Chcesz lepiej poznać ten temat? Sprawdź nasz artykuł: Nieprawidłowości w ocenie efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniom
POLECAMY
Jednak większa niż w przypadku innych pracowników elastyczność czasu pracy nauczycieli ma również swoje gorsze strony, np. gdy zostaną zobowiązani do wykonywania pracy w dni, które co do zasady są wolne od pracy, czy w święta. Co na ten temat mówią przepisy prawa?
Podstawowe regulacje prawne dotyczące czasu pracy nauczycieli
Omawiając problematykę czasu pracy nauczycieli oraz pracy w dni wolne oraz święta, należy wyjść od przepisu art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, który wskazuje, że czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. W ramach powyższego 40-godzinnego czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel jest obowiązany realizować:
- zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w ust. 3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a albo ust. 7 (tzw. wymiar pensum);
- inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów;
- zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami wyłącznie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, realizowane w ramach ściśle określonego pensum, są rejestrowane i rozliczane w okresach tygodniowych odpowiednio w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć. Pozostałe zadania wykonywane przez nauczyciela w ramach pozostałej części 40-godzinnego czasu pracy (z zastrzeżeniem, że godziny pensum wliczają się do 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy nauczyciela), nie podlegają ewidencjonowaniu. Dyrektor jednostki oświatowej musi więc w ten sposób określać zadania nauczycieli, aby byli w stanie wykonać je w ciągu powyższych 40 godzin. Warto również pamiętać, że zgodnie z art. 42c ust. 1 KN nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy (dwa dni w tygodniu powinny więc pozostać wolne). Z kolei w przypadku kwestii nieuregulowanych w Karcie Nauczyciela zastosowanie znajdują ogólne przepisy prawa pracy, określone w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
Odbiór dnia wolnego od pracy przez nauczyciela
Jeżeli z jakiegoś względu okaże się, że nauczyciel musi prowadzić zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze w dniu wolnym od pracy (na ogół jest to sobota, chociaż w przypadku części jednostek oświaty może to być inny dzień, oraz niedziela), powinien, na mocy art. 42c ust. 3 KN, otrzymać w zamian inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie w wysokości ustalonej w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 5, a więc na podstawie § 10 rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Będzie to zatem odrębne wynagrodzenie przysługujące za każdą godzinę pracy obliczane jak za godzinę ponadwymiarową. Z kolei za pracę w święto, przypadające poza dwoma dniami wolnymi od pracy (a więc na ogół poza sobotą i niedzielą), nauczyciel powinien otrzymać inny dzień wolny od pracy (art. 42c ust. 4 KN). Jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie wyliczone na podstawie § 10 ww. rozporządzenia ze 100-procentowym dodatkiem. Przez „szczególnie uzasadnione przypadki” uzasadniające wypłatę dodatkowego wynagrodzenia, zamiast oddania dnia wolnego w innym terminie, należy rozumieć m.in. istniejące w szkole braki kadrowe, które uniemożliwiają udzielenie nauczycielowi dnia wolnego w innym terminie.
Dni wolne od pracy a dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych
Z powyższego wynika, że nauczyciele co do zasady pracują w trybie pięciodniowego tygodnia pracy, który ulegnie skróceniu jedynie wtedy, gdy święto, określone w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, wypadnie w dzień, który byłby normalnie dniem pracy nauczyciela. Natomiast w pozostałych przypadkach, a więc w sytuacji, gdy takie święto przypadnie w dzień, który normalnie jest dla nauczyciela dniem wolnym od pracy (co do zasady w sobotę oraz niedzielę), nie spowoduje to zmniejszenia tygodniowego wymiaru czasu pracy nauczyciela (wobec nauczycieli nie ma bowiem zastosowania art. 130 § 2 Kodeksu pracy). Nie będzie zatem obowiązku oddania wolnego dnia w innym terminie.
Oprócz powyższej ustawy jednostki oświaty powinny również uwzględniać regulacje rozporządzenia MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, które przewiduje długość przerw świątecznych, liczbę dni wolnych od zajęć dydaktycznych oraz dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktycznych ustalonych przez dyrektora szkoły. Oznacza to, że należy rozróżnić dni wolne od pracy (ustalone na podstawie ustawy o dniach wolnych od pracy) od dni, które są wolne jedynie od zajęć dydaktycznych (przerwy świąteczne, dodatkowe dni wolne od zajęć ustalone przez dyrektora). W tym drugim przypadku nie możemy więc mówić o dniach całkowicie wolnych od pracy czy o dniu urlopu wypoczynkowego dla nauczyciela. Oznacza to, że w sytuacji zobowiązania nauczyciela do wykonywania w tych dniach czynności opiekuńczych lub innych czynności wynikających z zadań statutowych szkoły nauczycielowi nie będzie przysługiwać prawo do dnia wolnego w innym terminie bądź otrzymania wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy. Podobnie gdy na podstawie § 5 ust. 5 rozporządzenia w sprawie organizacji roku szkolnego dyrektor ustali dodatkowy dzień wolny od zajęć dydaktyczno-wychowawczych, wobec czego szkoła będzie zobowiązana do zrealizowania zajęć przypadających w ten dzień w wyznaczoną przez dyrektora sobotę – nauczyciel, który będzie prowadził w tym dniu zastępczym zajęcia, pomimo że normalnie byłby to dla niego dzień wolny od pracy (jest to sobota), nie będzie miał roszczenia o wyznaczenie innego dnia wolnego od pracy bądź wypłatę wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym.
W praktyce więc dyrektor, wyznaczając nauczycielowi inny dzień wolny w zamian za pracę w dniu wolnym lub w święto, powinien wyznaczyć go na dzień, w którym nauczyciel świadczyłby pracę. Z tego względu w tym tygodniu nie będzie on realizował obowiązującego go wymiaru pensum.
Przyznanie dnia wolnego w zamian za godziny ponadwymiarowe
W praktyce można niekiedy spotkać się z błędnym postępowaniem, polegającym na przyznaniu nauczycielom, na których nałożony został obowiązek wypracowania godzin ponadwymiarowych, dodatkowego dnia wolnego zamiast przysługującego normalnie wynagrodzenia. Oczywiście jest to postępowanie niezgodne z przepisami prawa. Zgodnie z art. 35 ust. 1 KN w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym połowy tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Natomiast odbiór dni wolnych jest możliwy jedynie w przypadku wykonywania pracy w dni wolne od pracy bądź w przypadku pracy w święto, które przypada poza dwoma dniami w tygodniu wolnymi od pracy. Jeżeli zatem nauczyciele realizują godziny ponadwymiarowe w swoje normalne dni pracy, nie ma żadnych podstaw prawnych do udzielenia im dodatkowego dnia wolnego zamiast normalnie przysługującego wynagrodzenia za zrealizowane godziny ponadwymiarowe.
Udział nauczycieli w szkoleniach w dni wolne od pracy
Od 1 września 2018 r. obowiązek doskonalenia się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły, stanowi jeden z podstawowych obowiązków nałożonych na nauczycieli. Jego realizacja podlega następnie ocenie na podstawie art. 6a ust. 1e KN, zgodnie z którym ocena pracy nauczyciela dotyczy stopnia realizacji obowiązków określonych m.in. w art. 6 KN.
Jak już wskazano, nauczyciel jest obowiązany realizować w ramach swojego czasu pracy m.in. zajęcia związane z samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (art. 42 ust. 2 pkt 3 KN). Normą powinno być zatem kierowanie nauczycieli na szkolenia, których czas trwania pokrywa się z ich normalnymi godzinami pracy, wtedy udział w szkoleniu będzie odbywał się w ramach normalnego czasu pracy nauczyciela. Może jednak się zdarzyć, że nauczyciele zostaną skierowani na szkolenia, które odbywają się poza godzinami ich pracy, w tym zwłaszcza w dni wolne od pracy. W takim przypadku nie będzie miała zastosowania regulacja art. 42c ust. 3 KN, ponieważ udział w szkoleniu nie może zostać uznany za realizowanie przez nauczyciela zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych.
W takim przypadku należy rozważyć, czy temat szkolenia podnosi kwalifikacje ogólne, czy też jest ściśle związany z pracą na danym stanowisku w szkole. Ważne jest również to, czy nauczyciel miał swobodę w podjęciu decyzji dotyczącej udziału w szkoleniu. Jeżeli okoliczność ta wynikała z polecenia służbowego dyrektora, a udział w szkoleniu, którego tematyka dotyczyła ściśle spraw związanych ze stanowiskiem pracy nauczyciela, był w związku z tym obowiązkowy, udział w szkoleniu powinien być zaliczony do czasu pracy nauczyciela.
W sytuacjach nieuregulowanych w Karcie Nauczyciela zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 128 § 1 ustawy Kodeks pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Należy jednak wspomnieć, że Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK I PK 144/04) opinię, zgodnie z którą praktyczne szkolenie pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy, natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Przyjmuje się również, że pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonych dotyczących pracy (zgodnie z art. 100 § 1 ustawy Kodeks pracy), nawet jeżeli polecenie dotyczy udziału w szkoleniu poza godzinami pracy lub w dniu wolnym od pracy. Dlatego też, gdy udział nauczycieli w szkoleniu jest obowiązkowy i wynika z polecenia dyrektora, w związku z czym nie mają oni swobody podjęcia decyzji co do uczestnictwa, natomiast temat szkolenia związany jest bezpośrednio z przedmiotem wykonywanej pracy, udział w szkoleniu powinien zostać potraktowany jako czas pracy. W związku z tym za udział w takim szkoleniu, jeżeli odbywa się ono poza normalnymi godzinami pracy nauczyciela bądź w dzień wolny od pracy, nauczycielowi trzeba będzie udzielić innego dnia wolnego od pracy w terminie z nim uzgodnionym, na podstawie art. 1513 ustawy Kodeks pracy w zw. z art. 91c ust. 1 KN.
Obowiązek doskonalenia się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły, stanowi jeden z podstawowych obowiązków nałożonych na nauczycieli.
Odbiór dni wolnych przez pracowników niepedagogicznych
W przypadku pracowników niepedagogicznych, ponieważ ustawa o pracownikach samorządowych milczy na temat odbioru dni wolnych, zastosowanie znajdą ogólne regulacje prawa pracy. Oznacza to konieczność zapewnienia pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta innego dnia wolnego od pracy:
- w zamian za pracę w niedzielę – w okresie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli;
- w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.
Jeżeli udzielenie innego dnia wolnego nie jest możliwe, pracownikowi będzie przysługiwać dodatkowe wynagrodzenie – na zasadach określonych w art. 15111 ustawy Kodeks pracy.
Odmiennie niż w przypadku nauczycieli w stosunku do pracowników niepedagogicznych znajdzie zastosowanie przepis art. 130 § 2 ustawy Kodeks pracy, zgodnie z którym każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o osiem godzin. Oznacza to, że gdy święto wypadnie w sobotę, a będzie to dla pracownika dzień wolny od pracy, dyrektor będzie musiał pracownikom niepedagogicznym udzielić dnia wolnego w innym terminie – w ciągu danego okresu rozliczeniowego.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2215)
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1320)
- Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 416 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 90 z późn. zm.)
- Rozporządzenie MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1603 ze zm.)
