urlopu bezpłatnego.

[ PODSTAWA PRAWNA ]

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz. U. z 2001 r., poz. 5)
• Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1969 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1732 z późn. zm.)