Nowe regulacje prawne dotyczące nadzoru pedagogicznego i ich konsekwencje

W obecnej rzeczywistości oświatowej podstawę prawną nadzoru pedagogicznego stanowią:

• Konstytucja RP art. 70 ust. 3: „(…) Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi”;
• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe¹;
• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe²;
• nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1658);
• nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z 2017 r., poz. 1611).

Wspomniane nowe przepisy nieco inaczej definiują i opisują kwestie dotyczące nadzoru pedagogicznego. W nowej ustawie Prawo oświatowe kwestie istoty nadzoru pedagogicznego uregulowane są w art. 55, który stanowi, że nadzór pedagogiczny polega na:

1. obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek,
2. ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek,
3. udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
4. inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Zgodnie z tymi przepisami nadzorowi pedagogicznemu podlega w szczególności:

• posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć ,
• realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania,
• przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów,
• przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
• przestrzeganie statutu szkoły lub placówki,
• przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach,
• zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.

Już tylko pobieżne zapoznanie się z prezentowanymi zapisami pozwala na zauważenie kilu istotnych różnic w podejściu chociażby do kwestii kwalifikacji nauczycieli lub realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.Na nowo zostały zdefiniowane, a w zasadzie rozszerzone uprawnienia osób uprawnionych do wykonywania zadań w zakresie nadzoru pedagogicznego, o których jest mowa w art. 60 ust. 8 ustawy Prawo oświatowe.

Wykonując czynności w ramach nadzoru pedagogicznego, mają one prawo do³:

• wstępu do szkół i placówek,
• wglądu przez szkołę lub placówkę do dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy,
• wglądu do znajdujących się w szkole lub placówce dokumentów nauczycieli potwierdzających kwalifikacje do prowadzenia przydzielonych im zajęć oraz dokumentów osób, o których mowa w art. 15, potwierdzających przygotowanie do prowadzenia danych zajęć⁴,
• udziału w posiedzeniach rady pedagogicznej po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły,
• wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę,
• przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkół i placówek,
• wydawania dyrektorom szkół i placówek zaleceń wynikających z przeprowadzonych czynności wraz z terminem ich realizacji.

Jak łatwo zauważyć, uprawnienia te zostały poszerzone w związku z nowymi zadaniami nadzoru pedagogicznego. Zwracam uwagę tylko na dwa z nich. Po pierwsze – ww. osoby mają prawo wglądu do dokumentacji potwierdzającej posiadane kwalifikacje nauczycieli do prowadzenia przydzielonych im zajęć, a po drugie – uzyskały ponownie (tak jak to było przed rokiem 2000) prawo wstępu w charakterze obserwatora na prowadzone przez nauczycieli zajęcia. Przepisy nie przewidują w tym przypadku posiadania żadnej zgody dyrektora szkoły czy też samego zainteresowanego nauczyciela. Ponadto organ sprawujący nadzór pedagogiczny uzyskał możliwość przetwarzania danych osobowych pracowników i uczniów szkół oraz placówek w zakresie niezbędnym do wykonywania nadzoru pedagogicznego. Jest to kolejny powrót do wcześniej stosowanych rozwiązań, a jednocześnie wymóg mający swoje źródło w ustawie o ochronie danych osobowych. Bez takiego ustawowego uprawnienia do przetwarzania tych danych niezbędna byłaby zgoda właściciela danych lub stosowne upoważnienie ich administratora.

Skoro w ostatnim uprawnieniu ustawowym jest mowa o zaleceniach, to warto przypomnieć kilka faktów z tym związanych. Mianowicie, dyrektor szkoły lub placówki w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń może zgłosić wobec nich zastrzeżenia do organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Jednak w terminie 30 dni od dnia otrzymania zaleceń, a w przypadku wniesienia zastrzeżeń– w terminie 30 dni od dnia otrzymania pisemnego zawiadomienia o nieuwzględnieniu zastrzeżeń, jest on obowiązany powiadomić:

• organ sprawujący nadzór pedagogiczny o sposobie realizacji zaleceń,
• organ prowadzący szkołę lub placówkę o otrzymanych zaleceniach oraz o sposobie ich realizacji.

W tym miejscu należy koniecznie wspomnieć o nowej formule niektórych konsekwencji w razie stwierdzenia uchybień w ramach nadzoru. Otóż w razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności szkoły organ nadzoru pedagogicznego obowiązkowo zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach organ prowadzący szkołę, co oznacza, że skończyła się anonimowość –
o wszelkich problemach stwierdzonych w ramach nadzoru pedagogiczniego zawiadamiany jest niezwłocznie organ prowadzący. Takie działania są wpisane w zasadę współpracy organów, która stanowi fundament nowego nadzoru pedagogicznego i wynika z zasady transparentności działań.

Nowe rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego zakłada, że nadzór pedagogiczny jest sprawowany zawsze z uwzględnieniem współdziałania organów sprawujących nadzór pedagogiczny z organami prowadzącymi szkoły i placówki, dyrektorami szkół i placówek oraz nauczycielami, tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi szkół i placówek oraz pozyskiwania informacji zapewniającej obiektywną i pełną ocenę działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej.

Z kolei w przypadku stwierdzenia niedostatecznych efektów kształcenia lub wychowania w szkole lub placówce organ sprawujący nadzór pedagogiczny poleca dyrektorowi szkoły lub placówki opracowanie (w uzgodnieniu z organem prowadzącym) programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub w...