Planowanie pracy szkoły w okresie zmian

Na wstępie warto wspomnieć, czym jest proces planowania w organizacji. Koncentruje się on wokół ustanawiania celów i decydowania o właściwym toku działań poprzez ustalanie zadań w ramach określonych granic czasowych.

W każdym roku szkolnym robi się nieco inne (zmodyfikowane, skorygowane) założenia wynikające z aktualnej sytuacji panującej w szkole lub placówce albo ze zmienionych warunków formalnoprawnych obowiązujących w systemie oświaty, w związku z czym nie można pozwolić sobie na bezkrytyczne przepisywanie pewnych (określmy je mianem „standardowych”) zapisów z poprzednich dokumentów tego typu. Aby jednak plan pracy był sensowny, musi być przygotowany w ściśle określony sposób. Z tego też względu należy mieć zawsze na uwadze fakt, że działania dyrektora związane z planowaniem pracy powinny przebiegać zgodnie z podstawowymi etapami procesu planowania.

Przygotowując plan pracy na kolejny rok szkolny, dyrektor szkoły lub placówki oświatowej koniecznie powinien zwrócić uwagę na role, jakie pełni on w ramach sprawowanej funkcji kierowniczej i w oparciu o nie planować swoje działania. Dyrektor pełni przede wszystkim role:

• pracodawcy (kwestie kadrowe),
• kierownika zakładu pracy (kwestie finansowe),
• osoby sprawującej nadzór pedagogiczny.

W planowaniu pracy (zadań) w wymienionych pierwszych dwóch obszarach wynikających z ról dyrektora (jako pracodawcy i kierownika zakładu pracy) pomocne mogą okazać się poniższe zestawienia.

Wiedza na temat nadzoru pedagogicznego powinna być uporządkowana w następujący sposób:

1. Ewaluacja
   Źródłem informacji jest raport poewaluacyjny przygotowany przez szkolny zespół ds. ewaluacji wewnętrznej.
2.  Kontrola
   Jej wyniki muszą zostać szczegółowo przeanalizowane, ze wskazaniem konkretnych zaniedbań (jeżeli takie wystąpiły) i osób, których są udziałem, koniecznie z uogólnieniem stanowiącym wytyczne do pracy dla wszystkich pozostałych pracowników. Ponadto, gdy w jakimkolwiek zakresie była przeprowadzana kontrola zewnętrzna, to jej wyniki również powinny zostać zaprezentowane w podsumowaniu.
3.  Wspomaganie
   Jest jednym z bardzo istotnych elementów pracy dyrektora z podwładnymi. Pewnych informacji dostarcza lider WDN, natomiast dyrektor szkoły samodzielnie powinien opracować informacje na temat efektywności ukończonych form doskonalenia oraz form współfinansowanych przez szkołę.
4.  Obserwacja
   To najpopularniejsza forma sprawowania nadzoru pedagogicznego. Wiedza dyrektora dotycząca obserwacji powinna opierać się na formule: relacja z realizacji – cele, zakres, tematyka, wyniki określające zaobserwowany stan, analiza, wnioski.
5.  Wyniki klasyfikacji rocznej oraz egzaminów zewnętrznych
   Zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Swoistą kontynuacją tego działania jest precyzyjna analiza wyników nauczania zaprezentowanych w formie klasyfikacji rocznej. Szczególnym weryfikatorem prawidłowej realizacji założeń ujętych w formule przyjętego i zrealizowanego (w minionym okresie całego cyklu edukacyjnego) programu nauczania są wyniki egzaminów zewnętrznych.

6. Wyniki monitorowania realizacji podstawy programowej
   Każdy nauczyciel powinien przekazać dyrektorowi informacje ze szczegółowej analizy własnej realizacji podstawy programowej. Taka analiza powinna mieć potrójny wymiar: ilościowy, treściowy i oczywiście efektywny. W ramach tego działania należy w pierwszej kolejności przyjrzeć się ilości efektywnie zrealizowanych godzin i porównać je z ilością godzin planowanych do realizacji. Następnie powinno się szczegółowo przeanalizować treści programowe realizowane w ramach przewidzianych godzin. Trzecim elementem są efekty tych podejmowanych działań. Same efekty muszą być poddane analizie w wymiarze: realizacji celów programowych, poziomu opanowania umiejętności głównych oraz zastosowania wskazanych w podstawie programowej warunków realizacyjnych.

7. Realizacja priorytetowych zadań szkoły
   Dyrektor powinien szczegółowo odnieść się do zapisów ujętych w aktualnej koncepcji pracy szkoły (w tym szczegółowych zadań z niej wynikających) i określić, w jakim stopniu jest ona zrealizowana oraz  przedstawić prognozę na jej pełną realizację w wyznaczonym okresie (czyli w czasie, na który została opracowana). Jest to również okazja do dokonania niezbędnych korekt w obowiązującej koncepcji oraz do skorygowania już zaplanowanych działań oraz uwzględnieniu nowych.

Zadania wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego co do zasady dotyczą takich zagadnień, jak: kontrolowanie, wspomaganie, ewaluacja, obserwacja zajęć, i zawsze są prowadzone z uwzględnieniem:

• jawności wymagań,
• współdziałania organów sprawujących nadzór pedagogiczny z organami prowadzącymi szkoły lub placówki, dyrektorami szkół i placówek oraz nauczycielami,
• tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi szkół i placówek oraz nauczycieli,
• pozyskiwania informacji zapewniających obiektywną i pełną ocenę działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.

Tabela 1. Sformułowane wnioski

Tabela 2. Sformułowania cele

Tabela 3. Usystematyzowane rekomendacje

Tabela 4. Planowane zadania w ujęciu kontekstualnym

Przystępując do konstruowania planu nadzoru pedagogicznego, dyrektor szkoły musi sobie odpowiedzieć na bardzo istotne następujące pytania:

• Co muszę wiedzieć (do planowania)?
• Co chcę uzyskać w procesie nadzoru (co się zmieni w placówce), po co ja to robię (czemu to ma służyć)?
• Co chcę zrobić (obszar, zakres, zagadnienie itp.)?
• Jak to zrobić (rodzaj działań, przydział zadań)?
• Kiedy i kto to zrobi (wykonawca)?

Wiedza, jaką dysponuje dyrektor, przystępując do formułowania planu nadzoru pedagogicznego, ma wyjątkowy, wręcz strategiczny charakter. Informacje te  należy gromadzić w poszczególnych zakresach/obszarach merytorycznych, takich jak: ewaluacja, kontrola, wspomaganie i oczywiście obserwacja.

I EWALUACJA
Źródła ewaluacji:

• Co: raport → informacja.
• Opis stanu rzeczy + wnioski → rekomendacje.
• Kiedy: w jakim terminie (najpóźniej) „raport” powinien trafić do dyrektora i w jakiej formie.
• Kto: zespół ds. ewaluacji (dyrektor we współpracy z nauczycielami).

Można wyróżnić następujące etapy projektowania procesu ewaluacyjnego:

1. Określenie celu ewaluacji, czyli odpowiedź na pytanie: Po co to wszystko? Biorąc pod uwagę wpływ środowiska rodzinnego ucznia na powodzenie procesu kształcenia, cele ewaluacji można sformułować w następujący sposób: zebranie informacji służących poprawie efektywności współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym uczniów¹.
2. Zdefiniowanie przedmiotu (obiektu, obszaru) ewaluacji, czyli odpowiedź na pytanie: Co chcemy badać? W naszym przypadku: efektywność współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym. Takie sformułowanie przedmiotu ewaluacji od razu w odpowiedni sposób ukierunkowuje nasze działania.
3. Sformułowanie pytań kluczowych – czyli odpowiedź na pytanie: Co chcemy wiedzieć o badanym obiekcie? Są to pytania, które zadajemy sobie sami i drogą ewaluacji szukamy odpowiedzi na nie.
   Przykładowe pytania kluczowe mogą brzmieć w następujący sposób:
   - W jaki sposób szkoła realizuje współpracę ze środowiskiem rodzinnym uczniów?
   - Jakie zachowania nauczycieli mają wpływ na efektywność współpracy z rodzicami?
   - Jakie elementy organizacji pracy szkoły wpływają na pełniejszą współpracę z rodzicami?
   - W jaki sposób środowisko rodzinne uczniów angażuje się w pracę szkoły i realizację jej podstawowych zadań?
   - Na ile efektywna jest współpraca ze środowiskiem rodzinnym?
   - Jaki jest wpływ współpracy ze środowiskiem rodzinnym na efektywność pracy szkoły?
   -  Jaki jest sposób organizacji szkoły w warunkach danego środowiska?
   - W jaki sposób ocenianie nauczyciela/nauczycieli motywuje ucznia do rozwoju?
   - W jaki sposób jest zorganizowany i przebiega system doskonalenia nauczycieli w szkole?
   - Jakie konkretne zmiany przynoszą szkolenia organizowane w szkole?
   - W jakim stopniu szkolenia nauczycieli uwzględniały potrzeby: indywidualne nauczycieli, szkoły/placówki, otoczenia?
   - Jaki jest system prowadzenia diagnozy uczniów?
   - W jaki sposób są planowane i realizowane programy zajęć alternatywnych w szkole?
   - Jaki jest udział uczniów w zajęciach obowiązkowych?
   - Jakie jest zaangażowanie uczniów w realizację zajęć obowiązkowych?

4. Określenie kryteriów ewaluacji, czyli odpowiedź na pytanie: Co będzie stanowić o sukcesie lub niepowodzeniu? Kryteria ewaluacji są to standardy, według których ewaluujemy dane przedsięwzięcie czy problem, to wartości, które posłużą do oceny wyników ewaluacji. Najczęściej stosowanymi w badaniach ewaluacyjnych kryteriami są: skuteczność, efektywność, użyteczność, trafność i trwałość. Przykładowe kryteria w szkole lub placówce: planowość, sprawność organizacyjna nauczyciela, adekwatność doboru środków dydaktycznych i metod, poziom frekwencji, systematyczność udziału, aktywność uczniów, różnorodność, atrakcyjność zajęć, koncentracja na treści zajęć, przygotowanie i nastawienie uczniów do zajęć, liczebność klas, wyposażenie dydaktyczne, możliwości wyboru zajęć.

5. Dobór metod badawczych (jeżeli to możliwe –metody ich analizy), czyli odpowiedź na pytanie: W jaki sposób będziemy zbierać niezbędne informacje?
    

   W zasadzie mamy cztery podstawowe metody badawcze:

   • Ankieta – stosujemy ją wówczas, gdy chcemy objąć badaniem większą próbę badawczą.
   • Obserwacja – stosujemy ją przy badaniu wielu przypadków oraz do dogłębnego poznania wybranych fragmentów rzeczywistości szkolnej (w zależności od rodzaju obserwacji).
   • Wywiad – stosowany jest w celu pogłębienia i usystematyzowania posiadanej już wiedzy o stanie rzeczy.
   • Analiza dokumentów – praktycznie zawsze jest niezbędnym uzupełnieniem każdej z wymienionych wyżej metod.

   Aby badanie było pełne i wiarygodne, w procesie ewaluacji należy wykorzystać każdą z metod, gdyż wzajemnie się one uzupełniają.

6. Określenie populacji i dobór próby badawczej, czyli odpowiedź na pytanie: Skąd będziemy czerpać niezbędne informacje?
   Dobierając próbę badawczą, czyli osoby, które zamierzamy objąć ewaluacją, należy zastanowić się nad kryterium doboru. Niejednokrotnie nie jest możliwe (często ze względów czysto finansowych), aby takimi badaniami objąć w szkole całą populację uczniów wraz z rodzicami. Można wówczas wyłonić z każdej klasy reprezentatywną grupę osób, którą obejmiemy ewaluacją, czyli możemy badać: całą populację, grupę reprezentatywną. W drugim przypadku dobór próby badawczej może być: losowy lub nielosowy (ilościowy lub grupowy).

7. Organizacja zbierania danych i monitorowanie danych, czyli odpowiedź na pytanie: Kto, kiedy i od kogo będzie zbierał informacje?
    

   Dyrektor powinien szczegółowo odnieść się do zapisów ujętych w aktualnej koncepcji pracy szkoły i określić, w jakim stopniu jest ona zrealizowana oraz przedstawić prognozę na jej pełną realizację w wyznaczonym okresie.

   Na etapie projektowania trzeba określić sposób, w jaki będziemy zbierać, gromadzić i dokumentować zbieranie danych. Musimy określić, przynajmniej ogólnie, termin i czas prowadzenia określonych badań w danej próbie badawczej. W naszym przykładzie może to być: pierwsze badanie – październik w danym roku szkolnym, drugie badanie – pod koniec I półrocza, trzecie – w okolicach kwiecień/maj i ostatnie badanie – czerwiec danego roku szkolnego.

8. Przygotowanie raportu, czyli odpowiedź na pytanie: Jaki ślad pozostanie po badaniu (ewaluacji) i kto będzie miał do niego dostęp?
   
   Raport jest zbiorczym i syntetycznym opisem założeń i przebiegu ewaluacji wraz z analizą wyników i prezentacją wniosków. Na jego treść i kształt decydujący wpływ ma odbiorca, do którego jest skierowany. Raport powinien odpowiedzieć na pytania kluczowe postawione w projekcie ewaluacji. Powinien zawierać wnioski wynikające z analizy danych oraz rekomendacje dotyczące usprawnień czy zmian w istniejącym stanie rzeczy.

   Dopiero uzyskane w procesie ewaluacji odpowiedzi będą stanowiły bazę do budowania planu nadzoru pedagogicznego w kolejnym roku szkolnym. Trzeba pamiętać o tym, że w bieżącym roku szkolnym MEN wyznaczyło do ewaluacji problemowych dwa następujące wymagania: „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne” oraz „Dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej”². Można je traktować również jako podpowiedź do działań ewaluacyjnych w szkole. W art. 44 ustawy Prawo oświatowe poziomy wymagań nie są już opisane, co oznacza, że opisane w charakterystyce kryteria poszczególnych wymagań muszą być obligatoryjnie spełnione przez każdą szkołę.

Wyznaczono również pięć zakresów działań:

• efekty w zakresie kształcenia, wychowania i opieki,
• organizacja procesów kształcenia, wychowania i opieki,
• tworzenie warunków do rozwoju i aktywności, w tym kreatywności uczniów,
• współpraca z rodzicami i środowiskiem lokalnym,
• zarządzanie szkołą lub placówką.

Na nowo zostały sformułowane wymagania ewaluacyjne dla szkół i placówek oświatowych³. Zamiast dotychczasowych 12 jest ich teraz 9 i zostały określone w następujący sposób:

1. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się.
2. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej.
3. Uczniowie są aktywni.
4. Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne.
5. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji.
6.  Rodzice sa partnerami szkoły lub placówki.
7. Szkoła lub placówka współpracuje ze środowiskiem lokalnym na rzecz wzajemnego rozwoju.
8. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych.
9. Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi.

II KONTROLA

Istotne źródła informacji w zakresie kontroli:

• Kontrola wewnętrzna – dyrektor szkoły, opis stwierdzonego stanu rzeczy, analiza przyczyn, wnioski.
• Kontrola zewnętrzna – organ kontroli, opis stwierdzonego stanu rzeczywistego i zalecenia pokontrolne → analiza wyników i przyczyn, wnioski.
• Dyskusja nad wnioskami → rekomendacje.

Działania kontrolne organu sprawującego nadzór pedagogiczny prowadzone są szkole w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej w szkole jako organizacji, w tym zgodności zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami. Natomiast sam dyrektor kontroluje przestrzeganie przez poszczególnych nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. Należy pamiętać o tym, że kontrola w swojej istocie to nic innego jak porównanie stanu faktycznego ze stanem zakładanym lub wymaganym obowiązującym prawem. W nowym roku szkolnym kontroli powinny być poddane takie zagadnienia, jak:

• posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć,
• podstawa programowa z uwzględnieniem ostatnich zmian, zwłaszcza nowych przedmiotów,
• programy wychowania przedszkolnego i nauczania po zmianach w zakresie podstaw programowych,
• plany nauczania w podwójnej formule, oparte na nowych i dotychczasowych podstawach programowych,
• warunki oceniania szkolnego po zmianach prawnych,
• zasady prowadzenia obserwacji pedagogicznej,
• zasady realizacji nowych przedmiotów szkolnych,
• prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania po zmianach prawnych,
• prawidłowa realizacja obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
• praca z uczniami niepełnosprawnymi,
• znajomość i przestrzeganie postanowień nowego statutu szkoły lub placówki,
• zasady organizowania i realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej po zmianach,
• zasady bezpieczeństwa uczniów i obowiązki z nich wynikające,
• ochrona dnych osobowych w szkole lub placówce.

III WSPOMAGANIE

Podstawowe źródła informacji w przypadku wspomagania:

1. Organizacja doskonalenia zawodowego w szkole, w tym informacje na temat tego:
   - który z nauczycieli systematycznie się doskonali,
   - w jakim zakresie merytorycznym i metodycznym to robi,
   - w jakich formach uczestniczą poszczególni nauczyciele,
   - co z tego, czego się nauczyli, wykorzystują sami w swojej praktyce zawodowej,
   - jakie są efekty (skutki) podejmowanych przez nauczycieli działań,
   - w jaki sposób nauczyciele dzielą się posiadaną wiedzą i doświadczeniem zdobytymi zwłaszcza na formach zewnętrznych dofinansowywanych (w różny sposób) przez szkołę,
   - jak doskonalenie nauczycieli wpływa na efektywność pracy szkoły jako całości,
   -  jaka jest aktualna sytuacja w Radzie Pedagogicznej

2. Plan doskonalenia nauczycieli.

3. Wnioski wynikające z analizy wyników klasyfikacji rocznej, śródrocznej i końcowej oraz egzaminów zewnętrznych.

4. Wnioski wynikające z analizy realizacji (przynajmniej w trzech płaszczyznach: ilościowej, treściowej i jakościowej) podstawy programowej, zwłaszcza w kontekście uzyskanych efektów.

IV OBSERWACJA

Główne źródła informacji w zakresie odserwacji:

• Kto: dyrektor + ewentualnie kadra kierownicza.
• Informacja z realizacji: cele, zakres tematyka, wyniki określające zaobserwowany stan.
• Analiza → wnioski → rekomendacje.

Ponadto do źródeł informacji dyrektora zaliczyć należy:

• kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2017/2018 określone przez MEN,
• sprawozdanie kuratora oświaty z nadzoru pedagogicznego,
• plan nadzoru pedagogicznego kuratora oświaty na rok szkolny 2017/2018⁴,
• zmiany prawa oświatowego,
• wytyczne lokalnych władz samorządowych,
• zidentyfikowane oczekiwania rodziców uczniów oraz środowiska lokalnego.

Jest to jednak struktura ramowa i jak zawsze może, a niekiedy nawet powinna zostać uzupełniona np. o wnioski z nadzoru sprawowanego w poprzednim roku. Ten element nie jest jednak konieczny, ponieważ stanowi on podstawowy składnik informacji dyrektora ze sprawowanego nadzoru w roku poprzednim, a ta informacja jest przecież przekazywana Radzie Pedagogicznej po zakończeniu zajęć szkolnych w ramach podsumowania pracy placówki w danym roku szkolnym. Istotne jest, aby wnioski były pogrupowane w odpowiedni sposób, np.:

• zadowalające, czyli takie, które w określonej sytuacji są optymalne,
• niezłe, ale wymagające jeszcze poprawy,
• niezadowalające, czyli takie, które wymagają działań naprawczych.

W zależności od tego, ile jest uwag o negatywnym znaczeniu, należy dokonać obowiązkowej hierarchizacji, zaczynając od tych, które są niezadowalające, a kończąc na niezłych, ale wymagających działań korygujących. Jeśli jednak w tych drugich znajdzie się zagadnienie o znaczeniu strategicznym, wówczas ma ono bezwzględny priorytet i to od niego należy rozpocząć układanie tzw. zadań głównych szkoły

Przykład planu nadzoru pedagogicznego szkoły na rok szkolny 2017 – układ

1. Strona tytułowa
   Nazwa szkoły lub placówki, nazwa dokumentu, podstawa prawna dokumentu.
2. Spis treści
   - Rozdział I
   Główne zadania do wykonania wynikające z wniosków z podsumowania pracy w roku szkolnym 2017.
   Układ zadań nie jest podyktowany kalendarzem, ale ważnością dla szkoły. Dopiero kalendarz pracy szkoły determinuje daty realizacji zadań, a co za tym idzie – ich kolejność. Kolejność tych zadań musi współgrać z cyklem realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych, czyli typowym kalendarzem roku szkolnego.
   - Rozdział II
   Przedmiot ewaluacji wewnętrznej w szkole oraz termin jej przeprowadzenia w roku szkolnym 2017.
   - Rozdział III
   Tematyka i terminy kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa w roku szkolnym 2017.
   - Rozdział IV
   Wspomaganie nauczycieli w realizacji ich zadań statutowych.

   Przypomnienie

   Dyrektor wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, przez:

   • organizowanie szkoleń i narad,
   • motywowanie do doskonalenia i rozwoju zawodowego,
   • organizowanie wymiany doświadczeń,
   • organizowanie konsultacji,
   • przedstawianie nauczycielom wniosków wynikających z nadzoru pedagogicznego,
   • mentoring, opiekunowie stażu,
   • inne działania…

   Plan nadzoru jest elementem składowym całego planu pracy szkoły lub placówki.

   Dyrektor powinien skontrolować, na ile nauczyciele wdrażają i wykorzystują wiedzę i umiejętności zdobyte w ramach doskonalenia zawodowego.
   - Rozdział V
   Plan obserwacji powinien powstać poprzez zsumowanie obserwacji niezbędnych do przeprowadzenia w poprzednich rozdziałach, a wynikających z: ewaluacji, kontroli i wspomagania. Do tak powstałego wykazu należy dodać obserwacje wynikające z procedury dokonywania oceny pracy nauczycieli. 
   - Rozdział VI
   Zakres monitorowania – w tym obszarze MEN wyznaczyło takie zagadnienia jak: 
   – organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej., co jest szczególnie istotne po zmianach rozporządzenia dotyczącego tych kwestii, 
   – zapewnienie bezpieczeństwa uczniom podczas zajęć na strzelnicach szkolnych, jednak dotyczy to tylko szkół, w których takie strzelnice funkcjonują, 
   – w obecnej rzeczywistości oświatowej bezwzględnie należy poddać monitorowaniu realizacje nowej podstawy programowej – oczywiście dotyczy to klas, w których będzie ona wprowadzana. 

Tak może wyglądać przykładowy plan nadzoru pedagogicznego w szkole. Trzeba jednak pamiętać o tym, że plan nadzoru jest tylko elementem składowym całego planu pracy szkoły lub placówki, który powinien uwzględniać zamierzenia dyrektora szkoły lub placówki przy realizacji wszystkich jego podstawowych ról wpisujących się w pełnioną funkcję kierowniczą.