Ustawa Prawo oświatowe określa eksperyment pedagogiczny jako modyfikację istniejących lub wdrożenie nowych działań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych lub wychowawczych, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania, o których mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3−5 ustawy Prawo oświatowe. Zapisy te dotyczą szkoły publicznej, a konkretnie takich zagadnień, jak:
POLECAMY
- zatrudnianie nauczycieli posiadających kwalifikacje zgodne z obowiązującymi przepisami – oznacza to, że w ramach eksperymentu pedagogicznego mogą być zatrudniani również nauczyciele nieposiadający wymaganych kwalifikacji lub posiadający inne kwalifikacje;
- realizacja programów nauczania uwzględniających podstawę programową kształcenia ogólnego, a w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – również podstawę programową kształcenia w zawodach, co oznacza, że w ramach eksperymentu mogą być modyfikowane treści obowiązującej podstawy programowej, czyli realizacja treści wykraczających poza zakres treści nauczania ustalonych w podstawie programowej jest dozwolona, należy jednak przy tym pamiętać, że szkoła musi umożliwić każdemu uczniowi uzyskanie wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz przystąpienia do egzaminów zewnętrznych;
- realizacja ramowych planów nauczania – oznacza to, że w ramach eksperymentu pedagogicznego może być modyfikowany również wymiar godzin na danym etapie edukacyjnym przeznaczonych na realizację poszczególnych zajęć edukacyjnych;
- zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów – oznacza to, że w ramach eksperymentu pedagogicznego mogą być modyfikowane lub przyjmowane również inne zasady ocenienia, klasyfikowania i promowania niż te, które są określone w ustawie o systemie oświaty i stosownym rozporządzeniu ministerialnym.
Cele eksperymentu pedagogicznego
Celem każdego eksperymentu pedagogicznego realizowanego w szkole lub placówce musi być zawsze rozwijanie kompetencji i wiedzy zarówno uczniów, jak i samych nauczycieli. Jednak realizacja eksperymentu pedagogicznego nigdy nie może prowadzić do zmiany typu szkoły lub rodzaju placówki (np. szkoły podstawowej w szkołę ponadpodstawową).
Eksperyment pedagogiczny, sam w sobie, nie może w żadnym wypadku naruszać konstytucyjnych uprawnień pojedynczego ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki. Szkoła realizująca eksperyment pedagogiczny musi również umożliwić uczniowi uzyskanie wiadomości i umiejętności, jakie są mu niezbędne do ukończenia danego typu szkoły oraz przystąpienia do przewidzianych prawem egzaminów zewnętrznych, a wynikających z obowiązującej podstawy programowej. Dlatego też postępowanie rekrutacyjne do szkół, placówek lub oddziałów, w których jest przeprowadzany eksperyment pedagogiczny, odbywa się na podstawie przepisów rozdziału 6 ustawy Prawo oświatowe1. Prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce zawsze wymaga zgody Ministra Edukacji Narodowej2, a w przypadku szkoły artystycznej – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a minister, udzielając zgody na wspomniany eksperyment, może jednak wyrazić zgodę na inne zasady postępowania rekrutacyjnego niż powszechnie obowiązujące, a wynikające z prawa ogólnego.
Uwaga! Każdy eksperyment pedagogiczny może obejmować zarówno całą szkołę lub placówkę, jak i oddział, grupę lub wybrane zajęcia edukacyjne.
Uruchomienie eksperymentu pedagogicznego
Standardowa procedura postępowania przy uruchamianiu eksperymentu pedagogicznego zakłada, że dyrektor szkoły lub placówki, na podstawie stosownej uchwały rady pedagogicznej i po uzyskaniu
właściwej opinii rady rodziców, występuje do Ministra Edukacji Narodowej, a w przypadku szkoły artys-
tycznej − do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, z wnioskiem o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce, w terminie do dnia 31 marca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie tego eksperymentu. Jednak z uwagi na obecną sytuację, w przypadku eksperymentów, których realizacja miałaby się rozpocząć w roku szkolnym 2017/2018, ustawowy termin składania wniosków został wydłużony do dnia 31 maja
2017 r. Taki wniosek należy złożyć za pośrednictwem właściwego kuratora oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej – za pośrednictwem Centrum Edukacji Artystycznej, które jest specjalistyczną jednostką nadzoru pedagogicznego utworzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Te podmioty oświatowe mają obowiązek dołączenia do przedmiotowego wniosku swojej opinii dotyczącej proponowanego eksperymentu.
Wniosek o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego powinien obejmować następujące elementy:
- cel, założenia, czas trwania i sposób realizacji eksperymentu pedagogicznego;
- opinię jednostki naukowej dotyczącą założeń eksperymentu pedagogicznego wraz ze zgodą tej jednostki na sprawowanie opieki nad przebiegiem tego eksperymentu;
- zgodę rady pedagogicznej wyrażoną w uchwale, opinię rady szkoły lub placówki oraz opinię rady rodziców;
- w przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieumieszczonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego – także uzasadnienie potrzeby prowadzenia kształcenia w danym zawodzie wraz z pozytywnymi opiniami:
- wojewódzkiej lub powiatowej rady rynku pracy,
- wydanej po uzyskaniu opinii odpowiednio wojewódzkiego lub powiatowego urzędu pracy,
- organu samorządu gospodarczego lub innej organizacji gospodarczej właściwej dla danego zawodu,
- jednostki naukowej lub stowarzyszenia zawodowego właściwego dla zawodu, w zakresie merytorycznej zawartości programu nauczania przewidzianego dla danego zawodu.
Należy przy tym pamiętać, że w sytuacji gdy planowany eksperyment pedagogiczny będzie wymagał przyznania szkole lub placówce dodatkowych środków budżetowych, to do wspomnianego wniosku dołącza się zawsze pisemną zgodę organu prowadzącego szkołę na finansowanie planowanych w szkole działań.
Sprawozdanie z przeprowadzonego eksperymentu
Dyrektor szkoły lub placówki prowadzącej eksperyment pedagogiczny bezpośrednio po jego zakończeniu jest zobowiązany do przekazania Ministrowi Edukacji Narodowej, a w przypadku szkoły artystycznej − Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dokładnego sprawozdania z przeprowadzonego eksperymentu pedagogicznego wraz ze stosowną opinią jednostki naukowej, która sprawowała opiekę nad przebiegiem tego eksperymentu. Przedmiotowe sprawozdanie dyrektor szkoły lub placówki przekazuje również organowi prowadzącemu oraz organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny. Sprawozdanie składa się (podobnie jak przy składaniu samego wniosku) za pośrednictwem kuratora oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej − za pośrednictwem specjalistycznej jednostki nadzoru3, które to podmioty również dołączają do przedmiotowego sprawozdania swoją opinię dotyczącą realizacji eksperymentu pedagogicznego.
Zastosowane w tym przypadku przez ustawodawcę odpowiednie przepisy przejściowe4 zostały tak skonstruowane, że umożliwiają szkołom lub placówkom publicznym prowadzącym tzw. działalność eksperymentalną zgodnie z dotychczasowymi przepisami na dostosowanie takiej działalności do nowych wymogów prawnych5 w terminie do dnia 31 sierpnia 2018 r. Jednak w przypadku niespełnienia tego warunku dotychczas udzielone zgody na prowadzenie eksperymentu wygasają z mocy prawa w dniu 1 września 2018 r.
Niedokończone procedury rozpoczęcia eksperymentu – finalizacja zgodnie z nowymi przepisami
Należy jednak zwrócić uwagę na to, że na mocy art. 307 ust. 2 ustawy wprowadzającej6 do wniosków o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce oświatowej, który ma być realizowany w roku szkolnym 2017/2018, stosuje się obowiązkowo nowe przepisy prawne.
W przepisach przejściowych zostały również uregulowane kwestie niedokończonych procedur.
Zgodnie z tymi przepisami, wszystkie sprawy o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego wszczęte na podstawie dotychczasowych przepisów i niezakończone przed 1 września 2017 r. są już rozpatrywane zgodnie z nowymi regulacjami7.
Wnioskodawca ma czas na dostosowanie swojego wniosku do nowych wymagań prawnych do dnia
31 sierpnia 2018 r. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że jeżeli wnioskodawca nie uczyni tego do wyznaczonego terminu, wszczęte już postępowanie zostanie umorzone z mocy prawa.
Ponadto, wszystkie sprawy o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w dotychczasowym gimnazjum i niezakończone przed 1 września 2017 r. podlegają umorzeniu z mocy prawa. Analogicznie, wszystkie sprawy o nadanie dotychczasowemu gimnazjum niepublicznemu uprawnień szkoły publicznej, w tym po uznaniu go za eksperymentalne, wszczęte i niezakończone przed dniem 1 września 2017 r., podlegają umorzeniu z mocy prawa.
Natomiast te szkoły niepubliczne, które otrzymały uprawnienia szkoły publicznej, w tym po uznaniu ich za eksperymentalne8, są zobowiązane do dostosowania swojej działalności do nowych przepisów9 w terminie do 31 sierpnia 2018 r. W przypadku niespełnienia tego warunku nadane uprawnienia wygasają z mocy prawa z dniem 1 września 2018 roku.
Z kolei sprawy o nadanie szkole niepublicznej uprawnień szkoły publicznej, w tym po uznaniu jej za eksperymentalną, wszczęte i niezakończone przed dniem 1 września 2017 r., rozpatrywane będą zgodnie z nowymi przepisami. Jednak i w tym przypadku wnioskodawca ma czas na dostosowanie wniosku do nowych przepisów do dnia 31 sierpnia 2018 r. Jeżeli do tego czasu wspomniany wnioskodawca nie dostosuje odpowiednio swojego wniosku, postępowanie będzie również umorzone z mocy prawa.
Jak widać, kwestie dotyczące eksperymentu pedagogicznego zostały dokładnie uregulowane zarówno w przepisach docelowych, jak i w przejściowych, trzeba je tylko spokojnie i dokładnie przeanalizować.
