Zmiany w zakresie szczegółowych kwalifikacji

Samych regulacji ustawowych jest niemało, a ponadto dyrektor szkoły musi pamiętać o tym, że warunkiem nawiązania stosunku pracy z nauczycielem są posiadane przez niego kwalifikacje i kompetencje zawodowe. W przypadku nauczycieli podstawą decyzji kadrowych w tym względzie nadal jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli¹. Wpływ na decyzje kadrowe dyrektora szkoły ma również posiadany stopień awansu zawodowego nauczyciela. Pod uwagę należy brać także rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela². W tym miejscu zwracam szczególną uwagę na pewien element nowej regulacji prawnej w tym zakresie, który ma istotny wpływ na kształtowanie zapisów dotyczących wymagań kwalifikacyjnych od nauczycieli. Otóż w punkcie II.1. znalazł się następujący zapis: „Kształcenie na studiach pierwszego stopnia obejmuje wyłącznie przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolach i szkołach podstawowych, a na studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich – do pracy we wszystkich typach szkół i rodzajach placówek”. 
     Zanim przejdziemy do omawiania zmian w obowiązujących wymaganiach kwalifikacyjnych, należy wyjaśnić znaczenie niektórych pojęć, które występują w opisie kwalifikacyjnym. Zgodnie z definicjami opracowanymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej pod pojęciem: 

1 przygotowania pedagogicznego – należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin. W przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosi nie mniej niż 150 godzin; o posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego; 

2  kierunku, którego efekty kształcenia, o których
mowa w przepisach wydanych na podstawie
art. 9c ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym,
w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym – należy rozumieć także: 

• kierunek, którego zakres określony w standardach nauczania, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 4 a ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym, dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym lub
• kierunek, którego zakres określony w standardach kształcenia, o ktorych mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2011 roku, dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym.

Punkt ten będzie teraz miał zmienione brzmienie: pod pojęciem kierunku, którego efekty uczenia się, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym – należy przez to rozumieć także:

• kierunek, którego efekty kształcenia, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9c ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym lub 
• kierunek, którego zakres określony w standardach nauczania, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 4a ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym, dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, lub 
• kierunek, którego zakres określony w standardach kształcenia, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.
  – Prawo o szkolnictwie wyższym, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2011 roku, dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym. 

3  zakładu kształcenia nauczycieli – należy rozumieć kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium jeżyków obcych, studium nauczycielskie, studium wychowania przedszkolnego, studium nauczania początkowego lub pedagogiczne studium techniczne;

4 kursu pedagogicznego – należy rozumieć kurs kwalifikacyjny z zakresu określonego przedmiotu, prowadzonych zajęć lub przygotowania pedagogicznego, organizowany zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli, którego ukończenie umożliwia nauczycielowi posiadającemu poziom wykształcenia wymagany od nauczycieli danego typu szkoły lub placówki uzyskanie kwalifikacji do nauczania przedmiotu, prowadzenia zajęć lub przygotowania pedagogicznego.

Kwalifikacje nauczyciela

Zgodnie z aktualnym brzmieniem § 3 ust. 1 rozporządzenia MEN kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela 

W zakresie szeroko rozumianej polityki kadrowej dyrektora szkoły podstawę prawną działań stanowią zapisy:

• ustawy Karta Nauczyciela³,
• ustawy Kodeks pracy⁴,
• art. 7 ustawy o pracownikach samorządowych⁵ – „czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za jednostki wykonuje kierownik jednostki organizacyjnej”,
• ustawy Prawo oświatowe⁶,
• ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe⁷,
• ustawy o finansowaniu zadań oświatowych⁸,
• od stycznia 2019 r. również ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw⁹. 

w placówkach doskonalenia nauczycieli, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych, bibliotekach pedagogicznych, kolegiach pracowników służb społecznych, szkołach policealnych, liceach ogólnokształcących, technikach, branżowych szkołach II stopnia, branżowych szkołach I stopnia, gimnazjach, placówkach oświatowo-wychowawczych oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania posiada osoba, która ukończyła:
1)     studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2)     studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego efekty kształcenia (…) w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub (zapis ten po zmianach będzie wyglądał następująco: 

„studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego efekty uczenia się, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub”)

3)     studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2 i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
 

Z kolei kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych posiada również osoba, która ukończyła: 

1)     studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub (po zmianach ten zapis będzie następujący: 
 

„studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego efekty uczenia się, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne”)

2)     studia pierwszego stopnia na kierunku, którego efekty kształcenia, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Natomiast zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia MEN kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela posiada osoba, która:

3)     ma kwalifikacje określone w § 3 ust. 1 lub ukończyła:

        a) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

        b) studia pierwszego stopnia na kierunku, którego efekty kształcenia w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć wskazane w podstawie programowej dla tego              przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub (ten podpunkt w zmienionej wersji będzie następujący: 
 

„studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego efekty uczenia się, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub”)

        c) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony wyżej oraz studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada                    przygotowanie pedagogiczne, lub

        d) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub

        e) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej oraz kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. 

Kwalifikacje nauczyciela w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych

Z kolei kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych posiada również osoba, która ukończyła:

• studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym lub 
• zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. 

Kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach i szkołach podstawowych

Ponadto kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach i szkołach podstawowych posiada również osoba, która:

1)     ukończyła studia pierwszego stopnia:

        a) na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

        b) w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

2) ukończyła studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i legitymuje się:

        a) świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

        b) świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, lub

3) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności oraz legitymuje się:

        a) świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

        b) świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, lub

4) legitymuje się świadectwem dojrzałości i świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia.
 

Dodatkowo kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych posiada również osoba, która:
 

• ukończyła studia wyższe na kierunku pedagogika w zakresie dającym przygotowanie do nauczania w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, określone w § 4, a dodatkową specjalnością nauczycielską był język obcy lub
• ukończyła studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika w zakresie nauczania języka obcego w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, lub
• ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, określone w § 4, a ponadto legitymuje się świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, i ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania danego języka obcego, lub
• ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, określone w § 4, oraz legitymuje się świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, a ponadto ukończyła studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku filologia i posiada przygotowanie pedagogiczne do nauczania języka obcego.

Kwalifikacje do prowadzanie zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka
 

W związku z tym, że studia na kierunku psychologia mogą odbywać się w systemie dwustopniowym, dającym kompetencje odpowiadające jednolitym studiom magisterskim, nowe przepisy uwzględniają również kształcenie dwustopniowe na kierunku psychologia jako w pełni odpowiadające jednolitym studiom magisterskim na kierunku psychologia – § 15 ust. 4 pkt 1 i 3, 
§ 17 ust. 2 pkt 3 i § 18 rozporządzenia. Dlatego dotychczasowy zapis § 15 stanowiący, że kwalifikacje do prowadzenia zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka posiada osoba, która:

1) ukończyła jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia, studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub… zostaje zastąpiony zapisem: 

„ukończyła jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia na kierunku psychologia, studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub”

 i dalej zapis; 

2) ukończyła jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia, studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, terapii pedagogicznej, terapii rodzin lub innego rodzaju terapii właściwej dla pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub..... zostanie zastąpiony zapisem:
 

 „ukończyła jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia na kierunku psychologia, studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, terapii pedagogicznej, terapii rodzin lub innego rodzaju terapii właściwej dla pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub”.

Kwalifikacje psychologa

W podobny sposób na nowo zostały określone wymagania dotyczące psychologów. Zgodnie z nowym zapisem: „Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela psychologa w przedszkolach, szkołach i placówkach (…) posiada osoba, która ukończyła jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia na kierunku psychologia w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom lub spełnia warunki określone w art. 63 ust. 1 ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów¹⁰ oraz posiada przygotowanie pedagogiczne”. 

Kwalifikacje nauczyciela terapeuty pedagogicznego

Zmieniono opis wymagań kwalifikacyjnych terapeuty pedagogicznego opisane w § 22. 
     I tak, kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela terapeuty pedagogicznego w przedszkolach, szkołach i placówkach posiada osoba, która ukończyła:

• studia wyższe w zakresie terapii pedagogicznej, na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• studia wyższe, na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki, i studia pierwszego stopnia lub studia podyplomowe w zakresie terapii pedagogicznej, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne; a po zmianie:

„studia wyższe na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki i studia pierwszego stopnia, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie terapii pedagogicznej, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne”.

Kwalifikacje nauczyciela wychowawcy w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych

I jeszcze jeden istotny element. Dotychczasowy zapis § 29
ust. 1 o treści: „Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjach, zasadniczych szkołach zawodowych, szkołach branżowych I stopnia, placówkach oświatowo-wychowawczych oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania posiadają również osoby, które ukończyły studia pierwszego stopnia prowadzone na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela oraz spełniają pozostałe wymagania kwalifikacyjne” został uzupełniony nowym ust. 1a o następującym brzmieniu: 

„1a. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela wychowawcy w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, w tym przeznaczonych dla nieletnich z niepełnosprawnością intelektualną, i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, zakładach poprawczych, w tym przeznaczonych dla nieletnich z niepełnosprawnością intelektualną, i schroniskach dla nieletnich posiadają również osoby, które ukończyły studia pierwszego stopnia prowadzone na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, oraz spełniają pozostałe wymagania kwalifikacyjne”.

Po analizie wprowadzanych rozwiązań należy stwierdzić, że mają one charakter porządkujący i powinny w zdecydowany sposób pomóc zarówno nauczycielom, jak i dyrektorom szkół w podejmowaniu właściwych decyzji. 
     Bardzo ważnym zastrzeżeniem jest, że zmiany wymagań kwalifikacyjnych nie dotyczą nauczycieli zatrudnionych w dniu wejścia w życie rozporządzenia na podstawie mianowania, którzy spełniali wymagania kwalifikacyjne na podstawie dotychczasowych przepisów.