W zasadzie pismo tego rodzaju nie ma charakteru obowiązującego aktu prawnego w dosłownym rozumieniu, jednak zawiera istotne wytyczne stanowiące podstawę do planowania dydaktycznego, opracowania planów nadzoru pedagogicznego, planów pracy oraz innych działań nauczycieli, a zwłaszcza dyrektorów szkół i placówek w ramach sprawowanej funkcji kierowniczej. W roku szkolnym 2020/2021 priorytetem w polskiej edukacji będzie pięć podstawowych zagadnień:
POLECAMY
- Wdrażanie nowej podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji przyrodniczej i matematycznej. Rozwijanie samodzielności, innowacyjności i kreatywności uczniów.
- Wdrażanie zmian w kształceniu zawodowym, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia osób dorosłych.
- Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia oraz wsparcia psychologiczno-pedagogicznego wszystkim uczniom, z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych.
- Wykorzystanie w procesach edukacyjnych narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia na odległość. Bezpieczne i efektywne korzystanie z technologii cyfrowych.
- Działania wychowawcze szkoły. Wychowanie do wartości, kształtowanie postaw i respektowanie norm społecznych.
Jednocześnie zostały też wyznaczone główne kierunki realizacji zadań z zakresu nadzoru pedagogicznego. Kierunki te stanowią istotny wyznacznik do planowania przez dyrektorów działań tego typu w szkołach i placówkach oświatowych. Główne obszary działań w zakresie kontroli będą wyznaczane w zależności od rodzaju placówki oświatowej.
- W szkołach podstawowych i ponadpodstawowych: „Zgodność z przepisami prawa funkcjonowania monitoringu wizyjnego w szkołach”.
- W szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych: „Zgodność z przepisami prawa organizowania zajęć w grupie do pięciu uczniów lub w formie indywidualnej oraz udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia”.
- W publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych: „Zgodność z przepisami prawa wydawania orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego w zakresie dotyczącym organizacji zajęć w grupie do pięciu uczniów lub w formie indywidualnej oraz opinii w sprawie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia”.
- W szkołach ponadpodstawowych: „Zgodność z przepisami prawa funkcjonowania oddziałów międzynarodowych”.
- W niepublicznych szkołach policealnych prowadzących kształcenie w zawodach z branży opieki zdrowotnej: „Zgodność z przepisami prawa organizacji kształcenia zawodowego w branży opieki zdrowotnej”.
- W szkołach i placówkach prowadzących kształcenie na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i kursach umiejętności zawodowych: „Zgodność z przepisami prawa kształcenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i kursach umiejętności zawodowych”.
Kolejną formą sprawowania nadzoru pedagogicznego (zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem MEN2) jest ewaluacja. W nowym roku szkolnym 2020/2021 ministerialnym priorytetem ewaluacji problemowej będą niżej wymienione wymagania3.
- W przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego oraz oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych – w zakresie wymagań:
- „Przedszkole współpracuje ze środowiskiem lokalnym na rzecz wzajemnego rozwoju”,
- „Zarządzanie przedszkolem służy jego rozwojowi”.
- W szkołach podstawowych i ponadpodstawowych – w zakresie wymagań:
- „Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się”,
- „Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej”.
- W poradniach psychologiczno-pedagogicznych – w zakresie wymagań:
- „Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający rozwojowi osób, instytucji i organizacji korzystających z oferty placówki”,
- „Placówka w planowaniu pracy uwzględnia wnioski z analizy badań zewnętrznych i wewnętrznych”.
- W specjalnych ośrodkach wychowawczych oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania – w zakresie wymagań:
- „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne”,
- „Zarządzanie placówką służy jej rozwojowi”.
- W szkołach specjalnych przysposabiających do pracy, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych – w zakresie wymagań:
- „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne”,
- „Zarządzanie placówką służy jej rozwojowi”.
Ponadto, zgodnie z obowiązującymi zasadami prawnymi, każde kuratorium oświaty przeprowadza ewaluacje problemowe w zakresie wybranym przez właściwego kuratora oświaty. Wybór ten powinien wynikać z wniosków wyprowadzonych na podstawie wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego w minionym roku szkolnym i może być zupełnie różny w poszczególnych województwach (rejonach kraju). Proporcje procentowe między ministerialnymi a typowo kuratoryjnymi (lokalnymi) zagadnieniami ewaluacjami zostały utrzymane w sposób podobny jak w ubiegłych latach – problemowe ewaluacje ministerialne będą stanowiły 60%, a tzw. problemowe ewaluacje w obszarach wyznaczonych przez poszczególnych kuratorów oświaty będą stanowiły 40% wszystkich ewaluacji w roku szkolnym.
Pozostała jeszcze jedna forma sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkołach i placówkach oświatowych, a jest nią monitorowanie. Do prowadzenia monitorowania pracy szkoły są zobowiązani również dyrektorzy szkół i placówek oświatowych. W tym zakresie Ministerstwo Edukacji wyznaczyło jako priorytet następujące obszary:
- We wszystkich typach szkół:
- „Uwzględnianie zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych uczniów w procesie kształcenia”,
- „Kształcenie u uczniów kompetencji kluczowych”.
- W młodzieżowych ośrodkach wychowawczych:
- „Zapewnienie wychowankom bezpieczeństwa i odpowiednich warunków pobytu w placówce”.
- W przedszkolach:
- „Wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz realizacja zapisów podstawy programowej w zakresie rozwijania kompetencji cyfrowych w przedszkolach”.
- W branżowej szkole II stopnia:
- „Organizacja kształcenia w branżowej szkole II stopnia”.
Komentarz do kierunków polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2020/2021
Dokładniejsze zapoznanie się z wyznaczonymi przez MEN kierunkami polityki oświatowej państwa pozwala stwierdzić, że takich kierunków należało się spodziewać. Widoczna jest konsekwencja i logika wyznaczanych działań w realizacji założeń wdrażanej reformy systemu edukacji. W jaki sposób zatem nowe zapisy MEN będą determinowały pracę szkół i placówek?
1. Priorytet
Wdrażanie nowej podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych ze szczególnym uwzględnieniem edukacji przyrodniczej i matematycznej.
W pierwszej kolejności należy przyjrzeć się znajomości podstawy programowej przez wszystkich nauczycieli szkoły. Powinni oni również doskonale orientować się w podstawie programowej realizowanej w klasach niższych i wyższych
Następnie należy przeanalizować całość programów nauczania opracowanych przez poszczególnych nauczycieli lub zespoły nauczycielskie. W tym obszarze w pierwszej kolejności należy sprawdzić prawidłowość procedury dopuszczania programu do użytku w danej szkole (w oparciu o art. 22 a ustawy o systemie oświaty4) a następnie zawartość merytoryczną treści programowych i dalej strukturę samego programu. Jeżeli zasięgano opinii o programie, to kontroli powinna podlegać struktura przedłożonej opinii.
Prawidłowa procedura dopuszczenia programu do użytku w danej szkole może mieć następującą strukturę:
- Nauczyciel przedstawia dyrektorowi szkoły program nauczania (wniosek pisemny).
- Dyrektor szkoły zasięga opinii rady pedagogicznej, (np. stosowna uchwała rady pedagogicznej – obligatoryjnie).
- Ostatecznie to dyrektor szkoły dopuszcza program do użytku w danej szkole.
Z kolei w zakresie monitorowania wdrażania podstawy programowej kształcenia ogólnego dyrektor szkoły powinien podejmować następujące działania:
- analizowanie znajomości podstawy programowej przez nauczycieli,
- analizowanie wyników prac zespołów nauczycieli dotyczących nowej podstawy programowej.
- analizowanie struktury programu nauczania skonstruowanego na podstawie nowej podstawy programowej,
- analizowanie założeń oceny osiągnięć i postępów ucznia, zwłaszcza ich zgodność z ocenianiem wewnątrzszkolnym, szczególnie w warunkach zdalnego nauczania,
- analizowanie rocznego planu nauczania oraz wymiaru tygodniowego,
- kontrolowanie przeprowadzenia diagnozy potrzeb i możliwości uczniów oraz analiza jej wyników – przed rozpoczęciem realizacji nowej podstawy kształcenia ogólnego.
W bieżącym roku szkolnym kwestie podstawy programowej są bardzo mocno powiązane z rozwijaniem kompetencji matematycznych uczniów (edukacja matematyczna i przyrodnicza). Wyniki egzaminów zewnętrznych w zakresie matematyki od lat wskazują na wyjątkowo słabe opanowanie umiejętności matematycznych i chociaż w ostatnim czasie można zauważyć niewielki progres w tym zakresie, to jednak nadal poziom kompetencji matematycznych jest niezadawalający. Należy dążyć do wykształcenia u uczniów umiejętności poszukiwania, a nie odtwarzania rozwiązań, umiejętności samodzielnego myślenia, wyciągania wniosków, samodzielnego poszukiwania argumentów i uzasadnienia rozwiązań. Natomiast kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych dotyczą zdolności i chęci wyjaśniania świata przyrody z wykorzystaniem istniejącego zasobu wiedzy i stosowanych metod, w tym obserwacji i eksperymentów, w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Uczenie przez doświadczenie to kierunek edukacji, który powinien być rozwijany zwłaszcza w sytuacji zmiany formuły funkcjonowania szkoły. W tych nowych realiach nauczyciel powinien stawiać uczniom problemy do rozwiązania i monitorować pracę uczniów. Należy zatem szerzej niż dotychczas stosować metody problemowe.
W priorytecie pierwszym wskazane zostało jeszcze jedno istotne zagadnienie, a mianowicie rozwijanie samodzielności, innowacyjności i kreatywności uczniów. Dzisiejsi uczniowie kilka razy w swoim życiu zmienią zawód, dlatego będą potrzebowali różnorodnych umiejętności. Celem kształcenia nie może być jedynie zapamiętywanie informacji i zdobywanie wiedzy, ale nauka pracy w zespole, nauka „uczenia się” i zasady DI (Destination Imagination): współpraca, krytyczne myślenie i twórcze rozwiązywanie problemów. W tym przypadku chodzi o to, aby nauczyciele w trakcie nauki szkolnej tak kierowali procesem nauczania, aby przy realizacji treści programowych doskonalić u uczniów określone umiejętności opisane w podstawie programowej. Do tych umiejętności w aspekcie omawianego priorytetu należy zaliczyć:
- kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki,
- rozwiązywanie problemów,
- praca w zespole.
2. Priorytet
Wdrażanie zmian w kształceniu zawodowym, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia osób dorosłych.
W nowym roku szkolnym zwrócono szczególną uwagę na kształcenie osób dorosłych, a nie tylko młodzieży. Jest to bardzo ważny aspekt dotyczący kwestii kształcenia ustawicznego. Rozumiane jest ono jako kształcenie w szkołach dla dorosłych, branżowych szkołach II stopnia i szkołach policealnych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny. Zakres kształcenia i szkolenia dorosłych znacznie wykracza poza obszar oświaty i szkolnictwa wyższego oraz tradycyjne kursy i szkolenia ukierunkowane na uzyskiwanie kwalifikacji. Jest ono organizowane także w środowisku pracy jako uczenie praktyczne, a także w zorganizowanych formach działania wspólnot obywateli. Kształcenie zawodowe w formie kształcenia ustawicznego osób dorosłych ma ogromne znaczenie dla osób funkcjonujących w bardzo dynamicznie zmieniającym się rynku pracy. Mobilność zawodowa, czyli zdolność do przekwalifikowania się w zależności od aktualnego zapotrzebowania na rynku pracy, jest dzisiaj jedną z najważniejszych cech osób w wieku produkcyjnym. Dlatego zadaniem współczesnej szkoły jest takie przygotowanie młodego człowieka, aby był on zdolny do zmiany nie tylko konkretnej specjalności, ale wręcz zawodu, co pozwoli mu nie tylko na zmianę miejsca pracy, ale na wybór najlepszej oferty pracy.
3. Priorytet
Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia i wsparcia psychologiczno-pedagogicznego wszystkim uczniom, z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych.
Trzeci priorytet został sformułowany w bardzo szczególny sposób. Otóż składa się z dwóch stwierdzeń, które oczywiście wzajemnie się uzupełniają, ale wskazują na odrębne obszary aktywności szkolnej. Pierwsze z nich – to jakość kształcenia, czyli uzyskiwanie wyników pracy edukacyjno-wychowawczej określonych w podstawie programowej, a drugie – to wspieranie ucznia uwzględniające zróżnicowane jego potrzeby, czyli prawidłowa realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
A zatem w pierwszej kolejności – jakość kształcenia. W literaturze można spotkać wiele definicji jakości, a jedną z nich podał sam William Edwards Deming – wybitny ekspert od spraw jakości, który stwierdził, że jakość to „to co zadowala, a nawet zachwyca klienta”. Naszym klientem jest uczeń, a pośrednio jego rodzic. I w tym przypadku należy się zastanowić nad tym, co powinno zadowalać klienta. A tym czymś są jak najlepsze efekty kształcenia, które zapewnią uczniowi doskonałe funkcjonowanie w przyszłości.
W ramach priorytetu trzeciego należy bardzo dokładnie przeanalizować sposoby organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w ramach form wskazanych w rozporządzeniu MEN. Ponieważ to dyrektor placówki jest decydentem w zakresie sprawnego organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, to w swoich decyzjach zawsze musi opierać się na konkretnych informacjach uzyskanych w drodze postępowania rozpoznawczego. Co do zasady obecnie pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole i placówce polega na:
- rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia,
- wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej uczniom,
- rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeden ważny aspekt. Otóż wychowawca lub dyrektor po stwierdzeniu konieczności objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną koniecznie ustalają:
- formy jej udzielania,
- okres jej udzielania,
- wymiar godzin, w których poszczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej będą realizowane.
Te trzy elementy stanowią podstawę planu pracy z uczniem o stwierdzonych konkretnych potrzebach edukacyjnych.
4. Priorytet
Wykorzystanie w procesach edukacyjnych narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia na odległość. Bezpieczne i efektywne korzystanie z technologii cyfrowych.
Żyjemy w bardzo dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, w której do naszego życia – nie tylko zawodowego, ale i osobistego – brutalnie wdziera się szeroko rozumiana informatyzacja. I jak w ostatnim czasie pokazało samo życie, nie można z nią walczyć, a wręcz przeciwnie – należy ją wykorzystać do zachęcenia uczniów do nauki nie tylko w szkole, ale również poza nią. Dzisiaj młodzi ludzie nie wyobrażają sobie życia codziennego bez TI. Tę akurat fascynację młodego pokolenia TI należy wykorzystać w procesie edukacyjnym na wszelkie możliwe sposoby. Internet stwarza wręcz nieograniczone możliwości dostępu do niezliczonej ilości informacji. Zadaniem szkoły jest przygotowanie uczniów do odpowiedzialnego korzystania z możliwości, jakie daje TI. I nie chodzi tutaj tylko o naukę obsługi komputera, ale o wykorzystywanie jego możliwości narzędziowych i komunikacyjnych, zwłaszcza o umiejętność selekcji i krytycznej analizy informacji oraz ich „obróbki” informatycznej. Okazało się to szczególnie ważne podczas realizacji zajęć edukacyjnych w formule zdalnego nauczania.
I jeszcze sprawa najważniejsza – bezpieczeństwo, czyli radzenie sobie z zagrożeniami i skuteczne unikanie niebezpieczeństw, z uzależnieniem włącznie. Przypominam, że Światowa Organizacja Zdrowia uznała uzależnienie od smartfona lub komputera za jednostkę chorobową. Zadaniem szkoły jest wykształcenie u uczniów umiejętności racjonalnego korzystania ze zdobyczy informatycznych oraz unikania czyhających na nich niebezpieczeństw, również tych związanych z ujawnieniem danych osobowych.
5. Priorytet
Działania wychowawcze szkoły. Wychowanie do wartości, kształtowanie postaw i respektowanie norm społecznych.
Od dłuższego już czasu resort edukacji i wychowania zwraca szczególną uwagę na wartości, jakimi powinien się w życiu kierować każdy człowiek, zwłaszcza człowiek młody. Oczywiście, działania wychowawcze mają być podejmowane zgodnie z wolą rodziców – co jest zgodne z zapisami konstytucyjnymi oraz zapisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego5. Należy zauważyć, że prawidłowy rozwój młodego człowieka jest w pełni uzależniony od warunków, w jakich jest kształtowana postawa moralna poszczególnych osób. To, czy młodzi ludzie będą potrafili odróżniać prawdziwe dobro od zła i będą posiadali wysoką wrażliwość moralną, zależy w znacznej mierze od rozwiniętej u nich dojrzałości moralnej. Proces wychowawczy w szkole może nie tylko zapoczątkować, ale wręcz zdynamizować ten rozwój. To w szkole kieruje się uwagę uczniów na wartości ponadczasowe, wskazuje wzorce postaw patriotycznych i ideały zgodne z zasadami humanizmu i patriotyzmu.
Uwzględnienie w planowaniu działań szkoły wytycznych zawartych w kierunkach polityki oświatowej państwa pozwoli na racjonalne i w miarę możliwości bezkolizyjne przepracowanie nowego roku szkolnego.
Przypisy
- Pismo Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lipca 2020 r. nr DKO-WNP.4092.50.2020.DB. Podstawę prawną takiego działania stanowi art. 60 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 910)
- Chodzi oczywiście o rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 23 sierpnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z dnia 27 sierpnia 2019 r., poz. 1627).
- Zostały one sformułowane w załączniku do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2019 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z dnia 21 sierpnia 2019 r., poz. 1575).
- Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z dnia 31 lipca 2020 r., poz. 1327 - tekst jednolity z dnia 18 czerwca 2020 r.)
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z dnia 30 października 2019 r., poz. 2086).
