Niepewność co do sposobu prowadzenia zajęć z uczniami wymaga przygotowania planu pracy szkoły w sposób bardzo elastyczny, z możliwością dostosowania poszczególnych działań do bieżącej sytuacji. I chodzi tutaj nie tylko o zapewnienie dobrych i skutecznych metod nauczania i wychowania, ale też – a nawet przede wszystkim – zadbanie o bezpieczne i higieniczne warunki do pracy i nauki wtedy, gdy zajęcia będą się odbywały w szkole. Nie będzie to łatwe dla dyrektora i nauczycieli, zważywszy na fakt, że większość szkół po niedawnej reformie systemu edukacji jest przepełniona. Trudno więc będzie nauczycielom ograniczać bezpośrednie kontakty pomiędzy uczniami, a w związku z tym możliwości transmisji koronawirusa SARS-CoV-2 będą w środowisku szkolnym wyjątkowo sprzyjające.
Jak zatem dyrektor ma zorganizować pracę szkoły, żeby ograniczyć ryzyko zakażenia i nie narazić się na zarzuty zaniedbania swoich obowiązków określonych w art. 68 ust. 1 pkt 6 ustawy Prawo oświatowe, czy tożsamych wynikających z art. 7 ust. 2 pkt 6 ustawy Karta Nauczyciela? Wystarczy, że organizację pracy szkoły oprze na 10 podstawowych zasadach, a do ich przestrzegania zobowiąże wszystkich nauczycieli, pracowników niepedagogicznych, uczniów i rodziców. Oto ich propozycja.
POLECAMY
Zasada nr 1 – Przestrzeganie ustalonych procedur
To zasada nadrzędna. Procedury same w sobie są zbiorem zasad, dlatego tak ważne jest, żeby przygotowując szkołę do nowego otwarcia, uaktualnić je lub uzupełnić. Nie jest tajemnicą, że nauczyciele niechętnie tworzą dokumentację, zwłaszcza jeżeli nie jest ona związana bezpośrednio z ich pracą dydaktyczno-wychowawczą. Nadmiernej biurokracji nikt zresztą nie lubi. Ważne jednak, żeby dyrektor uświadomił pracownikom, jakie są zalety posiadania procedur właściwego postępowania i w jak największym stopniu angażował do ich opracowania nauczycieli, ponieważ tylko wtedy będą oni w pełni czuli obowiązek ich przestrzegania. Jeżeli w szkole opracowane będą odpowiednie procedury i – co bardzo ważne – wszyscy będą je znali i stosowali, znacząco pomoże to w opanowaniu każdej sytuacji kryzysowej. Brak procedur oznacza najczęściej chaos i brak decyzyjności, co może spowodować większe szkody. Dobrze opracowane procedury regulują uprawnienia wszystkich pracowników. Działania są wówczas skoordynowane, a podział ról czytelny.
Dyrektor powinien powołać zespół, którego zadaniem będzie opracowanie i wdrożenie procedur zapobiegających zakażeniom, a także prowadzenie kontroli wewnętrznej w zakresie ich stosowania. Warto pamiętać, że dobrze opracowana procedura powinna być poprzedzona oceną ryzyka. Pozwoli to na bardziej skuteczne rozpoznanie i w efekcie wyeliminowanie zagrożeń.
Przy opracowaniu procedur należy uwzględnić wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego oraz dostosować je do obowiązujących przepisów prawa. Szczególną uwagę należy zwrócić na właściwą ochronę danych osobowych, bowiem w przypadku zdrowia mamy do czynienia ze szczególną kategorią danych, a ich niewłaściwe przetwarzanie może doprowadzić do odpowiedzialności nie tylko administracyjnej, ale też dyscyplinarnej i karnej. Tożsamość ucznia czy pracownika szkoły, który ulegnie zakażeniu, nie może być ujawniona. Warto więc, aby w procedurach znalazło się także zobowiązanie wszystkich pracowników do zachowania poufności w tej materii, zgodnie z art. 30a ust. 2 ustawy Prawo oświatowe.
W szczególności w procedurach powinny być określone zasady:
- postępowania w przypadku wystąpienia podejrzenia zakażenia koronawirusem,
- korzystania przez uczniów z szatni przed rozpoczęciem i po zakończeniu zajęć,
- zachowania uczniów podczas lekcji i przerw międzylekcyjnych,
- organizacji zajęć na obiektach sportowych,
- korzystania z biblioteki szkolnej,
- spożywania posiłków w szkolnej stołówce.
Zasada nr 2 – Zwiększanie świadomości pracowników
Może się wydawać, że na temat koronawirusa SARS-CoV-2 wiemy już niemal wszystko. Niestety, odnosi się wrażenie, że im ta wiedza jest większa, tym strach przed zakażeniem – mniejszy. Społeczeństwo coraz bardziej lekceważy zasady zachowania bezpieczeństwa w bezpośrednich kontaktach. Jednak to, co uchodzi w przestrzeni publicznej, nie może być akceptowane w szkole. Jeśli dyrektor i nauczyciele zlekceważą zagrożenie, o nieszczęście nietrudno. W przypadku pojawienia się koronawirusa w szkole problemem będzie nie tylko jej zamknięcie, ale także kwestia odpowiedzialności za zaistniałą sytuację. Odpowiedzialności przede wszystkim dyrektora, bo to on w pierwszej kolejności będzie rozliczany z podjętych zabezpieczeń, w tym wypracowanych procedur.
Samo wypracowanie procedur nie wystarczy, żeby spełniały one swoją rolę. Trzeba wpoić pracownikom, że przestrzeganie reguł musi być w szkole standardem obowiązującym wszystkich. Nauczyciele muszą uświadamiać w tym zakresie także uczniów. Dlatego niezbędne będzie przeprowadzenie szkoleń utrwalających właściwe wzorce zachowania oraz zwiększających świadomość pracowników w zakresie odpowiedzialności prawnej za swoje działania czy zaniechania, które mogą prowadzić do narażania innych na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia.
Pracownicy muszą wiedzieć, że zgodnie z art. 211 Kodeksu pracy przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest ich podstawowym obowiązkiem. W szczególności pracownik jest obowiązany znać te przepisy i zasady, wykonywać pracę w sposób zgodny z nimi oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych. Za nieprzestrzeganie zasad i poleceń pracodawcy pracownik może zostać ukarany karą porządkową upomnienia, nagany lub grzywny. Nauczyciel dodatkowo może być pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej, zwłaszcza w sytuacji, gdy z jego winy naruszone zostaną prawa i dobro dziecka.
Zasada nr 3 – Wpajanie uczniom dobrych nawyków
Lekarze informują, że od czasu stosowania obostrzeń związanych z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 nastąpił wyraźny spadek występowania biegunek u dzieci. Jest to niewątpliwie związane z ponadstandardowym przestrzeganiem zasad higieny. Pokazuje to jednocześnie, jak skutecznie stosowanie się do obostrzeń, w tym częste mycie rąk, może ograniczyć ryzyko zakażenia. W związku z tym nadrzędne znaczenie będzie miało wykształcenie u uczniów dobrych nawyków w kontaktach z innymi uczniami i z nauczycielami. Warto konsekwentnie zwracać uwagę na zachowania uznane w dobie pandemii za niewłaściwe, jak podawanie sobie ręki czy wymienianie się między sobą różnymi przedmiotami, w tym przyborami szkolnymi. Należy ograniczyć aktywności sprzyjające bliskim kontaktom pomiędzy uczniami.
Uczniowie powinni posiadać własne przybory i podręczniki, które w czasie zajęć mogą znajdować się na stoliku szkolnym ucznia, w tornistrze lub we własnej szafce – jeżeli szkoła posiada szafki. Uczeń nie powinien zabierać ze sobą do szkoły niepotrzebnych przedmiotów.
Ponadto należy wciąż przypominać o częstym myciu rąk, zasadach ochrony podczas kichania i kaszlu, zachowaniu bezpiecznej odległości, a jeśli to niemożliwe – zakrywaniu ust i nosa maseczką oraz unikaniu dotykania oczu, nosa i ust.
Dorosłym uczniom i rodzicom uczniów małoletnich trzeba bezwzględnie wpoić zasadę, że do szkoły może uczęszczać wyłącznie uczeń zdrowy, bez objawów chorobowych sugerujących chorobę zakaźną.
Zasada nr 4 – Odizolowanie osób chorych lub mających kontakt z chorymi
Zgodnie z art. 70 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej każdy ma prawo do nauki. Jednak prawo to może być ograniczone w sytuacjach mogących zagrozić bezpieczeństwu uczniów i pracowników szkoły. Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego nakazują dyrektorowi szkoły odizolowanie osób z objawami koronawirusa SARS-CoV-2. Pewną trudność stanowi tutaj postawienie trafnej diagnozy, ale nie doszukiwałbym się tutaj ryzyka w przypadku podjęcia działania na wyrost, ponieważ ostrożność w czasach pandemii jest wskazana. Wątpliwe są jednak praktyki powszechnego mierzenia temperatury ciała uczniów przy wejściu do szkoły. Po pierwsze – trudno ustalić granicę temperatury, która mogłaby wykluczyć uczniów z zajęć, po drugie – nawet gdy termometr będzie wskazywał wyższą wartość pomiaru, może to nie być objaw choroby, bowiem wskazania temperatury u zupełnie zdrowego człowieka w pewnych okolicznościach i porach dnia mogą być różne, czasem znacznie odbiegające od normy. Warto zaznaczyć, że Główny Inspektor Sanitarny w swoich wytycznych nie zaleca masowego mierzenia temperatury w szkołach. Wspomina jedynie o konieczności uzyskania zgody rodziców na pomiar temperatury ciała ucznia, jeżeli zaistnieje taka konieczność, w przypadku wystąpienia niepokojących objawów chorobowych. Ostatnio resort edukacji wyjaśnił, że graniczną temperaturą ciała, która wskazuje stan podgorączkowy jest 37,5ºC, a stan gorączkowy –38ºC. Można więc przyjąć, że przy wystąpieniu widocznych objawów przeziębienia i temperaturze powyżej 37,5ºC należy odizolować ucznia i skontaktować się z rodzicami w celu zobowiązania ich do konsultacji lekarskiej.
Trzeba też pamiętać, że objawy alergii czy innych niezakaźnych chorób mogą być podobne do objawów koronawirusa SARS-CoV-2, warto więc zadbać o odpowiednią informację na ten temat od rodziców lub pełnoletnich uczniów, żeby nie doprowadzić do niepotrzebnych nieporozumień. Informację taką najlepiej otrzymać na piśmie. Jeżeli uczeń z alergią zachoruje na koronawirusa, nie będzie wówczas podstaw do zarzucenia dyrektorowi, że tolerował jego obecność w szkole pomimo występowania objawów charakterystycznych także dla alergii.
Jak już wcześniej wspomniano, informacje na temat zdrowia są danymi szczególnie chronionymi, jednak na pozyskiwanie takich danych zezwala dyrektorowi szkoły art. 155 ustawy Prawo oświatowe, który stanowi, że w celu zapewnienia dziecku podczas pobytu w publicznej szkole odpowiedniej opieki, odżywiania oraz metod opiekuńczo-wychowawczych rodzic dziecka przekazuje dyrektorowi szkoły uznane przez niego za istotne dane o stanie zdrowia, stosowanej diecie i rozwoju psychofizycznym dziecka. Można przy tym założyć, że nieprzekazanie przez rodziców danych na temat alergii, przy występowaniu jej objawów, które są podobne do objawów występujących przy zachorowaniu na COVID-19, uprawnia dyrektora do niewpuszczenia dziecka do szkoły.
Rodzice muszą otrzymać informację, że jeżeli w domu przebywa osoba na kwarantannie lub izolacji, nie wolno przyprowadzać ucznia do szkoły.
W szkole powinno być wyznaczone i przygotowane pomieszczenie lub wydzielony obszar, gdzie będzie można odizolować osobę w przypadku zdiagnozowania objawów chorobowych. Miejsce to należy wyposażyć w środki ochrony i płyn dezynfekujący.
Zasada nr 5 – Zapewnienie pracownikom środków ochrony indywidualnej
Zgodnie z art. 210 Kodeksu pracy, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jednocześnie pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w ww. przypadkach, a za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
W interesie dyrektora szkoły jest więc zapewnienie takich warunków pracy, które nie stwarzają bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika. Dlatego też przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego każdy dyrektor powinien zabezpieczyć odpowiednią ilość środków dezynfekujących, higieny osobistej oraz maseczek, przyłbic i rękawic ochronnych. W przypadku przedłużającej się pandemii środki te należy na bieżąco uzupełniać. Zapewnienie wszystkim pracownikom szkoły maseczek, które często są produktami jednorazowymi, może być kłopotliwe dla dyrektora, więc dobrze by było, gdyby nauczyciele i pracownicy niepedagogiczni w miarę możliwości posiadali własne maseczki, tym bardziej, że obowiązek ich posiadania w wielu miejscach poza szkołą jest wciąż aktualny. Dyrektor musi być jednak przygotowany na zabezpieczenie odpowiedniej liczby maseczek dla pracowników, którzy się po nie zgłoszą.
Zasada nr 6 – Ograniczenie wstępu do szkoły dla osób postronnych
Należy ograniczyć do minimum wstęp do szkoły dla osób spoza grona uczniów i pracowników. Dostawcy, kurierzy, pracownicy poczty i inni usługodawcy powinni wchodzić do szkoły w maseczkach ochronnych, po zdezynfekowaniu rąk przy wejściu. Większość szkół jest obecnie wyposażona w bezdotykowe dystrybutory płynu dezynfekującego, więc nie powinno być problemu z wyegzekwowaniem tego obowiązku. Pozostali interesanci, w tym rodzice, powinni być wpuszczani do szkoły tylko w sytuacjach wyjątkowych, wyłącznie w celu załatwienia spraw niezbędnych. Należy przy tym pamiętać, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii dopuszczalna liczba osób przebywających w tym samym czasie w jednym pomieszczeniu nie może być większa niż 1 osoba na jedno stanowisko obsługi, z wyłączeniem osób realizujących zadania w zakresie obsługi interesantów.
Zebrania z rodzicami powinny być organizowane z zachowaniem wszelkich obostrzeń, a uczestników należy wcześniej poinformować o zasadach udziału w nich. Należy zobowiązać rodziców do zakrywania ust i nosa. Dobrze byłoby organizować zebrania w salach, w których możliwe jest zachowanie bezpiecznego dystansu pomiędzy rodzicami. Jeżeli nie jest to możliwe, należałoby się zastanowić nad organizacją zebrania z podziałem na grupy rodziców. Oczywiście, po zakończeniu każdego zebrania sale powinny być zdezynfekowane. Przed każdą salą należy ustawić płyn do dezynfekcji rąk.
Zasada nr 7 – Dobra współpraca i kontakty z rodzicami
Fundamentem do budowania dobrze funkcjonującej szkoły są harmonijne relacje pomiędzy nauczycielami a rodzicami uczniów – tylko wtedy rodzice będą chętnie angażowali się w życie szkoły i współpracowali z nauczycielami na rzecz jej rozwoju. Dobra współpraca z rodzicami pomaga w przezwyciężaniu największych nawet trudności, dlatego dyrektor powinien angażować rodziców w bieżące działania związane z zapobieganiem skutkom pandemii. Decyzje podejmowane wspólnie z rodzicami pozwolą im łatwiej zaakceptować niedogodności, których będą doświadczać w związku z wprowadzanymi w szkole obostrzeniami, jak np. brak wstępu rodziców na co dzień do szkoły, jeśli taki zakaz zostanie ustanowiony, czy nieposyłanie do szkoły dziecka z objawami chorobowymi sugerującymi chorobę zakaźną, w tym zwykłą grypę.
Rodzice powinni być na bieżąco informowani o wszelkich zmianach czy zarządzeniach dyrektora, a nauczyciele zobowiązani do odpowiadania bez zbędnej zwłoki na kierowane do nich przez rodziców wiadomości. W większości szkół funkcjonują dzienniki elektroniczne, więc z komunikacją z rodzicami nie powinno być problemów. Jeśli dziennika elektronicznego nie ma, dyrektor musi ustalić inną, równie dogodną formę komunikacji. Skuteczna komunikacja eliminuje plotki i niedomówienia, które bardzo często stają się przyczyną nieporozumień czy konfliktów.
Zasada nr 8 – Systematyczne dezynfekowanie pomieszczeń
W celu ograniczenia transmisji koronawirusa SARS-CoV-2 pomieszczenia szkoły powinny być na bieżąco dezynfekowane. Szczególną wagę należy przywiązywać do czystości ciągów komunikacyjnych, dezynfekowania powierzchni dotykowych: poręczy, klamek, włączników światła, uchwytów, poręczy krzeseł i powierzchni płaskich, w tym blatów w salach. Dobrą praktyką jest umieszczenie przed drzwiami wejściowymi do sal, w których odbywają się zajęcia, kart dezynfekcji. Karty powinny być uzupełniane przez odpowiedzialnego za dezynfekcję sali pracownika, z podaniem godziny oraz zakresu przeprowadzenia dezynfekcji, a zrealizowana czynność powinna być potwierdzana podpisem. Dzięki temu każdy nauczyciel wprowadzający nową grupę uczniów na kolejną lekcję będzie miał informację, czy sala została do niej właściwie przygotowana.
Z pomieszczeń, w których przebywają uczniowie, należy usunąć przedmioty i sprzęty, których nie można skutecznie umyć, uprać lub zdezynfekować. Po każdych zajęciach w sali gimnastycznej używany sprzęt sportowy oraz podłoga powinny zostać umyte lub zdezynfekowane. Także sprzęt na boisku szkolnym powinien być regularnie czyszczony z użyciem detergentu lub dezynfekowany. Jeżeli nie ma takiej możliwości, trzeba zabezpieczyć go przed używaniem.
Należy wietrzyć sale co najmniej raz na godzinę, w czasie przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć. W czasie przerw międzylekcyjnych powinno się uczniom zapewnić możliwość korzystania z boiska szkolnego oraz pobytu na świeżym powietrzu na terenie szkoły, przy zachowaniu dystansu pomiędzy nimi.
Zasada nr 9 – Zapewnienie sprawnego obiegu informacji
Dyrektor szkoły musi zadbać o skuteczny przepływ informacji wśród pracowników w zakresie zmian w przepisach prawa i kolejnych wytycznych Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego i Ministra Edukacji Narodowej dotyczących pandemii COVID-19. Informacje o zmianach publikowane są w ogólnopolskich mediach, jednak w sposób bardzo ogólny. W żadnym wypadku dyrektor nie może zakładać, że wszyscy pracownicy je śledzą, a tym bardziej, że dokonują właściwej selekcji informacji. Szczególnie uważnie dyrektor szkoły musi śledzić zmiany rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. O wprowadzeniu nowych obostrzeń, szczególnie tych, które są związane z funkcjonowaniem szkoły, powinien niezwłocznie informować pracowników. Jeżeli np. któryś z pracowników będzie objęty kwarantanną, musi wiedzieć, że (w myśl § 4 ust. 2 ww. rozporządzenia) powinien poinformować dyrektora o jej odbywaniu.
Ważne, by dyrektor wybrał właściwy kanał przepływu informacji, do którego dostęp mają wszyscy pracownicy. Można na nim umieszczać także zarządzenia dyrektora szkoły. Jeżeli szkoła jest mała, nie ma problemu z dotarciem do każdego pracownika. Jeżeli jednak w szkole zatrudnionych jest więcej pracowników, zasadne byłoby użycie drogi elektronicznej z wykorzystaniem posiadanych zasobów. Może to być np. usługa Microsoft Office 365, coraz powszechniej użytkowana przez szkoły.
Niezbędne jest także wywieszenie w szkole odpowiednich plakatów i informacji dotyczących np. właściwego mycia rąk, zachowania bezpiecznej odległości, konieczności zasłaniania ust i nosa czy posiadania rękawiczek jednorazowych. W odpowiednich miejscach na terenie szkoły powinny się także pojawić numery telefonów do organu prowadzącego, kuratora oświaty, stacji sanitarno-epidemiologicznej oraz służb medycznych.
Dyrektor musi wiedzieć, że dobrze poinformowany pracownik ma większą motywację do pracy. Czuje się ważną, integralną częścią zespołu, z którym współpracuje na co dzień, i wie, jak wiele od niego zależy w kreowaniu wizerunku dobrze funkcjonującej szkoły. Od nauczycieli przecież zależy, jak otrzymaną od dyrektora informację przekażą uczniom i rodzicom, jeśli będzie to konieczne.
Zasada nr 10 – Organizacja bezpiecznego spożywania posiłków
Gdy w szkole będą wszyscy uczniowie, dużym wyzwaniem będzie bezpieczna organizacja żywienia. Obok warunków higienicznych wymaganych przepisami prawa przy żywieniu zbiorowym, dodatkowo powinno się wprowadzić zasady szczególnej ostrożności dotyczące zabezpieczenia pracowników kuchni. W miarę możliwości należy ich odizolować od uczniów oraz zapewnić im środki ochrony osobistej i wystarczającą ilość płynów dezynfekujących. Niezbędne jest tutaj utrzymanie wysokiej higieny, częste mycie i dezynfekcja stanowisk pracy, opakowań produktów, sprzętu kuchennego, naczyń stołowych oraz sztućców. Wielorazowe naczynia i sztućce należy myć w zmywarce z dodatkiem detergentu w temperaturze min. 60°C lub je wyparzać. Od dostawców cateringu należy wymagać pojemników i sztućców jednorazowych.
Należy ponadto rozważyć zmianowe wydawanie posiłków, żeby zmniejszyć liczbę uczniów jednorazowo znajdujących się w pomieszczeniu do ich spożywania. Po każdej grupie uczniów blaty stołów i poręcze krzeseł powinny być wyczyszczone.
Nie zaleca się korzystania przez uczniów z zamontowanych źródeł wody pitnej, chyba że odbywać się to będzie pod nadzorem nauczyciela lub innego wyznaczonego pracownika, który zadba o to, żeby uczniowie nie pili wody bezpośrednio z dystrybutora, a sam będzie im ją nalewał do ich własnych pojemników.
Podsumowanie
Nawet najlepiej przygotowana organizacja pracy i najbardziej zdyscyplinowane środowisko nie zagwarantują, że koronawirus nie pojawi się w szkole. Stosowanie powyższych zasad sprawi jednak, że ryzyko zakażenia zostanie ograniczone do minimum i nawet gdy do niego dojdzie, nie wpłynie to ujemnie w oczach rodziców na wizerunek szkoły jako miejsca godnego zaufania i bezpiecznego dla ich dzieci.
