Zmiany w prawie oświatowym w roku szkolnym 2018/2019

Zasadnicze zmiany dotyczą kształcenia zawodowego. Jak czytamy w informacji o projekcie: „Głównym celem zmian wprowadzanych projektowaną ustawą jest rozwiązanie problemu niedostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy, który powoduje trudności zarówno dla pracodawców – z pozyskaniem pracowników, jak i dla absolwentów szkół – ze znalezieniem miejsca zatrudnienia. Zmiany zachodzące w polskiej gospodarce oraz na rynku pracy wzmacniają popyt na wysoko kwalifikowaną kadrę. Systematycznie poprawiające się wskaźniki ekonomiczne kraju oraz najniższe od lat bezrobocie ogólne przyczyniają się do odczuwanego przez rynek deficytu pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami. Kształcenie zawodowe jest tym obszarem edukacji, który obok szkolnictwa wyższego ma największy wpływ na przygotowanie nowoczesnych kadr dla polskiej gospodarki. Tymczasem bezrobocie absolwentów dotychczasowych zasadniczych szkół zawodowych i techników utrzymuje się na wysokim poziomie (odpowiednio około: 40% i 30%)”. Z tego względu zmianom w kształceniu zawodowemu ustawodawca poświęca najwięcej uwagi.

1. Udział pracodawców w kształceniu zawodowym

Zamierzeniem ustawodawcy jest modyfikacja obecnych przepisów dotyczących kształcenia w celu zapewnienia udziału w procesie kształcenia wszystkich interesariuszy, w tym szkół, ich organów prowadzących, pracodawców oraz ministrów właściwych dla poszczególnych zawodów. Do rzeczonego odnosi się wprowadzony do art. 3 ustawy Prawo oświatowe ustęp 1a, który stanowi: „System oświaty w zakresie kształcenia zawodowego wspierają także pracodawcy, organizacje pracodawców, samorządy gospodarcze lub inne organizacje gospodarcze, stowarzyszenia i samorządy zawodowe oraz sektorowe rady kompetencji”. 
W znowelizowanych przepisach ustawy Prawo oświatowe pojęcie „klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego” zastąpiona została pojęciem „klasyfikacja zawodów szkolnictwa branżowego” i zdefiniowana w art. 4 pkt 25 ustawy jako obowiązkowy zestaw celów kształcenia i treści nauczania opisanych w formie oczekiwanych efektów kształcenia: wiedzy, umiejętności zawodowych oraz kompetencji personalnych i społecznych, niezbędnych dla zawodu lub kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie, uwzględnianych w programach nauczania, oraz kryteria weryfikacji tych efektów umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych, a także warunki realizacji kształcenia w zawodzie, w tym wyposażenie i sprzęt niezbędne do realizacji tego kształcenia oraz minimalna liczba godzin kształcenia w zawodzie. Znowelizowane przepisy ustawy precyzują także organizację kształcenia w szkołach policealnych i branżowych. Do art. 18 ustawy Prawo oświatowe ustawodawca wprowadza zapisy wskazujące, iż nauka w szkołach branżowych II stopnia i w szkołach policealnych odbywa się nie tylko w formie dziennej, ale także w formie stacjonarnej i zaocznej. Formę zaoczną i stacjonarną kształcenia ustawodawca wprowadza także w szkole podstawowej dla dorosłych i liceum ogólnokształcącym dla dorosłych. Z kolei w policealnych szkołach artystycznych kształcenie poza formą dzienną może być także prowadzone tylko w formie zaocznej.
Kolejnym przejawem poszerzenia regulacji prawnych w zakresie kształcenia zawodowego jest wprowadzenie do art. 68 ust. 7b, zgodnie z którym współpraca z pracodawcą może się odbywać poprzez tworzenie klas patronackich, przygotowanie propozycji programu nauczania zawodu we współpracy z pracodawcą, realizację kształcenia zawodowego, w tym praktycznej nauki zawodu we współpracy z pracodawcą, wyposażenie warsztatów i pracowni szkolnych, organizację egzaminów zawodowych, doskonalenie nauczycieli kształcenia zawodowego, realizację doradztwa zawodowego i promocję kształcenia zawodowego. Z kolei w art. 69 ustawy wprowadzono ust. 3a, który w przypadku szkół kształcenia zawodowego zezwala na obecność na zebraniach rady pedagogicznej przedstawicieli pracodawców, organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego lub innych organizacji gospodarczych, stowarzyszeń lub samorządów zawodowych oraz sektorowych rad do spraw 
kompetencji.

2. Wprowadzanie zmian w klasyfikacji zawodów i podstawach programowych

Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania na mocy znowelizowanego art. 46 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe będzie miał prawo wprowadzenia, wykreślenia zawodu, kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie lub dodatkowych umiejętności zawodowych albo zmiany w zakresie zawodu, kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie lub dodatkowych umiejętności zawodowych na wniosek ministra właściwego w zakresie zawodu. Wniosek taki, kierowany przez ministra właściwego w zakresie zawodu, winien określać w szczególności:

• analizę uzasadniającą potrzebę wprowadzenia nowego lub zmiany zawodu, kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie lub dodatkowych informacji zawodowych, w tym informację o potrzebach rynku pracy, 
• wskazanie możliwości podnoszenia kwalifikacji, potencjalne miejsca realizacji praktycznej nauki zawodu i przeprowadzania egzaminu zawodowego w tym zawodzie,
• wskazanie ministra właściwego dla zawodu, typy szkół ponadpodstawowych, w których może się odbywać kształcenie,
• branżę, do której przypisany jest zawód,
• możliwość kształcenia w zawodzie o charakterze pomocniczym lub uzasadnienie braku takiej możliwości.

Powyższa zmiana, poprzez uprawnienie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do jednoczesnego wprowadzania zmian w zawodach i kwalifikacjach oraz tworzenia podstaw programowych kształcenia w zawodach, pozwoli szybciej reagować na potrzeby rynku pracy. Wejście w życie rozporządzenia w sprawie zawodów szkolnictwa branżowego planowane jest na 1 września 2019 r.

3. Placówki umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych

W ustawie Prawo oświatowe, poza dotychczas istniejącymi placówkami kształcenia ustawicznego, ustawodawca wprowadza drugi rodzaj placówek – centrum kształcenia zawodowego. Prowadzi ono kształcenie ustawiczne w następujących formach pozaszkolnych:

• kwalifikacyjny kurs zawodowy,
• kurs umiejętności zawodowych,
• kurs kompetencji ogólnych,
• turnus dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników,
• inny kurs umożliwiający uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych. 

Kwalifikacyjne kursy zawodowe mogą być prowadzone przez:

• publiczne i niepubliczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe – w zakresie zawodów, w których kształcą, oraz w zakresie branż, do których są przypisane te zawody,
• publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego,
• instytucje rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową,
• podmioty prowadzące działalność oświatową.

Kursy umiejętności zawodowych mogą być prowadzone przez:

• publiczne i niepubliczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe – w zakresie zawodów, w których kształcą, oraz w zakresie branż, do których są przypisane te zawody,
• publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego.

Turnusy dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników mogą być prowadzone przez publiczne i niepubliczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą, oraz w zakresie branż, do których są przypisane te zawody, publiczne i niepubliczne centra kształcenia zawodowego.
Kursy kompetencji ogólnych i inne kursy prowadzić mogą publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego. 
Kształcenie ustawiczne może być prowadzone w formie dziennej, stacjonarnej lub zaocznej, a w przypadku kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych – także z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Jedynie turnus dokształcania młodocianych pracowników może być prowadzony wyłącznie w formie dziennej.
Placówki prowadzące kształcenie ustawiczne mogą pobierać opłaty za prowadzenie kursów umiejętności zawodowych, kursów kompetencji ogólnych, innych kursów umożliwiających uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Wysokość opłaty ustala dyrektor szkoły, placówki lub centrum.

4. Praktyczna nauka zawodu

Rozszerzone zostały przepisy dotyczące praktycznej nauki zawodu. Artykuł 120 ustawy Prawo oświatowe kładzie nacisk na zapewnienie „rzeczywistych warunków pracy” u pracodawców, w indywidualnych gospodarstwach rolnych, w centrach kształcenia zawodowego, warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych i placówkach kształcenia ustawicznego. Praktyczna nauka zawodu może być realizowana także za granicami kraju, na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych Unii Europejskiej.
Znowelizowane przepisy określają także wymagania względem osoby prowadzącej praktyczną naukę zawodu. Może nią być jedynie osoba niekarana za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece, albo wobec której nie orzeczono zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Spełnianie rzeczonych wymogów potwierdza oświadczenie osoby prowadzącej praktyczną naukę zawodu.

5. Staż uczniowski

Wprowadzony do ustawy art. 212a statuuje możliwość odbywania przez ucznia „stażu uczniowskiego”. Staż ma na celu umożliwić uzyskanie doświadczenia i nabywania umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania pracy. W trakcie stażu uczniowskiego uczeń realizuje wybrane zagadnienia z programu nauczania zawodu w zakresie praktycznej nauki zawodu realizowanego w szkole, do której uczęszcza, lub zagadnienia spoza tego programu. Uczeń, który odbył staż uczniowski, może być zwolniony w całości lub w części z obowiązku odbycia praktycznej nauki zawodu. Staż uczniowski może być odbywany odpłatnie lub nieodpłatnie, jednak wysokość miesięcznego świadczenia pieniężnego nie może przekraczać wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dobowy wymiar godzin stażu nie może przekraczać 6 godzin w przypadku ucznia poniżej 16 roku życia, zaś powyżej tego wieku – 8 godzin.

6. Uprawnienia do awansu zawodowego nauczycieli polonijnych

Zgodnie z nowelizacją przepisy o awansie zawodowym nauczycieli należy odpowiednio stosować do nauczycieli przedmiotów nauczanych w języku polskim w szkołach prowadzonych za granicą. Jak czytamy w informacji o projekcie nowelizacji ustawy: ,,Objęcie awansem zawodowym nauczycieli ww. podmiotów ma na celu ułatwienie im powrotu do pracy w Polsce. Z kolei zmiana nazwy „szkolnych punktów konsultacyjnych” na „szkoły polskie” pozwoli na oddanie faktycznej roli, jaką pełnią te jednostki w środowiskach polonijnych”.

7. Obowiązki żywieniowe szkół

Znowelizowany art. 98 zobowiązuje organy prowadzące szkoły do określenia w statucie szkoły zasad organizacji żywienia dzieci i młodzieży. W art. 103 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe szkoły podstawowe oraz szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej zobowiązane zostały do zapewnienia dzieciom i młodzieży pomieszczeń umożliwiających bezpieczne spożycie posiłków podczas pobytu w szkole. Wprowadzone przepisy tworzą podwaliny pod planowane wprowadzenie programu „Stołówka plus”, którego realizacja ma doprowadzić do zapewnienia dzieciom gorącego posiłku w ciągu dnia.

8. Opieka stomatologiczna w szkołach

Zgodnie z art. 103a znowelizowanej ustawy Prawo oświatowe uczniowie i słuchacze do 19 roku życia objęci są świadczeniami profilaktycznej opieki zdrowotnej i leczenia stomatologicznego. Obowiązkiem placówki szkolnej będzie wskazanie podmiotów realizujących świadczenia gwarantowane z zakresu leczenia stomatologicznego.

9. Przeciwdziałanie narkomaniI w szkołach i placówkach

Zmiany przepisów dotyczą także przeciwdziałania narkomanii w szkołach i placówkach. Od 1 września 2018 r. obowiązkiem szkół będzie realizowanie programu wychowawczo-profilaktycznego obejmującego treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców oraz wyniki corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń związanych z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych. Przepisy te nie będą miały zastosowania do przedszkoli, szkół dla dorosłych, branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i policealnych szkół artystycznych.