Nieprawidłowości w zatrudnianiu pedagoga i psychologa szkolnego oraz w przydziale czynności i zajęć

Dyrektor szkoły odpowiada za wszystko, co się w niej dzieje, także za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Raporty Najwyższej Izby Kontroli, protokoły z ewaluacji zewnętrznej organów nadzoru pedagogicznego i codzienność szkolna dowodzą jednak, że dochodzi w tej materii do wielu nieprawidłowości. Powód? Szkolna pomoc psychologiczno-pedagogiczna bywa traktowana po macoszemu. Kosztuje coraz więcej, bo wymaga zatrudniania specjalistów (dyscyplina finansowa!), a jej efekty są niepewne i odroczone w czasie. Zdarza się też, że kadra kierownicza nie ma wystarczającej wiedzy na temat aktualnie obowiązującego prawa oświatowego czy błędnie interpretuje jego zapisy.

Zatrudnianie nauczyciela na stanowisko pedagoga szkolnego

1. Problem 

Umowa
Anna od 1 września br. pracuje w dwóch szkołach – A i B: 

• w szkole A na umowie o pracę na podstawie mianowania w wymiarze 22 godziny tygodniowo,
• w szkole B na umowie zlecenie w wymiarze 6/22. 

Dyrektor szkoły A zatrudnił Annę zgodnie z obowiązującym prawem, gdyż pedagog szkolny ma status nauczyciela. Dlatego zatrudniany jest na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, o czym mówią wyraźnie następujące zapisy:

• Art. 11. Dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego. 
• Art. 10a. ust. 1. W przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach (…) nauczycieli zatrudnia się na podstawie umowy o pracę, zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 

Natomiast dyrektor szkoły B dopuścił się nieprawidłowości. Wprawdzie art. 10a. ust. 2 dopuszcza podpisanie z nauczycielem prowadzącym zajęcia bezpośrednio z uczniami lub wychowankami innej umowy niż umowa o pracę, ale pod pewnymi warunkami:

• wymiar godzin tych zajęć nie może być wyższy niż 4 godziny tygodniowo,
• jeżeli w treści łączącego strony stosunku prawnego nie przeważają cechy charakterystyczne dla stosunku pracy.

Wniosek: w szkole B Anna powinna być zatrudniona na umowę o pracę na czas określony.

Kwestia ta dotyczy przedszkoli, szkół i placówek – tak publicznych, jak niepublicznych.

2. Problem
 

Kwalifikacje
Jan zatrudniony jest od 1 września br. w wymiarze 22 godziny tygodniowo. Dyrektor uznał jego kwalifikacje jako absolwenta pedagogiki resocjalizacyjnej.

Aby skutecznie realizować zadania szkoły w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, dyrektor powinien zadbać przede wszystkim o zgodność zatrudniania nauczycieli i specjalistów z kwalifikacjami wymaganymi do prowadzenia określonego rodzaju zajęć, o czym mówią następujące zapisy:

Art. 68 ust. 1 pkt 2. Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności sprawuje nadzór pedagogiczny; w związku z art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe: Nadzorowi pedagogicznemu podlega posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć.

Art. 9. ust. 1 KN. Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wyksz-
tałcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje.

Oceny kwalifikacji osoby zatrudnianej na stanowisku nauczyciela, a więc również pedagoga szkolnego, dokonuje od 2004 r. tylko dyrektor szkoły, gdyż jest to jego uprawnienie wynikające z faktu bycia kierownikiem zakładu pracy (art. 68 ust. 5 ustawy Prawo oświatowe). Ocena ta polega na wnikliwym sprawdzeniu, czy dana osoba ma:

• przygotowanie pedagogiczne uprawniające do pracy w charakterze nauczyciela w placówce podległej MEN,
• kwalifikacje zawodowe uprawniające do bycia pedagogiem szkolnym w konkretnym typie placówki oświatowej,
• poprzez porównanie, na podstawie przedłożonych dokumentów, programu ukończonego kierunku/specjalności studiów zatrudnianej osoby z aktualnymi wymogami prawnymi oraz zadaniami, jakie będzie ona realizowała, zajmując stanowisko pedagoga szkolnego w tej właśnie szkole.

Niestety, w przypadku Jana dyrektor dopuścił się nieprawidłowości polegającej na zatrudnieniu osoby bez odpowiedniego przygotowania pedagogicznego. Świadczy o tym definicja przygotowania pedagogicznego określona w § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Zgodnie z jego brzmieniem przez przygotowanie pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin, w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktykę pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin; o posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego.

Cytowana definicja wskazuje jednocześnie, że aby kwalifikacje nauczyciela – pedagoga szkolnego w zakresie posiadania przygotowania pedagogicznego zostały uznane, musi on przedstawić stosowny dokument potwierdzający spełnianie obu wymagań jednocześnie, czyli że:

• nabywanie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii i dydaktyki szczególnej w formie szkolenia teoretycznego obejmowało co najmniej 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia,
• odbył pozytywnie ocenioną praktykę pedagogiczną (NIE praktykę zawodową) w placówce podległej MEN – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin.

Wniosek: dyrektor powinien wystąpić z wnioskiem do kuratora oświaty o wyrażenie zgody na zatrudnienie Jana – nauczyciela niespełniającego wymagań kwalifikacyjnych, odpowiednio to uzasadniając.

3. Problem 

Czas pracy/pensum
Agata – mając odpowiednie kwalifikacje –wyraziła w br. zgodę na odgrywanie w szkole w ramach pensum 18 godzin tygodniowo podwójnej roli:

• nauczyciela polonisty w wymiarze 10 godz.,
• pedagoga szkolnego w wymiarze 8 godz.

Andrzej – mając odpowiednie kwalifikacje – w ramach 22-godzinnego tygodniowego pensum pedagoga pełni również obowiązki tzw. nauczyciela wspomagającego w wymiarze 6 godzin.

W przypadku obu tych pedagogów dyrektor dopuścił się nieprawidłowości polegającej na nieuwzględnieniu tzw. pensum łączonego, które należy wyliczyć dla nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk z różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęć. Od 1 września 2018 r. szczegółowy sposób wyliczania pensum łączonego reguluje art. 42 ust. 5c KN, zgodnie z którym tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ustala się jako iloraz łącznej liczby realizowanych godzin i sumy części etatów realizowanych w ramach poszczególnych tygodniowych wymiarów godzin zajęć, przy czym wynik zaokrągla się do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Godziny wyliczone ponad ten wymiar stanowią godziny ponadwymiarowe.

Zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 3 tygodniowa liczba godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych nauczyciela wynosi 18 godzin, a tzw. nauczyciela wspomagającego (art. 42 ust. 3 lp. 12) – 20 godzin. Natomiast czas pracy pedagoga szkolnego regulowany art. 42 ust. 7 pkt 3b KN nie może przekroczyć 22 godzin tygodniowo. Dyrektor ma więc obowiązek wyliczenia dla Agaty i Andrzeja tzw. pensum łączonego: 

Agata: 10 + 8 : (10/18 + 8/22) = 18 : (0,55 + 0,36) = 18 : 0,91 = 19,7
Andrzej: 22 : (22/22 + 6/20) = 22 : (1 + 0,3) = 22 : 1,3 = 16,9

Wniosek: tygodniowe pensum Agaty wynosi po zaokrągleniu 20 godzin, a wymiar realizowanych przez nią godzin to 18/20. Natomiast tygodniowe pensum Andrzeja wynosi po zaokrągleniu 17 godzin, zatem za 5 godzin winien otrzymać on dodatkową zapłatę, bo są to godziny ponadwymiarowe.

Przydzielanie pedagogowi szkolnemu czynności i zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej

1. Problem 

Zadania obowiązkowe

Alicja w przydziale czynności (pensum 22 godziny tygodniowo) otrzymała m.in. prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.

Zofia została zobowiązana – w ramach pensum w wymiarze 11/22 godzin tygodniowo – do realizowania czynności określonych w rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, z wyjątkiem zajęć korekcyjno-kompensacyjnych – te przydzielono jej w ramach godzin ponadwymiarowych.

Obie panie mają dodatkowe kwalifikacje terapeuty pedagogicznego, mogą więc oczywiście prowadzić zajęcia korekcyjno-kompensacyjne. Jednak Alicja (zatrudniona w pełnym wymiarze pensum) nie powinna tego czynić w czasie, który jest przeznaczony na wykonywanie zadań pedagoga szkolnego – te zajęcia powinny być dla niej dodatkowo płatne. W przypadku Zofii zatrudnionej w niepełnym wymiarze dyrektor, przyznając jej godziny zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, winien zwiększyć wymiar etatu. 

2. Problem 

Inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły

Julia realizuje z grupą uczniów zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne poza 22-godzinnym pensum – jako inne zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów realizowane w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy.

Przepisy art. 42 KN wyraźnie wskazują, że w ramach czasu pracy i otrzymywanego wynagrodzenia nauczyciel zobowiązany jest nie tylko realizować pensum, ale także wykonywać m.in. zadania statutowe szkoły. W przypadku Zofii dyrektor nie uwzględnił art. 42 ust. 2d KN, który wyraźnie wskazuje, że zadaniami tymi nie mogą być jednak objęte zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. 

Katalog zadań przynależnych pedagogowi szkolnemu został określony w § 24 rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Zajęcia, które wchodzą w skład pensum pedagoga szkolnego, dokładnie określa § 3 rozporządzenia MEN z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych. W tym miejscu trzeba koniecznie przypomnieć stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej: „Zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej niewymienione w powyższym rozporządzeniu powinny być realizowane w ramach »innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania wychowanków« i w ramach czasu pracy, o którym mowa w art. 42 ust. 1 KN, 
tj. w wymiarze do 40 godzin na tydzień. O zajęciach takich decyduje statut konkretnej szkoły oraz plan pracy ustalony przez jej dyrektora. O ich liczbie i rodzaju decydują indywidualne potrzeby tejże placówki”. 

Wskazane wyżej nieprawidłowości popełniają dyrektorzy szkół. Jednak na ich występowanie ma również wpływ postawa samych pedagogów szkolnych, głównie nieznajomość przepisów prawa w tym względzie i przeświadczenie, że dyrektorzy, zatrudniając ich oraz przydzielając im zakres czynności i zajęć, czynią to zgodnie z prawem. Może się to przydarzyć zwłaszcza osobom krótko pracującym w tym zawodzie czy od niedawna pełniącym funkcję dyrektora. By unikać nieprawidłowości, warto podejść do zagadnienia z większą dbałością i uważnością w tym obszarze, w czym pomocny będzie arkusz kontrolny zamieszczony w Narzędziowni.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2215 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 910 z późn. zm.)
3. Rozporządzenie MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1289)
4. Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1280)
5. Rozporządzenie MEN z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1552)