Co wolno radzie rodziców?

Rada rodziców działa w większości szkół i przedszkoli samorządowych, a nieliczne wyjątki w tym zakresie wskazane zostały w dwóch rozporządzeniach:

• rozporządzeniu MEN z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców,
• rozporządzeniu MKiDzN z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rodzajów szkół artystycznych, w których nie tworzy się rad rodziców.

Rozporządzenia te wskazują, że rad rodziców nie tworzy się m.in. w szkołach dla dorosłych, szkołach w schroniskach dla nieletnich, szkołach przy zakładach karnych, branżowych szkołach II stopnia, szkołach policealnych kształcących w zawodach artystycznych, prowadzonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz przez jednostki samorządu terytorialnego.

W samorządowych szkołach niewymienionych w tych rozporządzeniach oraz w przedszkolach rada rodziców funkcjonuje. Natomiast w przypadku szkół i przedszkoli niesamorządowych o tym, czy w danej jednostce podmiot ten zostaje utworzony, decydują postanowienia statutu, który wskazuje rodzaje organów szkoły i przedszkola oraz ich kompetencje. Nie ma zatem przeszkód, aby w niepublicznej jednostce oświatowej została utworzona rada rodziców. 

Kompetencje rady rodziców

Podstawowe kompetencje rady rodziców zostały uregulowane w art. 84 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, choć jej uprawnienia wynikają również z innych regulacji. 

Zgodnie z art. 84 ust. 2 ww. ustawy kompetencje rady rodziców są następujące:

• uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczo-profilaktycznego,
• opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania,
• opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.

Zgodnie natomiast z art. 84 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki.

Należy zwrócić uwagę na treść tego zapisu, w istotny sposób ogranicza on bowiem kompetencje rady rodziców wyłącznie do występowania z wnioskami oraz opiniami. Rada rodziców nie ma zatem prawa formułowania konkretnych żądań, które mogłyby być obligatoryjne dla podmiotu, do którego rada występuje. W szczególności w odniesieniu do dyrektora rada rodziców nie może występować z żadnymi obligatoryjnymi żądaniami, dotyczącymi przykładowo zmian w organizacji szkoły, przeprowadzenia remontów, zmian płac pracowników itd. Oczywiście rada nadal ma prawo formułowania wniosków i opinii, przy czym może to czynić z własnej inicjatywy i nie musi w tym zakresie czekać na pytanie o opinię sformułowane przez dyrektora czy inny podmiot. Jednak wszystkie te wnioski i opinie, formułowane w dowolnej sprawie dotyczącej pracy placówki, nie mają charakteru wiążącego. Dyrektor ma zatem jedynie obowiązek się z nimi zapoznać, natomiast nie jest zobowiązany do stosowania się do ewentualnych zaleceń, jakie rada rodziców sformułuje. 

Zasada ta dotyczy nie tylko kompetencji wynikających z ustawy Prawo oświatowe, ale również z przepisów szczególnych, przykładowo z rozporządzenia MEN z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, zgodnie z którym do kompetencji rady rodziców należy:

• wnioskowanie o nadanie imienia szkole (§ 2 ust. 1 i 3 ww. rozporządzenia),
• wnioskowanie o nadanie imienia dla przedszkola (§ 2 ust. 8 ww. rozporządzenia),
• wnioskowanie o ustalenie przerwy w funkcjonowaniu przedszkola (§ 12 ust. 1 ww. rozporządzenia).

Tu również widać, że żadne z tych uprawnień nie ma charakteru kategorycznego, a opinie rady czy też jej wnioski nie wiążą organu, do którego są składane. 

Rada rodziców nie ma prawa formułowania konkretnych żądań, które mogłyby być obligatoryjne dla podmiotu, do którego rada występuje. 

Fundusze rady rodziców

Jak wynika z art. 84 ust. 6 ustawy Prawo oświatowe, w celu wspierania działalności statutowej szkoły rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulamin rady rodziców przyjęty przez ten organ. 

W regulacji tej należy zwrócić uwagę na fakt, że składki na radę rodziców, zwane nadal potocznie składkami na komitet rodzicielski, mają charakter dobrowolny. Rada rodziców nie może zatem wymagać ich wpłacania, gdyż to, czy rodzic zdecyduje się na poniesienie danego obciążenia, zależy wyłącznie od jego uznania. W szczególności należy podkreślić, że prawo do odebrania świadectwa szkolnego nie jest uzależnione od wniesienia składki na radę rodziców, brak składki nie skutkuje również żadną karą statutową czy też obniżeniem oceny ze sprawowania. W efekcie rada nie może przekonywać o konieczności wniesienia składki, powołując się na jakiekolwiek hipotetyczne konsekwencje, jakie może ponieść uczeń czy też jego rodzice.

Przetwarzanie danych osobowych

Rada rodziców nie może również żądać udostępnienia żadnych danych osobowych uczniów dotyczących przykładowo szczególnych potrzeb edukacyjnych ucznia, jego niepełnosprawności i ogólnie danych dotyczących zdrowia, a także innych danych szczególnej kategorii wymienionych w art. 9 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE. Przepis ten dotyczy takich danych, jak: pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, dane genetyczne, biometryczne, dotyczące zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej. 

W szczególności należy zauważyć, że zgodnie z § 5 rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole i placówce jest udzielana z inicjatywy:

• ucznia,
• rodziców ucznia,
• dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki,
• nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty, prowadzących zajęcia z uczniem,
• pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej,
• poradni,
• asystenta edukacji romskiej,
• pomocy nauczyciela,
• pracownika socjalnego,
• asystenta rodziny,
• kuratora sądowego,
• organizacji pozarządowej, innej instytucji lub podmiotu działających na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

Rada rodziców nie została zatem wymieniona wśród podmiotów, które mogą występować o objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, ani nie uczestniczy w pracach zespołu terapeutycznego, o którym mowa w rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Podkreślić należy, że rada rodziców nie powinna też otrzymać upoważnienia do przetwarzania danych szczególnej kategorii (danych wrażliwych) dotyczących poszczególnych 
uczniów. 

Należy zauważyć, że w wydaniu trzecim (czerwiec 2019 r.) Newslettera Urzędu Ochrony Danych Osobowych do Inspektorów Ochrony Danych, dostępnym na stronie UODO (uodo.gov.pl), odpowiadając na pytanie jednego z inspektorów, Urząd Ochrony Danych Osobowych stwierdził, że administratorem danych osobowych rodziców uczestniczących w radzie rodziców, jak i danych przetwarzanych na jej posiedzeniach jest szkoła, w ramach której ta rada działa, nie zaś sama rada rodziców. 

W odpowiedzi tej stwierdzono, że rada rodziców ma określone w ustawach samodzielne kompetencje, mimo to jednak nie można jej uznać za administratora danych osobowych, jest to bowiem organ wewnętrzny szkoły o charakterze społecznym, działający w ramach jej struktury organizacyjnej, nieposiadający osobowości prawnej. Rada rodziców nie ma też charakteru jednostki organizacyjnej ani nie została wyposażona w przymiot zdolności prawnej (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2017 r., I OSK 2505/16). Co więcej, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem rada rodziców nie ma zdolności sądowej, tzn. nie jest osobą fizyczną, osobą prawną, nie jest także jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Nie jest również organizacją społeczną w rozumieniu art. 33 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego uprawnioną do występowania w interesie rodziców uczniów (postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2016 r., II SA WA 754/16; postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 czerwca 2012 r., I OZ 421/12; postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lutego 2009 r., I OSK 121/09). 

Rada działa natomiast w granicach powierzonych jej ustawowo kompetencji i w tym zakresie nie uzyskuje dodatkowego upoważnienia do przetwarzania danych. Pozostając organem społecznym, a więc organem nieprofesjonalnym, którego członkowie nie są objęci tajemnicą zawodową jak nauczyciele, rada rodziców nie powinna przetwarzać danych szczególnej kategorii. 

Rada nie jest organem kontroli nad dyrektorem

Warto również zwrócić uwagę na uprawnienie wynikające z art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym do rady rodziców należy opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.

Zdarza się, że przepis ten jest traktowany przez członków rady jako uprawnienie do kontrolowania działań dyrektora w zakresie wydatków szkoły. Rada wywodzi stąd prawo do pozyskania wglądu w konkretne wydatki administracyjne i kadrowe, przedłożenia rachunków, faktur itd. Tymczasem takie działanie nie ma podstaw prawnych i wręcz jest sprzeczne z prawem z kilku powodów. 

Przede wszystkim ustawa Prawo oświatowe przewiduje tylko dwa organy nadzoru nad działalnością szkoły, czyli organ prowadzący i kuratora oświaty, przy czym tylko organ prowadzący ma prawo nadzoru nad sferą finansów szkoły. W tym zakresie to właśnie organ prowadzący może żądać konkretnych rachunków, to on bowiem ponosi koszty pro-
wadzenia placówki, finansowanej całkowicie z budżetu jednostki samorządu terytorialnego. 

Wydatki kadrowe z kolei są powiązane z konkretnymi pracownikami szkoły, a więc pozyskując informację na ich temat, rada uzyskiwałaby ponownie dostęp do danych osobowych pracowników, do których przetwarzania nie jest właściwa. Uprawnienie wynikające z art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe nie może być zatem traktowane rozszerzająco, a więc rada może uzyskać do wglądu jedynie tekst projektu planu finansowego, ale żadnych innych danych, w tym faktur, rachunków, list płac itd. 

Te ograniczenia możliwości rady wynikają z jej nieprofesjonalnego charakteru. Co prawda, rada rodziców jest wewnętrznym organem szkoły, ale organem społecznym, w skład którego wchodzą osoby niezatrudnione w jednostce, a więc – jak wcześniej wspomniano – niezwiązane choćby tajemnicą zawodową. Jest to jednocześnie główna przyczyna, dla której kompetencje rady rodziców ograniczają się głównie do uprawnień w zakresie opiniowania. 

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie MEN z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców (Dz. U. z 2018 r., poz. 1478 z późn. zm.)
• Rozporządzenie MKiDzN z dnia 17 października 2017 r. w sprawie rodzajów szkół artystycznych, w których nie tworzy się rad rodziców (Dz. U. z 2017 r., poz. 1959)
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 910 z późn. zm.)
• Rozporządzenie MEN z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. z 2019 r., poz. 502)
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz. U. UE.L. z 2016 r. Nr 119, poz. 1)
• Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach  (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1280)
• Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1309)
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 256 z późn. zm.)