Nadzór dyrektora szkoły nad organizacją i udzielaniem pomocy psychologiczno­-pedagogicznej

Od 1 października do 30 grudnia br. wizytatorzy skontrolują co trzecie przedszkole oraz co trzecią szkołę podstawową (jednostki publiczne i niepubliczne) w swoim województwie. Kontrola dotyczyć będzie okresu od 1 września 2017 r. do 31 sierpnia 2018 r., czyli ubiegłego roku szkolnego. Zanim jednak do szkoły zapuka przedstawiciel KO, warto przypomnieć sobie….

Za co odpowiada dyrektor

Dyrektor odpowiada za wszystko, o czym jest mowa w rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1591), gdyż to dyrektor:

• planuje w arkuszu organizacji pracy szkoły godziny przeznaczone na realizację zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• zatrudnia specjalistów, analizuje kwalifikacje i kompetencje zatrudnionych nauczycieli i przydziela im odpowiednie (zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami) zajęcia i zadania, biorąc pod uwagę rozpoznane potrzeby uczniów w zakresie objęcia ich poszczególnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• ustala formy, w jakich udzielana będzie pomoc psychologiczno-pedagogiczna, okres oraz wymiar godzin (adekwatny do potrzeb dzieci), w którym poszczególne formy będą realizowane oraz informuje o tych ustaleniach rodziców,
• nadzoruje jakość i efektywność udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, np. w zakresie zadań 
• wykonywanych przez: nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych, specjalistów, w tym m.in. wykorzystania przez nich na prowadzonych zajęciach aktywizujących metod pracy, przestrzegania ustalonego dla ucznia łącznego tygodniowego czasu zajęć, prowadzenia obowiązującej dokumentacji, dokonywania oceny efektywności udzielanej pomocy, formułowania wniosków dotyczących dalszych działań mających na celu poprawę funkcjonowania ucznia,
• organizuje wspomaganie nauczycieli i specjalistów szkolnych w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, m.in. występując z wnioskiem o wsparcie merytoryczne dla nich do poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz placówki doskonalenia nauczycieli. 

Tyle teoria, bo kontrole NIK (2014–2016) oraz coroczne raporty pokontrolne umieszczane na kuratoryjnych stronach internetowych pokazują, jak często rozmija się ona z praktyką. Powód: szkolna pomoc psychologiczno-pedagogiczna bywa traktowana przez wielu dyrektorów po macoszemu. Sporo kosztuje, bo wymaga zatrudniania specjalistów (dyscyplina finansowa!), a efekty (niepewne, odroczone w czasie!) nie przekładają się bezpośrednio na coroczne osiągnięcia, za które chwalą i nagradzają organy prowadzące szkołę. Jest jeszcze kwestia, o której głośno raczej się nie mówi, czyli niewystarczający poziom wiedzy na temat aktualnie obowiązującego prawa oświatowego oraz umiejętności prawidłowej interpretacji zapisów znajdujących się w rozporządzeniach Ministra Edukacji, no i odwagi w samodzielnym ich stosowaniu. 

Czego dotyczy nadzór w obszarze pomocy psychologiczno-pedagogicznej

W pierwszej kolejności nadzorowi dyrektora podlegają te zadania, które zgodnie z potrzebami placówki zaplanował on na dany rok szkolny, jako¹:

• zagadnienia do zdiagnozowania (przedmiot ewaluacji wewnętrznej),
• obszary do przeprowadzenia koniecznych kontroli,
• tematy niezbędne do uwzględnienia w zakresie wspomagania nauczycieli,
• przedmiot obserwacji oraz zakres monitorowania.

Bez wątpienia, w każdej z tych form nadzoru pedagogicznego rzecz dotyczyć winna sprawdzenia, jak szkoła radzi sobie w następujących dwóch sferach: 

1. Prawidłowość organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej, m.in.: Czy pomoc jest planowana i udzielana na zasadach określonych prawem oświatowym? Czy wszyscy uczniowie, rodzice i nauczyciele potrzebujący pomocy mają dostęp do informacji o sposobach organizowania i udzielania pomocy? Czy wszyscy uczniowie potrzebujący pomocy są nią objęci? Dla kogo, na jakiej podstawie i w jakich formach organizowana jest pomoc? Czy dla każdego ucznia objętego pomocą założona jest indywidualna teczka ucznia i czy gromadzi się niej dokumentację badań i czynności uzupełniających? 
2. Prawidłowość i efektywność udzielania przez nauczycieli i specjalistów szkolnych pomocy psychologiczno-pedagogicznej, m.in.: Czy nauczyciele i specjaliści udzielają pomocy zgodnie ze swoimi kwalifikacjami zawodowymi? Czy formy pomocy udzielanej uczniom są adekwatne do wyników diagnoz ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych? Czy i w jakim stopniu realizowane są zalecenia zawarte w opiniach PPP? Jakie formy pomocy w bieżącej pracy z uczniem stosują nauczyciele? Czy i w jaki sposób nauczyciele i specjaliści dokumentują udzielaną pomoc? Czy i w jaki sposób monitorowana jest skuteczność podejmowanych działań pomocowych – ocena postępów uczniów, wnioski dotyczące dalszej pracy?

Bezapelacyjnie jednak pierwszym krokiem dyrektora winno być sprawdzenie, czy jako pracodawca oraz animator realizowania przez szkołę swoich zadań w obu tych kwestiach przestrzega obowiązującego prawa, zwłaszcza że od 1 września weszły w życie nowe przepisy regulujące pracę nauczycieli i specjalistów realizujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
 

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 967) w art. 42 ust. 3 wrowadziła zmiany w tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć (tzw. pensum) dla:
  • specjalistów przedszkolnych, czyli pedagogów, psychologów, logopedów oraz terapeutów pedagogicznych – ustalając ich górną granicę na nie więcej niż 22 godziny,
  • nauczycieli posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia dzieci niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym – na 20 godzin.

Dodatkowo w art. 42 ust. 5c KN wprowadzono sposób jednoznacznego wyznaczania tygodniowego pensum bazowego (tzw. łączonego) dla nauczyciela, w tym także specjalisty, który realizuje w szkole w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin, bez względu na liczbę/wymiar godzin przydzielonych nauczycielowi w ramach każdego stanowiska. Pensum łączone – to iloraz łącznej liczby realizowanych przez nauczyciela godzin i sumy części etatów realizowanych przez niego w ramach poszczególnych tygodniowych wymiarów godzin zajęć. Wynik zaokrągla się do pełnych godzin – powyżej pół godziny w górę, a poniżej pół godziny w dół. Godziny wyliczone ponad tak ustalone pensum będą godzinami ponadwymiarowymi.
Sprawdzając angaże i zakres obowiązków nauczycieli realizujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, warto pamiętać o tym, że zajęcia rewalidacyjne są inną formą pracy z uczniem niż zajęcia specjalistyczne z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej – organizowane są na podstawie rozporządzenia MEN w sprawie ramowych planów nauczania, a nie rozporządzenia w sprawie organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Poza tym Karta Nauczyciela nie wyróżnia odrębnego stanowiska nauczyciela prowadzącego zajęcia rewalidacyjne, gdyż zajęcia te realizują nauczyciele albo specjaliści szkolni posiadający wymagane kwalifikacje według pensum obowiązującego nauczyciela zajęć edukacyjnych, które wynosi 18 godzin tygodniowo (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 15 marca 2013 r., IV SA/Wr 714/12). Ostatnia nowelizacja KN ustawy nie wprowadziła w tej kwestii żadnych zmian. 

• Rozporządzenie MEN z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz. U. z dnia 21 sierpnia 2018 r., poz. 1601) określiło zajęcia realizowane przez każdego z tych specjalistów w ramach swojego pensum, czyli w wymiarze obowiązkowych godzin pracy, jako: 
  • prowadzenie badań i działań diagnostycznych dzieci, w tym badania przesiewowe, diagnozujące indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci w celu określenia ich mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających im funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola/szkoły,
  • udzielanie dzieciom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
  • prowadzenie działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci,
  • prowadzenie zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dzieci,
  • prowadzenie zajęć i działań z zakresu doradztwa zawodowego. 

W tym miejscu dyrektor powinien mieć na uwadze, że w świetle przepisów art. 42 ust. 2 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela, zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej niewymienione w powyższym rozporządzeniu powinny być realizowane w ramach „innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych przedszkola, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania wychowanków” i w ramach czasu pracy, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ww. ustawy, tj. w wymiarze do 40 godzin na tydzień². O zajęciach takich decyduje statut konkretnej szkoły oraz plan pracy ustalony przez dyrektora (warto sprawdzić i uaktualnić). O ich liczbie i rodzaju decydują indywidualne potrzeby placówki. Poza tym, zgodnie ze stanowiskiem resortu edukacji, czas pracy nauczyciela pedagoga, psychologa, logopedy, terapeuty pedagogicznego realizującego w szkole zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej nie może ograniczać się wyłącznie do godzin w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin. Jakie zadania wykonywane przez tych specjalistów można uznać za realizowane poza tzw. pensum i brać pod uwagę podczas sprawowanego nadzoru? Na pewno będą to zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (art. 42 ust. 2 pkt 3 KN), jak również zajęcia o charakterze projektów pomocowych (wspomagających rozwój dziecka, poszerzających jego kompetencje edukacyjno-społeczne) – dodatkowo finansowanych lub współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w obszarze edukacji, spotkania z rodzicami w ramach tzw. konsultacji, dni otwartych, wywiadówek, prowadzenie wymaganej przepisami prawa dokumentacji przebiegu udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz organizacja/współorganizacja imprez o charakterze wychowawczym ujętych w programie wychowawczo-profilaktycznym.

• Rozporządzenie MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2018 r., poz. 1675) – jest tu mowa o tym, że w przypadku braku w szkole doradcy zawodowego dyrektor szkoły (do roku szkolnego 2021/2022 włącznie) może powierzyć realizację zajęć z zakresu doradztwa zawodowego innemu nauczycielowi lub specjaliście. Jeśli się tak zdarzy, to trzeba wtedy – w ramach dyrektorskiego nadzoru – oddzielić zadania, jakie realizuje się w szkole na mocy tego rozporządzenia od zadań realizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, czyli na podstawie rozporządzenia MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
• Rozporządzenie MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2018 r., poz 1647) – uchylono w nim pkt 1, 2 i 4 § 26 w ust. 1, pozostawiając trzy zadania w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, które są związane tylko:
  • z realizacją doradztwa zawodowego w ramach zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu, z uwzględnieniem rozpoznanych mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów,
  • ze współpracą z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu,
  • z wspieraniem nauczycieli, wychowawców grup i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

To są nowości prawne regulujące organizację i udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole, której dyrektor zobowiązany jest do zapewnienia uczniom, nauczycielom i rodzicom odpowiednich warunków do zorganizowania i prowadzenia działań wspomagających rozwój dzieci i młodzieży. Jeśli w planie nadzoru pedagogicznego, który został przedstawiony radzie pedagogicznej do dnia 15 września br., nie ma do nich odniesienia, można ten plan zmodyfikować, by móc spokojnie, bez stresu i odpowiedzialnie realizować zadania przynależne wewnętrznemu nadzorowi. Każdy dyrektor ma prawo do takiej modyfikacji planu, a ja szczerze do tego zachęcam.