Obecny rok szkolny wprowadził szkoły, zwłaszcza ponadpodstawowe, w zupełnie nową rzeczywistość oświatową zakładającą zmienioną sytuację szkół i placówek oświatowych. Istotą problemu jest, aby przy tak licznych i daleko idących zmianach organizacyjnych nie zgubić w szkole człowieka, jakim jest nauczyciel.
Przystępując do opracowywania sprawozdania z nadzoru pedagogicznego, dyrektor szkoły musi zgromadzić określone informacje, które będą stanowiły podstawę do przeprowadzenia niezbędnych analiz. Jest to szczególnie istotne z uwagi na to, że sprawozdanie musi bezwzględnie odnosić się do tych samych elementów, które ujęte zostały w planie. Ponieważ dyrektor w procesie planowania usiłuje odpowiedzieć na pytania typu:
POLECAMY
- Co muszę wiedzieć (do planowania)?
- Co chcę uzyskać w procesie nadzoru (co się zmieni w placówce) – po co ja to robię (czemu to ma służyć)?
- Co chcę zrobić (obszar, zakres, zagadnienie itp.)?
- Jak to zrobię (rodzaj działań, przydział zadań)?
- Kiedy i kto to zrobi (wykonawca)?
to również przy opracowywaniu sprawozdania z tegoż planu musi się odnieść do tych samych kwestii.
Jakie elementy powinno zawierać sprawozdanie?
Zgodnie z obowiązującymi wymogami prawnymi dyrektor szkoły nie jest zobowiązany składać radzie pedagogicznej sprawozdania ze sprawowania nadzoru pedagogicznego, a jedynie przedstawić jego wyniki i wynikające z nich wnioski. Jednak gdy dyrektor zdecyduje się na formę sprawozdania, to powinno ono zawierać:
- przedmiot ewaluacji wewnętrznej, termin jej przeprowadzania, uzyskane wyniki, wnioski i rekomendacje;
- tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności szkoły, wyniki i rekomendacje;
- zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, podejmowane działania w ramach wspomagania, opis ich efektywności, wnioski i rekomendacje;
- opis przeprowadzonych obserwacji, ich zwięzłą ocenę, wnioski z nich wynikajce oraz rekomendacje;
- zakres monitorowania, podejmowane działania monitorujące, ich wyniki, wnioski i rekomendacje.
Ramowa struktura sprawozdania
Ponieważ sprawozdanie odnosi się bezpośrednio do planu nadzoru, to z tego względu należy zadbać, aby został on zbudowany w oparciu o określoną strukturę. Zatem typowa ramowa struktura planu nadzoru pedagogicznego (a więc i sprawozdania z jego realizacji), opracowanego w oparciu o wskazania wynikające z aktualnego rozporządzenia MEN, wygląda następująco:
- Główne zadania do wykonania wynikające z wniosków z podsumowania pracy w roku ubiegłym;
- Przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia;
- Tematyka i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły;
- Zakres wspomagania nauczycieli szkoły w realizacji ich zadań;
- Zakres monitorowania pracy szkoły;
- Plan obserwacji pracy nauczycieli.
To jest oczywiście tylko struktura ramowa, ale w przypadku sprawozdania musi być uzupełniona o opis realizacji zadań nadzorczych, ocenę ich efektywności, wnioski z nadzoru oraz stosowne rekomendacje. Sprawozdanie musi zawierać również opis funkcjonowania szkoły lub placówki po zrealizowaniu zadań z nadzoru pedagogicznego. W tym opisie należy wskazać, jak zmieniła się szkoła oraz jakie wymierne efekty można zauważyć po zakończeniu zadań nadzorczych. Jest to odniesienie do opisu deklaratywnego zawartego w planie nadzoru. Ten opis deklaratywny powinien zawierać przewidywany „obraz szkoły” uzyskany po zrealizowaniu zadań z nadzoru pedagogicznego. W sprawozdaniu jest miejsce do porównania tego opisu deklaratywnego z opisem stanu rzeczywistego. Wyniki takiego porównania muszą być uwzględnione w szczegółach planu nadzoru oraz w planie pracy szkoły na nowy rok szkolny.
Formułowanie wniosków
Istotne jest, aby sformułowane wnioski były pogrupowane w odpowiedni sposób, np.:
- zadowalające, czyli takie, które w określonej sytuacji są optymalne,
- niezłe, ale wymagające jeszcze poprawy,
- niezadowalające, czyli takie, które wymagają działań naprawczych.
Informacje będące podstawą do formułowania zapisów sprawozdania powinny być zbierane (uzyskiwane) z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi. Jednak nie istnieją tzw. narzędzia uniwersalne. Za każdym razem dyrektor powinien skonstruować nowe narzędzie do zebrania informacji z konkretnego zakresu pracy szkoły w danym czasie. Podstawowym błędem popełnianym przez dyrektorów jest kopiowanie „gotowców” z internetu. Niestety jest to droga do nikąd. A skonstruowanie narzędzia badawczego do zbierania danych nie jest wcale takie trudne. Wymaga jednak rozsądku i zastanowienia.
Pamiętaj!
- W sprawozdaniu należy opisać, na ile sytuacja powstała w szkole po zrealizowaniu planu jest zgodna z przyjetymi założeniami. To właśnie przyjęte założenia stanowią w sprawozdaniu istotne kryterium sukcesu i oceny realizacji planu nadzoru w kontekście jego efektywności.
- Opisana w sprawozdaniu ocena realizacji planu nadzoru pedagogicznego nie może sprowadzać się do wyliczanki zrealizowanych działań, czy też nawet konkretnych zadań. W przedmiotowej ocenie należy zawsze odnieść się do efektywności poprzez pryzmat osiągnięcia (lub też nie) zakładanego w planie stanu docelowego.
- W sprawozdaniu każdy dyrektor szkoły powinien przeanalizować, co konkretnego przyniósł taki, a nie inny sposób realizowania nadzoru pedagogicznego w nowej rzeczywistości oświatowej. Jeśli okaże się, że zakładany obraz szkoły nie uległ zmianie lub jest inny niż to zakładano w planie nadzoru pedagogicznego, tym samym stanowi uzasadnioną podstawę do przeprowadzenia wnikliwych analiz sytuacyjnych, szukania przyczyn stwierdzonego stanu rzeczy i wprowadzania niezbędnych korekt w planie na kolejny rok szkolny (a w obecnej sytuacji na drugie półrocze bieżącego roku szkolnego).
- W sprawozdaniu dyrektor szkoły musi odpowiedzieć na pytania dotyczące uzyskanych efektów sprawowanego nadzoru pedagogicznego i określić, co się konkretnie zmieniło w szkole dzięki realizacji nadzoru pedagogicznego. Przy każdym innym założeniu plan będzie fikcją. Niestety bardzo częstym błędem jest powielanie zapisów z poprzednich planów w planach na kolejne lata. Z powyższych względów informacje, jakimi dysponuje dyrektor, przystępując do formułowania planu nadzoru pedagogicznego, a następnie do sprawozdania z jego realizacji, mają wyjątkowy, wręcz strategiczny charakter.
- Nie ma jednego uniwersalnego wzoru sprawozdania, gdyż jest on wprost uzależniony od planu nadzoru, który jest sprawozdawany, a w tym zakresie szkoła i jej dyrektor posiadają określoną autonomię. Oznacza to, że przy podejmowaniu działań należy kierować się ramami wyznaczonymi przez prawo. Z tych też względów wszelkie działania prowadzone w szkołach i placówkach muszą być zawsze oparte na jednoznacznych regulacjach prawnych. W obecnej rzeczywistości oświatowej aktualną podstawę prawną nadzoru pedagogicznego stanowią:
- Konstytucja RP art. 70 ust. 31
- (…) Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe2;
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe3.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego4
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2019 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek5.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku, przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 roku, podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 roku – Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe, Dz. 2019 r., poz. 1148.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe, Dz. U. 2017 r., poz. 60 ze zm.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2019 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego, Dz. U. 2019 r., poz. 1627.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2019 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek, Dz. U. 2019 r., poz. 1575.
