Problemy z awansem zawodowym nauczycieli 2020

Awans zawodowy w obecnej formie pozycjonuje danego nauczyciela na określonym miejscu w hierarchii zawodowej. Następnie sankcjonuje wypracowaną przez niego pozycję zawodową (chociażby poprzez oficjalne potwierdzenie wypracowanego dorobku zawodowego). Jednocześnie pozycjonuje równocześnie nauczyciela na określonym poziomie w „tabeli wynagrodzeń”, czyli ma wymierny wpływ na uzyskiwane wynagrodzenie. Ze wskazanych względów praktycznie każdemu nauczycielowi bardzo zależy na pozytywnym przebiegu i zakończeniu procedury awansowej. 
Awansujący nauczyciel potrzebuje realnego wsparcia w szkole, w której realizuje staż, i to bez względu na stopień awansu, o który się ubiega. Nie chodzi tutaj tylko o osobę opiekuna stażu (ta rola przypisana jest tylko przy dwóch pierwszych stopniach awansu zawodowego), a raczej o wsparcie proceduralno-merytoryczne. W ostatnim czasie w przypadku awansu zawodowego nauczycieli, podobnie jak przy ocenie pracy nauczyciela, tylko niektóre (aczkolwiek bardzo istotne) zagadnienia uległy zmianie. To oznacza, że sama procedura nie ulega zasadniczym zmianom. Obecnie podstawy prawne awansu zawodowego nauczycieli stanowią: ustawa Karta Nauczyciela¹ oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 r.². Jednak pamiętać należy, że wspomniane rozporządzenie tylko w niektórych zapisach zmienia rozporządzenie z dnia 26 lipca 2018 r.³, o czym niektórzy nauczyciele zapominają i to właśnie jest przyczyną wielu niepotrzebnych problemów. W wyniku dokonanych zmian ustawowych i będących ich konsekwencją zamian w aktach wykonawczych nastąpił ponowny rozdział ścieżki awansu zawodowego i procedury oceny pracy nauczycieli. Przywrócona została ponownie ocena dorobku zawodowego za okres stażu, a to oznacza, że przy jej dokonywaniu dyrektor musi kierować się zupełnie innymi kryteriami niż to robił wcześniej w przypadku typowej oceny pracy. Nie zmieniono natomiast terminów składania sprawozdania z realizacji zadań za okres stażu oraz terminów dokonywania oceny dorobku zawodowego i składania wniosków o postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne. 

Zadania opiekuna stażu

Konsekwencją powyższych zmian są zmienione zadania opiekuna stażu, o czym wiele osób zapomina. Obecnie zadaniem opiekuna stażu jest udzielanie nauczycielowi pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela, oraz opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu. W związku z powyższym od 1 września 2019 r. opiekun stażu w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu przedstawia dyrektorowi szkoły projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań koniecznych do uzyskania odpowiednio stopnia nauczyciela kontraktowego albo nauczyciela mianowanego. Z tego też względu nauczycielom, którzy w okresie trwania stażu zmienili miejsce zatrudnienia, do stażu zalicza się okres dotychczas odbytego już stażu, pod warunkiem, że podjęli oni zatrudnienie w szkole nie później niż w okresie 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali pozytywną ocenę dorobku zawodowego (lub wcześniej co najmniej dobrą ocenę pracy⁴). Dotychczasową cząstkową ocenę dorobku zawodowego uwzględnia się przy dokonywaniu oceny dorobku zawodowego po zakończeniu całego stażu. Niestety, wielu opiekunów stażu bez jakiejkolwiek refleksji podchodzi do swoich nowych obowiązków. Wynika to z faktu, że zbyt „mechanicznie” realizują zadania w nowych realiach prawnych. Taki stan rzeczy jest przyczyną wielu niepotrzebnych konfliktów. Dlatego też jedynym sposobem realnego poradzenia sobie z tymi kwestiami jest ukończenie stosownej formy doskonalenia zawodowego, kierowanej właśnie do aktualnych lub przyszłych opiekunów stażu. Dyrektor szkoły powinien zobligować tych nauczycieli do obowiązkowego doskonalenia się w tym zakresie – podstawa prawna: art. 6 pkt 3a Karty Nauczyciela. 
Zgodnie z nowymi zasadami podstawowe zadania opiekuna stażu zostały opisane w następujący sposób:

• współpracuje z nauczycielem odbywającym staż i wspiera go w procesie wdrażania do pracy w zawodzie, a w przypadku stażu nauczyciela stażysty w szczególności zapoznaje nauczyciela z dokumentami obowiązującymi w danej szkole, w tym z dokumentacją przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej,
• współpracuje z nauczycielem odbywającym staż w tworzeniu planu rozwoju zawodowego, w szczególności uczestniczy w doborze właściwych form doskonalenia zawodowego na podstawie: analizy słabych i mocnych stron nauczyciela oraz potrzeb szkoły,
• wspiera nauczyciela odbywającego staż w realizacji obowiązków zawodowych,
• umożliwia nauczycielowi odbywającemu staż uczestniczenie w prowadzonych przez siebie zajęciach, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu,
• obserwuje zajęcia prowadzone przez nauczyciela odbywającego staż, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu,
• doskonali swoje umiejętności i wiedzę w zakresie niezbędnym do pełnienia roli opiekuna stażu,
• dzieli się z nauczycielem odbywającym staż swoją wiedzą i doświadczeniem, w szczególności omawia z nauczycielem zajęcia prowadzone przez siebie oraz przez nauczyciela,
• inspiruje i zachęca nauczyciela odbywającego staż do podejmowania nowych wyzwań zawodowych,
• przedstawia dyrektorowi szkoły projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań koniecznych do uzyskania odpowiednio stopnia nauczyciela kontraktowego albo nauczyciela mianowanego, w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela.

Złożenie sprawozdania

Skrócony został znacznie czas składania sprawozdania. Otóż obecnie w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu nauczyciel składa dyrektorowi sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego, uwzględniając uzyskane efekty jego realizacji. Niestety, nauczyciele często zapominają o tym nowym terminie i składają sprawozdania w ciągu 30 dni od zakończenia stażu. Konsekwencje takiego działania są bardzo dotkliwe dla samego nauczyciela. Prawo nie przewiduje wydłużenia terminu składania sprawozdania z przyczyn losowych, a to oznacza, że przekroczenie wspomnianego terminu praktycznie uniemożliwia dyrektorowi rozpoznanie sprawozdania nauczyciela i w efekcie pozostaje ono bez rozpatrzenia, a procedura dokonania oceny dorobku zawodowego nie może zostać wszczęta. 
Należy zwrócić szczególną uwagę również na formę tego sprawozdania. Otóż powinna ona być zbieżna z formą planu rozwoju zawodowego zatwierdzonego przez dyrektora na początku stażu. W przeciwnym wypadku trudno będzie dokonać prawidłowego porównania i nie popełnić przy tym błędu, który może zaważyć na wartości oceny dorobku zawodowego. Pomysłem zasługującym na propagowanie jest wprowadzenie zasady składania sprawozdań okresowych. Zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien zostać zobowiązany do przygotowania częściowego sprawozdania z realizacji zadań wynikających z zatwierdzonego wcześniej planu rozwoju zawodowego w okresie od września do stycznia lub od stycznia do czerwca bieżącego roku szkolnego (taka analiza powinna się odbywać przynajmniej raz na pół roku), wraz ze wszystkimi niezbędnymi załącznikami potwierdzającymi realizację poszczególnych zadań awansowych. Po analizie przedłożonych przez nauczyciela dokumentów powinna odbyć się merytoryczna rozmowa dyrektora z awansującym nauczycielem, w trakcie której dyrektor powinien odnieść się szczegółowo do przedstawionych informacji. Niestety, nauczyciele zapominają, czym jest sprawozdanie i mają z tym dokumentem problem, a dokument ten to nic innego jak zwięzła relacja nauczyciela z realizacji każdego zadania ujętego w planie rozwoju. Relacja taka powinna zawierać takie informacje, jak: nazwa zadania, formy jego realizacji, terminy, uwagi o przebiegu zadania, wnioski oraz uzyskane wymierne efekty (bez bzdurnego rozbijania ich na trzy grupy: efekty dla szkoły, dla ucznia i dla nauczyciela). Po takim opisie realizacyjnym powinna zostać umieszczona informacja podsumowująca, która stwierdza, że zadanie zostało wykonane w całości lub zostało wykonane tylko częściowo (z uzasadnieniem dlaczego), lub że zadanie jest nadal w trakcie realizacji (wskazując, dlaczego tak właśnie jest). W najgorszym przypadku należy napisać, że zadanie nie zostało zrealizowane i z jakich przyczyn. 

Staż według starych i nowych przepisów

Często stawiane jest pytanie: Do których wymagań należy się odnosić w przypadku, gdy staż został rozpoczęty np. w roku 2017? Otóż plan rozwoju zawodowego i sprawozdanie z jego realizacji nie odnoszą się do wymagań na dany stopień awansu zawodowego, tylko do zadań zaplanowanych do wykonania przez nauczyciela i zatwierdzonych przez dyrektora szkoły. Wynika to z faktu, że dyrektor szkoły nie ma kompetencji do oceny spełnienia wymagań na dany stopień awansu zawodowego. W związku z powyższym staż (a w zasadzie zadania realizowane w czasie jego trwania) kończy się zgodnie z założeniami, z jakimi został rozpoczęty, czyli odnosząc się do stanu prawnego z początku stażu (wspominają o tym również obowiązujące  przepisy przejściowe). Natomiast sama procedura awansowa przed stosowną komisją będzie się odbywała w oparciu o aktualny stan prawny, a to oznacza, że awansującego nauczyciela obowiązują aktualne wymagania kwalifikacyjne na dany stopień awansu zawodowego. 

Przedłużenie stażu

W uzasadnionych przypadkach dokonuje się przedłużenia okresu odbywania stażu. Te przypadki zostały opisane w zmienionym ust. 5 i 5a art. 9d Karty Nauczyciela w następujący sposób: 
„W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu pozostawania w stanie nieczynnym, czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy i urlopy, o których mowa w ust. 5a, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku nieobecności dłuższej niż rok nauczyciel jest obowiązany do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze. 
W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku gdy łączny czas nieprzerwanej nieobecności w pracy z przyczyn, o których mowa w zdaniu pierwszym oraz w ust. 5, jest dłuższy niż rok i 6 miesięcy, nauczyciel jest obowiązany do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze”.
Niestety, bardzo często występują problemy z prawidłowym szacowaniem liczby dni, o które należy przedłużyć staż, i terminów tego przedłużenia. Pierwszym wyznacznikiem czasowym jest wymiar miesiąca. Należy zatem sprawdzić, czy usprawiedliwiona nieobecność nauczyciela w pracy trwała dłużej niż jeden miesiąc. Drugim wyznacznikiem jest czas trwania nieobecności – należy zatem sprawdzić, czy nieobecność ta trwała nieprzerwanie. Trzecia kwestia to sprawdzenie, czy nieobecność trwała dłużej niż rok lub półtora (w zależności od sytuacji opisanych w ust. 5 i 5a).
Dopiero po potwierdzeniu tych wyznaczników należy podejmować stosowne decyzje, odpowiednio szacując ilość dni, które należy „dostażować”, tak aby nauczyciel odbył staż w pełnym wymiarze wymaganym przez obowiązujące zapisy prawne. Termin trwania przedłużonego stażu liczy się od dnia planowanego zakończenia stażu (najczęściej jest to 31 maja, czyli kolejne dni liczymy od 1 czerwca), dodając do niego sukcesywnie dni w ilości obliczonej wcześniej. Dzień, w którym zakończymy to szczególne dodawanie, stanowi nowy termin zakończenia stażu i praktycznie od niego liczone są pozostałe terminy proceduralne. W wyliczeniach bardzo często pomijane są okresy urlopu wypoczynkowego, co jest zdecydowanie nieprawidłowe. Okres urlopu wypoczynkowego również wlicza się do czasu trwania stażu, nawet tego przedłużonego. Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt, mianowicie, czy nowy staż zaczynamy już po roku przerwy, czy dopiero po roku i sześciu miesiącach. Otóż cytowane wcześniej zapisy są jednoznaczne. Półtora roku przerwy w odbywaniu stażu jest możliwe tylko wówczas, gdy przyczyna takiej przerwy jest złożona, np.: problemy zdrowotne i przebywanie na L4 oraz sytuacje związane z rodzicielstwem – wszystko oczywiście łącznie, czyli bez żadnej przerwy. W każdym innym przypadku przerwa w odbywaniu stażu nie może przekroczyć jednego roku. W przeciwnym wypadku cały staż należy rozpocząć od początku.

Ocena dorobku zawodowego

Ponieważ przywrócona została ocena dorobku zawodowego za okres stażu, należy zwrócić uwagę na to, czym tak naprawdę jest owa ocena. Z pewnością nie jest to ocena spełniania przez nauczyciela wymagań kwalifikacyjnych na określony stopień awansu! Niestety, bardzo często dyrektorzy o tym zapominają i oceniają właśnie stopień spełnienia przez nauczyciela wymagań na dany stopień awansu zawodowego. Dyrektor rozlicza nauczyciela jedynie z zadań, które mu zatwierdził do realizacji na okres odbywania stażu, oraz wskazuje jego rozwój (progres) zawodowy w określonych obszarach. Sama nazwa wskazuje, że jest to ocena wystawiana na podstawie złożonego przez nauczyciela sprawozdania z realizacji zadań w okresie stażu. Ma ona wymiar 0–1, czyli jest albo pozytywna, albo negatywna. Natomiast o szczegółowych kryteriach decyduje sam dyrektor, gdyż nie zostały one ustalone w żadnym zewnętrznym dokumencie prawnym. Należy zatem opierać się na powinnościach nauczyciela oraz zadaniach jakie ma do wykonania. Dlatego nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu w szczególności powinien:

• poznać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły,
• uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać z prowadzącym obserwowane zajęcia,
• prowadzić zajęcia z uczniami w obecności opiekuna
• stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej
• jednej godziny w miesiącu, oraz omawiać je z osobą,
• w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
• uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym nauczycieli, zwłaszcza w zakresie doskonalenia warsztatu pracy.

Natomiast nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:
uczestniczyć w pracach związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i innych wynikających ze statutu szkoły oraz potrzeb szkoły i środowiska lokalnego,

• doskonalić kompetencje w związku z wykonywanymi obowiązkami, zwłaszcza w zakresie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym szczególnie uzdolnionymi,
• prowadzić zajęcia z uczniami w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
• przeprowadzić co najmniej dwie godziny zajęć otwartych dla nauczycieli szkoły oraz dokonać ich ewaluacji w obecności, w miarę możliwości, doradcy metodycznego w zakresie prowadzonych zajęć przez nauczyciela. 

I wreszcie nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej,
• realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły,
• pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach doskonalenia zawodowego,
• przeprowadzić co najmniej trzy godziny zajęć otwartych dla nauczycieli, w tym z innych szkół, oraz dokonać ich ewaluacji w obecności, w miarę możliwości, doradcy metodycznego w zakresie prowadzonych zajęć przez nauczyciela lub nauczyciela konsultanta albo przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

W związku z powyższym można uznać, że do standardowych kryteriów oceny dorobku zawodowego nauczyciela powinno się zaliczyć: 

• stopień realizacji zadań za okres stażu,
• jakość realizacji tych zadań,
• efektywność realizacji wspomnianych zadań,
• umiejętność dokumentowania realizacji zadań,
• sposób planowania pracy,
• refleksyjność nauczyciela w oparciu o wnioskiwynikające z realizacji zadań awansowych,
• rozwój zawodowy w różnych obszarach,
• doskonalenie warsztatu pracy,
• planowanie własnego rozwoju zawodowego. 

Dodatkowy staż

Jeden raz w okresie stażu dyrektor może wyrazić zgodę na jeden dodatkowy staż (9-miesięczny) w przypadku negatywnego wyniku postępowania kwalifikacyjnego/egzaminacyjnego lub negatywnej oceny dorobku zawodowego. Zagadnienie to również jest często nieprawidłowo interpretowane. Dyrektor może, ale nigdy nie ma obowiązku wyrażenia takiej zgody. Podstawą jego decyzji powinna być posiadana wiedza o przyczynach zaistniałego stanu rzeczy. Jeżeli było to ewidentne zaniedbanie nauczyciela, to nie ma powodu aby wyrazić zgodę na dodatkowy staż, gdyż nie ma pewności, że za drugim razem sytuacja się nie powtórzy. Natomiast gdy mamy sytuację typowo losową czy też zupełny przypadek, dyrektor nie powinien pozbawiać nauczyciela możliwości potwierdzenia swojego profesjonalizmu w okresie tego dodatkowego stażu – takie działanie będzie miało charakter wspierający dobrego nauczyciela w trudnej sytuacji zawodowej czy życiowej. 

Terminy składania wniosków i dokumentacji

Kolejnym zagadnieniem problemowym są prawidłowe terminy składnia wniosków o wszczęcie stosownych postępowań. Otóż nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w roku otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego (chodzi o trwający rok kalendarzowy). Natomiast nauczyciel mianowany może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od dnia otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego. Terminy składania wniosków na poszczególne stopnie awansu zawodowego nie zostały zmienione. Zatem przekroczenie granicznych terminów praktycznie kończy procedurę awansową i cały awans zawodowy należy rozpoczynać od początku. Dlatego należy bardzo dokładnie pilnować wyznaczonych przez prawo terminów. Ponadto nauczycielom, którzy złożą wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania do dnia 
30 czerwca danego roku, właściwy organ jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania i wydania właściwej decyzji o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego do dnia 31 sierpnia danego roku. Natomiast nauczycielom, którzy złożą wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania do dnia 
31 października danego roku, właściwy organ jest zobligowany do przeprowadzenia postępowania awansowego i wydania właściwej decyzji o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego do dnia 31 grudnia danego roku. Przy przekroczeniu wskazanych terminów składania wniosków nic wielkiego się nie dzieje, jedynie wnioski nauczyciela mogą być rozpatrywane w innych terminach niż wskazane wyżej, a przeszeregowanie nauczyciela w tabeli wynagrodzeń nastąpi w najbliższym ustawowym terminie.
Wprowadzono również istotne zmiany w zakresie dokumentacji, jaką należy dołączyć do wniosku o podjęcie właściwego postępowania składanego przez awansującego nauczyciela do uprawnionego organu. Tymczasem wielu nauczycieli stosuje zupełnie nieaktualne zestawy dokumentów, a także są one nieprawidłowo przygotowane. Zgodnie z nowymi zasadami awansu zawodowego, bez względu na to, kiedy rozpoczęty został staż na dany stopień awansu zawodowego, do wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego lub kwalifikacyjnego od 1 września 2019 roku dołącza się: 

• poświadczone przez dyrektora szkoły kopie dokumentów potwierdzających posiadane kwalifikacje zawodowe, a w przypadku nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego – także poświadczoną kopię aktu nadania stopnia awansu zawodowego; 
• zaświadczenie dyrektora szkoły:
  • o wymiarze zatrudnienia nauczyciela oraz nauczanym przez niego przedmiocie lub rodzaju prowadzonych zajęć w dniu wydania zaświadczenia oraz w okresie odbywania stażu, ze wskazaniem wszystkich szkół, w których nauczyciel odbywał staż,
  • o dacie zatwierdzenia planu rozwoju zawodowego nauczyciela i dacie złożenia przez nauczyciela sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego,
  • w przypadkach określonych w art. 9f ust. 2–4, art. 9d ust. 5–5a Karty Nauczyciela oraz art. 228 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe⁵ – o przyczynach wydłużenia okresu stażu wraz z powołaniem się na odpowiednią podstawę prawną oraz datami odpowiednio niepozostawania w stosunku pracy lub nieobecności w pracy;
• poświadczoną przez dyrektora szkoły kopię sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego;
• poświadczoną przez dyrektora szkoły kopię oceny dorobku zawodowego dokonanej po zakończeniu stażu.

Należy zauważyć, że powrócono do oceny dorobku zawodowego i sprawozdania z realizacji zadań w okresie odbywanego stażu, jako elementów obowiązkowej dokumentacji obligatoryjnie dołączanej do wniosku o wszczęcie postępowania awansowego. 
Ponadto do wniosku nauczyciela mianowanego ubiegającego się o stopień nauczyciela dyplomowanego dołącza się dodatkowo: 

• opis i analizę realizacji jednego wymagania wybranego spośród określonych w § 8 ust. 2 pkt 1–3 i jednego wymagania wybranego spośród określonych w § 8 ust. 2 pkt 4, w szczególności ze wskazaniem uzyskanych efektów dla nauczyciela i szkoły,
• poświadczoną przez dyrektora szkoły kopię dyplomu lub świadectwa potwierdzającego zaawansowaną znajomość języka obcego w rozumieniu przepisów w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli – jeżeli nauczyciel realizował zadanie, o którym mowa w § 8 ust. 2 pkt 3 lit. c. 

Zadania praktyczne podczas postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego

I jeszcze jedna grupa problemów, okazuje się bowiem, że nauczyciele nie radzą sobie z zadaniami praktycznymi wykonywanymi podczas postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego. Otóż obecnie komisja kwalifikacyjna na stopień nauczyciela kontraktowego oraz komisja egzaminacyjna zapoznaje się z oceną dorobku zawodowego i sprawozdaniem z realizacji planu rozwoju zawodowego oraz odpowiednio przeprowadza rozmowę albo egzamin, podczas których nauczyciel:

• prezentuje dorobek zawodowy;
• odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego albo stopnia nauczyciela mianowanego;
• w formie praktycznej prezentuje swoją wiedzę i umiejętności, w szczególności poprzez:
  • zaproponowanie rozwiązania wskazanego przez komisję problemu związanego z wykonywaną pracą, z uwzględnieniem praktyki szkolnej, aktualnej wiedzy i przepisów prawa,
  • wykonanie zadania z użyciem narzędzi multimedialnych.

W zaprezentowanym wyżej zestawie zadań największe problemy sprawia nauczycielom wykonanie zadania z wykorzystaniem narzędzi multimedialnych. Aby to było możliwe, awansujący nauczyciel powinien mieć dostęp do komputera wyposażonego w pakiet Office wraz z dostępem do internetu. Następnie w trakcie postępowania musi zaprezentować posiadane umiejętności dotyczące wykorzystania komputera jako narzędzia pracy, a nie jako inteligentnej maszyny do pisania! Dlatego powinien sobie wcześniej przygotować kilka takich propozycji z całego pakietu, jaki realnie wykorzystuje w swojej codziennej pracy dydaktycznej. Może to być np. przygotowanie prezentacji multimedialnej z wykorzystaniem animacji, zdjęć lub hiperłącza. Może to być również albo prosty program edukacyjny (najlepiej interaktywny), albo gra dydaktyczna. Może to być również instruktaż w formie animacji lub fragment filmiku albo pliku dźwiękowego. Możliwości jest wiele, ale należy je wcześniej starannie przygotować. Można skorzystać z możliwości współpracy z konsultantem, który podpowie, co i jak wykorzystać. Nie należy udawać się na posiedzenie komisji bez wcześniejszego przygotowania, czyli na przysłowiowy „żywioł”, gdyż wówczas do kompromitacji jest bardzo blisko. 
Z kolei w przypadku nauczyciela ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego komisja kwalifikacyjna zapoznaje się z oceną dorobku zawodowego i sprawozdaniem z realizacji planu rozwoju zawodowego oraz analizuje dorobek zawodowy nauczyciela na podstawie przedłożonej przez niego dokumentacji, o której mowa w § 9, i przeprowadzonej rozmowy, podczas której nauczyciel:

• prezentuje realizację wybranego przez siebie, jednego z wymagań określonych w § 8 ust. 3, którego opis i analiza nie była załączona do wniosku o wszczęcie postępowania kwalifikacyjnego,
• odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wpływu działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela w okresie stażu na podniesienie jakości pracy szkoły, w której nauczyciel odbywał staż,
• wykazuje się umiejętnością rozwiązania wskazanego przez komisję problemu związanego z pracą nauczyciela, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa,
• określa cele dalszej pracy i własnego rozwoju. 

Dla wszystkich tych przypadków problemem jest rozwiązanie wskazanego zadania (przykładu rozwiązania problemu szkolnego) z uwzględnieniem przepisów prawa. Faktycznie, nie jest to takie proste jak zadanie multimedialne, gdyż wymaga orientowania się w aktualnym stanie prawnym dotyczącym funkcjonowania danego typu szkoły lub placówki. Niestety, należy zapoznać się z podstawowymi przepisami prawa oraz przeanalizować różne sytuacje szkolne. Dobrze, aby była możliwość konsultacji z ekspertem (konsultantem) ds. prawa oświatowego. Zwracam uwagę, że komisja wskazuje problem, który dotyczy typu szkoły lub placówki, w której pracuje awansujący nauczyciel. Najczęściej wskazany problem dotyczy takich kwestii, jak: ocenianie szkolne, prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, podstawy programowej i programów nauczania, wycieczek szkolnych, zapewnienia opieki, współpracy z rodzicami, zadań wychowawczych, pracy z uczniem zdolnym lub uczniem z problemami rozwojowymi (np. indywidualizacja nauczania) czy roli i zadań organów kolegialnych szkoły. Wszystko praktycznie zależy od specyfiki danej placówki. 
Należy pamiętać, że przy określaniu działań związanych z awansem zawodowym należy zwrócić uwagę na wskazania wynikające z tzw. przepisów przejściowych, które decydują o procedowaniu procesu awansowego w określonych sytuacjach opisanych w ustawie zmieniającej z dnia 13 czerwca 2019 r.⁶:

• art. 10 stanowi, że do postępowań o nadanie nauczycielom stopnia awansu zawodowego, wszczętych i niezakończonych przed dniem 1 września 2019 r., stosuje się przepisy dotychczasowe,
• art. 11 stanowi, że w przypadku nauczycieli, którzy zakończyli staż na kolejny stopień awansu zawodowego w okresie od dnia 1 września 2018 r. do dnia 31 sierpnia 2019 r., lecz do dnia 31 sierpnia 2019 r. nie otrzymali oceny pracy nauczyciela po zakończeniu stażu lub nie złożyli wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, ocena pracy nauczyciela po zakończeniu stażu jest dokonywana oraz postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne jest prowadzone według dotychczasowych przepisów,
• art. 12 stanowi, że w przypadku nauczycieli, którzy w okresie od dnia 1 września 2018 r. do dnia 31 sierpnia 2019 r. w trakcie odbywania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego zmienili miejsce zatrudnienia i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali co najmniej dobrą ocenę pracy, ocena ta jest uwzględniana do oceny dorobku zawodowego nauczyciela dokonywanej po zakończeniu całego stażu.

Mając na względzie szczególny charakter pracy nauczyciela oraz aby nie zaprzepaścić tego, co już zostało osiągnięte, zachęcam do wnikliwego zapoznania się z nowymi wymaganiami i niezwłoczne podjęcie decyzji dotyczącej sprawnego dokończenia rozpoczętych procedur awansowych.