Nowe rozwiązania w przepisach wykonawczych o kształceniu specjalnym

Równoległe obowiązywanie dwóch rozporządzeń

W związku z reformą oświaty, od dnia 1 września 2017 r. obowiązuje nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1578), wydane na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 59), które stanowi podstawę niniejszego opracowania. W zreformowanych szkołach podstawowych uczniowie objęci regulacjami ww. przepisów wykonawczych będą mogli kształcić się do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym ukończą 20. rok życia, zaś w ponadpodstawowych – w którym ukończą 24. rok życia.

Jednocześnie na podstawie art. 363 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 60), dalej PWuPO, do czasu zakończenia kształcenia w szkołach niektórych typów (gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych – ogólnodostępnych, z oddziałami integracyjnymi lub specjalnymi; gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych specjalnych oraz integracyjnych; w klasach tych szkół prowadzonych w szkołach innego typu) nadal będzie obowiązywało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1113 z późn. zm.), które również zostało znowelizowane od dnia 1 września 2017 r. w sposób analogiczny do rozwiązań przyjętych w nowym rozporządzeniu. W tych szkołach obecni uczniowie będą mogli kształcić się w wygaszanych gimnazjach do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym ukończą 21. rok życia oraz w szkołach ponadgimnazjalnych – w którym ukończą 24. rok życia.

MEN zapowiada, że będą prowadzone dalsze prace nad kolejnymi przepisami dotyczącymi kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Dodatkowe treści w indywidualnych programach terapeutyczno-edukacyjnych

Do dnia 30 września 2017 r. szkoły powinny dostosować do zmienionych wymogów zeszłoroczne lub starsze indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne opracowane dla uczniów, dla których nie upłynął jeszcze okres, na jaki zostało wydane przed reformą oświaty orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (§ 9 rozporządzenia). Programy, które w tym terminie nie zostały uzupełnione, straciły moc dnia 1 października 2017 r., co oznacza konieczność opracowania nowych IPET (art. 311 PWuPO). Warto również zweryfikować, czy tegoroczne programy dla uczniów z nowymi orzeczeniami posiadają pełną zawartość wymaganą przepisami § 6 rozporządzenia.

Nowe treści, które powinny zostać ujęte w IPET, obejmują:

• wskazanie kierunku zintegrowanych oddziaływań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, które w konsekwencji mają wpłynąć na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym – w zależności od potrzeb – na poprawę komunikowania się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji, a także wzmocnienie jego uczestnictwa w życiu szkolnym, w tym – w przypadku ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym, ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym, ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym; praca z uczniem niepełnosprawnym ma być ukierunkowana na jego rozwój, w tym w szczególności (ale nie wyłącznie) na komunikację z otoczeniem;
• uwzględnienie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego dla ucznia klasy VII (i od roku szkolnego 2018/2019 – klasy VIII) szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum;
• uwzględnienie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu, realizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów szkół podstawowych, ponadpodstawowych i szkół dla dorosłych;
• określenie rodzaju i sposobu dostosowania warunków organizacji kształcenia specjalnego do rodzaju niepełnosprawności danego ucznia, z wykorzystaniem technologii wspomagających to kształcenie; według stanowiska MEN przedstawionego w uzasadnieniu projektu omawianego rozporządzenia, taki opis w IPET ma dotyczyć każdego rozwiązania, elementu wyposażenia czy produktu, które mogą być wykorzystywane do zwiększania, zachowania lub poprawy możliwości funkcjonalnych ucznia, np. urządzeń pomocniczych, adaptacyjnych i rehabilitacyjnych dla osób niepełnosprawnych;
• uwzględnienie w programie nie tylko zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, ale również diagnozy i wniosków sformułowanych po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia;
• zaplanowanie organizacji wybranych zajęć edukacyjnych prowadzonych indywidualnie z uczniem posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub w grupie liczącej do 5 uczniów z takimi orzeczeniami, jeśli taka potrzeba wynika z indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia określonych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia;
• uwzględnienie w ramach zajęć rewalidacyjnych aktywności rozwijających umiejętności komunikacyjne uczniów niepełnosprawnych, z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji – dotyczy uczniów niewidomych, z zaburzeniami mowy lub jej brakiem (a nie tylko niesłyszących lub z afazją – jak było poprzednio) oraz z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

W ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, na podstawie opinii publicznej poradni, w IPET można przewidzieć dla ucznia, którego stan zdrowia umożliwia uczęszczanie do szkoły, ale powoduje trudności w funkcjonowaniu w danej placówce, nową formę pomocy – zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia, w ramach której uczeń może uczęszczać na zajęcia z klasą lub realizować je indywidualnie (§ 12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach – Dz. U. z 2017 r., poz. 1591).

Zagadnienia dotyczące pracy zespołu

Nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem objętym kształceniem specjalnym są zobowiązani do współpracy ze sobą przy tworzeniu IPET oraz także – w zależności od potrzeb – z innymi podmiotami, m.in. z poradnią psychologiczno-pedagogiczną w związku z dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia. Aby zapewnić skuteczność pomocy dla ucznia, w tym ewentualne modyfikowanie stosowanych działań, został wprowadzony wymóg co najmniej dwukrotnych spotkań zespołu w ciągu roku szkolnego. Osoby biorące udział w spotkaniu zespołu są obowiązane do nieujawniania poruszanych na spotkaniu spraw, które mogą naruszać dobra osobiste ucznia, jego rodziców, nauczycieli lub specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, a także innych osób uczestniczących w spotkaniu zespołu (§ 6 ust. 3–4, ust. 7 i 13 rozporządzenia). Nadal dwa razy w roku szkolnym będzie dokonywana wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia, ale poszerzono jej zakres. Oprócz badania efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniowi, dodatkowo ma być oceniana efektywność całego IPET, zaś wynik oceny może skutkować koniecznością modyfikacji programu.

Wymogi kadrowe dotyczące kształcenia specjalnego

Nauczyciele posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, którzy są dodatkowo zatrudniani w celu współorganizowania kształcenia uczniów z orzeczeniami, mogą także prowadzić zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia (m.in. rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne), jeśli posiadają kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia. Do obowiązków dyrektora należy powierzenie tych zajęć wykwalifikowanym nauczycielom lub specjalistom, z wykształceniem adekwatnym do niepełnosprawności poszczególnych uczniów (§ 7 ust. 7 pkt 5 i ust. 10 rozporządzenia). W przypadku uczęszczania do szkoły podstawowej ogólnodostępnej z oddziałami specjalnymi oraz szkoły specjalnej, dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, z niepełnosprawnością ruchową (w tym z afazją), z autyzmem (w tym z zespołem Aspergera) lub z niepełnosprawnościami sprzężonymi obowiązkowe jest zatrudnienie pomocy nauczyciela. Natomiast za zgodą organu prowadzącego dyrektor może (ale nie musi) zatrudnić dodatkowo pomoc nauczyciela w szkole specjalnej, integracyjnej lub ogólnodostępnej z oddziałami integracyjnymi lub specjalnymi, gdy uczniowie posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niepełnosprawności (§ 7 ust. 4 i 5 rozporządzenia).

O zakresie zadań realizowanych przez specjalistów i pomocy nauczyciela decyduje dyrektor szkoły (§ 7 ust. 9 rozporządzenia).

Szersze uprawnienia rodziców

Zawiadomienie rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia o terminach wszystkich spotkań zespołu wraz z informacją o możliwości wzięcia w nim udziału musi po zmianach przepisów następować w formie pisemnej, w sposób przyjęty w danej szkole, zaś obowiązki w tym zakresie spoczywają na dyrektorze (§ 6 ust. 11 rozporządzenia). Ponadto każdorazowo rodzicowi lub pełnoletniemu uczniowi – bez składania przez nich wniosku – należy doręczyć kopię IPET (lub modyfikację programu) oraz wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania ucznia, co oznacza, że szkoła nie jest uprawniona do odmówienia wydania wskazanej dokumentacji (§ 6 ust. 12 rozporządzenia).