Klasyfikacja śródroczna uczniów krok po kroku

Podstawowe zasady klasyfikacji śródrocznej

Przepis art. 44f ust. 2 uso wskazuje, że klasyfikacja śródroczna polega na okresowym podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych i zachowania oraz ustaleniu śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z tych zajęć i śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. Klasyfikację śródroczną powinno się przeprowadzać co najmniej raz w ciągu roku szkolnego, w terminie określonym w statucie szkoły.

Oceny klasyfikacyjne śródroczne a prawo

Zgodnie z art. 44e ust. 1 pkt 2 lit. a uso oceny klasyfikacyjne śródroczne są jednym z rodzajów ocen otrzymywanych przez uczniów w trakcie nauki w szkole. Należy przy tym pamiętać, że również w przypadku ocen śródrocznych trzeba postępować wedle ogólnej zasady oceniania, zgodnie z którą ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności związanych z:

• wymaganiami określonymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego lub efektami kształcenia określonymi w podstawie programowej kształcenia w zawodach oraz wymaganiami edukacyjnymi wynikającymi z realizowanych w szkole programów nauczania,
• wymaganiami edukacyjnymi wynikającymi z realizowanych w szkole programów nauczania – w przypadku dodatkowych zajęć edukacyjnych.

Zgodnie z § 9 rozporządzenia przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i muzyki należy brać pod uwagę przede wszystkim wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć, a w przypadku wychowania fizycznego – także systematyczność udziału w zajęciach oraz aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej.

Ocena z zachowania ucznia

Ocenianie zachowania ucznia polega z kolei na rozpoznawaniu przez wychowawcę oddziału, nauczycieli oraz uczniów danego oddziału stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły (art. 44b ust. 4 uso).

Śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania powinna uwzględniać siedem podstawowych obszarów:

• wywiązywanie się z obowiązków ucznia,
• postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej,
• dbałość o honor i tradycje szkoły,
• dbałość o piękno mowy ojczystej,
• dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób,
• godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią,
• okazywanie szacunku innym osobom.
   

Przy ustalaniu śródrocznych ocen klasyfikacyjnych należy dodatkowo pamiętać, że:

• śródroczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych nie powinny mieć wpływu na śródroczną ocenę klasyfikacyjną zachowania (art. 44f ust. 8 uso);
• śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania nie może mieć wpływu na śródroczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych (art. 44f ust. 9 uso).
   

Ocenianie osiągnięć edukacyjnych oraz zachowania należy przeprowadzać na podstawie zasad oceniania wewnątrzszkolnego, które powinny zostać szczegółowo określone w statucie szkoły. 

Kto powinien ustalić śródroczne oceny klasyfikacyjne?

Należy pamiętać, że do ustalenia śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych upoważnieni są nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne. Śródroczną ocenę klasyfikacyjną zachowania powinien ustalić wychowawca oddziału – po zasięgnięciu opinii nauczycieli, uczniów danego oddziału oraz ocenianego ucznia. W przypadku techników i szkół branżowych I stopnia, organizujących praktyczną naukę zawodu – śródroczną ocenę klasyfikacyjną z zajęć prowadzonych w ramach praktycznej nauki zawodu powinni ustalić nauczyciele praktycznej nauki zawodu lub osoby prowadzące praktyczną naukę zawodu.

Warto zauważyć, że przepis art. 44g ust. 1 uso nakłada na nauczycieli i wychowawców obowiązek informowania ucznia i jego rodziców wyłącznie o przewidywanych dla niego rocznych ocenach klasyfikacyjnych. Nie oznacza to jednak, że nauczyciele są całkowicie zwolnieni z obowiązku informacyjnego o zasadach oceniania względem uczniów i ich rodziców.

Zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z art. 44e uso:

• nauczyciel powinien uzasadnić ocenę w sposób określony w statucie szkoły (odnosi się to do wszystkich rodzajów ocen, w tym do oceny śródrocznej),
• na wniosek ucznia lub jego rodziców należy udostępnić dokumentację dotyczącą oceniania ucznia (sposób udostępniania dokumentacji powinien określać statut szkoły).
   

Klasyfikacja śródroczna w przypadku uczniów klas I-III szkół podstawowych

Zgodnie z art. 44i ust. 1 pkt 2 uso w klasach I–III szkoły podstawowej śródroczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, a także śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ocenami opisowymi. Oceny te powinny uwzględniać poziom i postępy w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań i efektów kształcenia dla danego etapu edukacyjnego oraz powinny wskazywać potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia związane z przezwyciężaniem trudności w nauce lub rozwijaniem uzdolnień.

Klasyfikacja śródroczna w przypadku uczniów II etapu edukacyjnego

W przypadku uczniów klas IV i starszych śródroczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, a także śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania powinny być ustalane w sposób określony w statucie szkoły. Nie musi to być taka skala jak w przypadku oceny rocznej, ale oczywiście szkoła może się na takie rozwiązanie zdecydować – istotne jest jednak to, by odpowiednie zapisy w tym względzie zostały wprowadzone do statutu. Warto również pamiętać, że zgodnie z art. 44i ust. 4 uso, począwszy od IV klasy szkoły podstawowej, oceny śródroczne ze wszystkich albo wybranych obowiązkowych lub dodatkowych zajęć edukacyjnych, a także śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły przewiduje takie rozwiązanie.

Możliwość uzupełnienia przez ucznia braków

Przepis § 14 rozporządzenia przewiduje, że jeżeli w wyniku klasyfikacji śródrocznej, a w szkole policealnej – semestralnej, stwierdzone zostanie, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi lub utrudni mu kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej, a w szkole policealnej – semestrze programowo wyższym, szkoła powinna umożliwić uczniowi uzupełnienie stwierdzonych braków. Jest to o tyle ważne, że przepisy w przypadku oceny śródrocznej nie przewidują:

• ustalania warunków i trybu otrzymywania wyższych niż przewidywane śródrocznych ocen klasyfikacyjnych (art. 44b ust. 6 pkt 6 uso),
• przeprowadzania egzaminu poprawkowego (art. 44m uso),
• zgłaszania zastrzeżeń do otrzymanej oceny (art. 44n uso).
   

Oznacza to, że możliwość uzupełnienia stwierdzonych braków, o której mowa w § 14 rozporządzenia, jest jedynym przewidzianym w prawie oświatowym sposobem przeciwdziałania skutkom otrzymania przez ucznia niezadowalającej oceny śródrocznej. Wynika to oczywiście z faktu, że celem śródrocznej oceny klasyfikacyjnej jest przede wszystkim okresowe informowanie o aktualnych osiągnięciach ucznia, a negatywna ocena nie przesądza o otrzymaniu promocji do kolejnej klasy lub o ukończeniu szkoły.

Przepisy nie wskazują szczegółowych zasad postępowania odnośnie do umożliwienia uczniowi uzupełnienia braków stwierdzonych w trakcie klasyfikacji śródrocznej. Oznacza to, że szkoła może przyjąć takie rozwiązania, jakie uzna za zasadne – przy czym powinny one stanowić część statutu szkoły, a także być znane społeczności szkolnej.

Szczególne zasady klasyfikacji śródrocznej

Przepisy zakładają istnienie regulacji szczególnych dla uczniów, w przypadku których, z rozmaitych względów (jak nauczanie specjalne), należy stosować odmienne zasady klasyfikacji śródrocznej. 

Artykuł 44c uso nakłada na nauczyciela ogólny obowiązek indywidualizacji pracy z uczniem na zajęciach edukacyjnych – odpowiednio do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Ponadto obowiązkiem nauczyciela jest dostosowanie wymagań edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych ocen klasyfikacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia – w przypadkach określonych w ww. rozporządzeniu.

Zgodnie z przepisami wykonawczymi wymagania te należy dostosować do możliwości ucznia:

• posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – na podstawie tego orzeczenia oraz ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym,
• posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania – na podstawie tego orzeczenia,
• posiadającego opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych trudnościach w uczeniu się lub inną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującą na potrzebę takiego dostosowania – na podstawie tej opinii,
• nieposiadającego orzeczenia lub opinii wymienionych powyżej, który jest objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole – na podstawie rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, dokonanego przez nauczycieli i specjalistów,
• posiadającego opinię lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego – na podstawie tej opinii.

W rezultacie przepisy przewidują możliwość zwolnienia ucznia z realizacji niektórych obowiązkowych zajęć edukacyjnych ze względu na stan zdrowia, specyficzne trudności w uczeniu się, niepełnosprawność, posiadane kwalifikacje lub zrealizowanie danych obowiązkowych zajęć edukacyjnych na wcześniejszym etapie edukacyjnym – w przypadkach określonych w rozporządzeniu.

Przepisy wykonawcze wskazują również, by przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie – na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.

Ocena uczniów z SPE

Przepisy uso (art. 44f ust. 7) wskazują również, by w przypadku uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym klasyfikacji śródrocznej dokonywać z uwzględnieniem ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym.

W art. 44h ust. 3 i 4 uso określono ponadto odrębne zasady dotyczące osób upoważnionych do ustalania ocen śródrocznych dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Zgodnie z tymi przepisami:

• w szkole lub oddziale integracyjnym śródroczną ocenę klasyfikacyjną z zajęć edukacyjnych dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ustala nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne, po zasięgnięciu opinii nauczyciela zatrudnionego w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego;
• w szkole lub oddziale ogólnodostępnym śródroczną ocenę klasyfikacyjną z zajęć edukacyjnych dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ustala nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne, a w przypadku gdy w szkole lub oddziale jest dodatkowo zatrudniony nauczyciel w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym – po zasięgnięciu opinii tego nauczyciela.
   

Przepisy określają również dodatkowe okoliczności przemawiające za koniecznością stosowania ocen opisowych w przypadku niektórych uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Zgodnie z art. 44i ust. 7 uso śródroczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródroczne oceny klasyfikacyjne zachowania dla:

• ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawności sprzężone, uczęszczającego do trzyletniej szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy
  
  – są ocenami opisowymi.

Przeprowadzanie egzaminu klasyfikacyjnego

Zgodnie z art. 44k ust. 1 uso uczeń może nie być klasyfikowany z jednego, kilku albo wszystkich zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia m.in. śródrocznej oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na tych zajęciach przekraczającej połowę czasu przeznaczonego na te zajęcia w okresie, za który przeprowadzana jest klasyfikacja.

W takim przypadku:

• uczeń nieklasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny,
• uczeń nieklasyfikowany z powodu nieusprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny za zgodą rady pedagogicznej.
   

Egzamin klasyfikacyjny powinna przeprowadzić komisja powołana przez dyrektora szkoły. W jej skład powinni wchodzić:

• dyrektor szkoły albo nauczyciel wyznaczony przez dyrektora szkoły – jako przewodniczący komisji,
• nauczyciel albo nauczyciele zajęć edukacyjnych, z których jest przeprowadzany ten egzamin.
   

Termin egzaminu należy uzgodnić z uczniem i jego rodzicami; jeżeli jednak uczeń nie przystąpi do niego z usprawiedliwionych przyczyn – możliwe jest wyznaczenie przez dyrektora dodatkowego terminu.

Egzamin powinien zostać przeprowadzony w formie pisemnej i ustnej. Z uwagi na trwającą obecnie epidemię COVID-19 – na podstawie § 1 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 – dyrektor szkoły powinien ustalić warunki i sposób przeprowadzania m.in. egzaminu klasyfikacyjnego. Oznacza to zwłaszcza możliwość przeprowadzenia egzaminu klasyfikacyjnego w formie zdalnej.

Przepisy przewidują również, że egzamin z plastyki, muzyki, techniki, informatyki i wychowania fizycznego powinien mieć przede wszystkim formę zadań praktycznych. 

W technikum i branżowej szkole I stopnia formę zadań praktycznych powinien przybrać egzamin klasyfikacyjny z zajęć praktycznych, laboratoryjnych i innych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, których programy nauczania przewidują prowadzenie ćwiczeń lub doświadczeń. Podczas egzaminu, w charakterze obserwatorów, mogą być obecni rodzice ucznia.

Z egzaminu klasyfikacyjnego powinien zostać sporządzony protokół zawierający:

• nazwę zajęć edukacyjnych, z których przeprowadzono egzamin,
• imiona i nazwiska osób wchodzących w skład komisji przeprowadzającej egzamin,
• termin egzaminu,
• imię i nazwisko ucznia,
• zadania egzaminacyjne,
• ustaloną ocenę klasyfikacyjną.
   

Do protokołu należy dołączyć odpowiednio: pisemne prace ucznia, zwięzłą informację o ustnych odpowiedziach ucznia i zwięzłą informację o wykonaniu przez ucznia zadania praktycznego. Protokół stanowi załącznik do arkusza ocen ucznia.

Obecnie szkoły publiczne mają obowiązek regulowania kwestii związanych ze szczegółowymi warunkami i sposobem oceniania wewnątrzszkolnego uczniów w swoich statutach (art. 98 ust. 1 pkt 8 ustawy Prawo oświatowe). Trzeba przy tym pamiętać, że ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych stanowi część oceniania wewnątrzszkolnego, dlatego kwestie związane z klasyfikowaniem śródrocznym powinny zostać uszczegółowione w statucie szkoły publicznej.

Podstawa prawna

• Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.)
• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1915 ze zm.; uso)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 373; rozporządzenie)
• Rozporządzenie z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. z 2020 r., poz. 493 ze zm.)