Choroby zawodowe nauczycieli – zagrożenia, profilaktyka i sposoby leczenia

Choroby zawodowe nauczyciela – definicja

Zgodnie z Kodeksem Pracy, choroba zawodowa to schorzenie ujęte w wykazie chorób zawodowych, które powstało na skutek działania szkodliwych czynników obecnych w środowisku pracy lub związanych ze sposobem jej wykonywania. Warto podkreślić, że nie każda dolegliwość nauczyciela może zostać zakwalifikowana jako choroba zawodowa. Aby spełnić te kryteria, schorzenie musi:

• mieć bezpośredni związek z wykonywaną pracą,
• wynikać z ekspozycji na czynniki szkodliwe dla zdrowia w miejscu pracy lub być skutkiem wykonywania obowiązków zawodowych,
• znajdować się w wykazie chorób zawodowych.

Choroby zawodowe nauczycieli – kiedy mogą zostać nieuznane?

Szczególnie istotny jest trzeci warunek, ponieważ zgodnie z art. 235² Kodeksu pracy, choroba zawodowa może zostać rozpoznana zarówno w trakcie zatrudnienia w warunkach narażenia zawodowego, jak i po zakończeniu takiej pracy – pod warunkiem, że objawy chorobowe pojawią się w okresie określonym w wykazie chorób zawodowych. Na przykład przewlekła choroba narządu głosu, wynikająca z nadmiernego wysiłku głosowego, może zostać uznana za chorobę zawodową tylko wtedy, gdy zostanie zdiagnozowana w ciągu dwóch lat od zakończenia pracy w warunkach narażenia.

Jeśli schorzenie nie spełni tych kryteriów, nawet jeśli jest typowe dla zawodu nauczyciela (np. problemy z narządem głosu), nie będzie mogło zostać oficjalnie uznane za chorobę zawodową.

Choroby zawodowe nauczycieli lista

Jakie są choroby zawodowe nauczycieli? W punkcie 15. wykazu chorób zawodowych uwzględniono schorzenia typowe dla tej grupy zawodowej, obejmujące przewlekłe choroby narządu głosu wynikające z nadmiernego wysiłku głosowego przez minimum 15 lat. 

Należą do nich:

• guzki głosowe twarde,

• wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych,

• niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjną głośni i trwałą dysfonią.

W przypadku wszystkich wymienionych chorób zawodowych objawy muszą pojawić się w ciągu 2 lat od zakończenia pracy w narażeniu zawodowym. Ich rozpoznanie jest możliwe zarówno w trakcie aktywności zawodowej, jak i po jej zakończeniu.

Choroby zawodowe nauczycieli przykłady innych chorób

Oprócz przewlekłych chorób narządu głosu nauczyciele mogą zmagać się także z innymi schorzeniami zawodowymi, takimi jak choroby narządu słuchu, przewlekłe zmęczenie i wiele innych. Aby jednak zostały one oficjalnie uznane za choroby zawodowe, muszą spełniać określone wcześniej kryteria.

Objawy choroby zawodowej nauczycieli

Pierwsze objawy problemów z narządem głosu mogą pojawić się już po dwóch latach pracy. Warto je rozpoznawać i reagować na czas, ponieważ początkowe zmiany są odwracalne. Do wczesnych symptomów należą kilkudniowa chrypka, suchość i drapanie w gardle, a także załamywanie się głosu.

Należy jednak pamiętać, że nie każda dolegliwość krtani i gardła kwalifikuje się jako choroba zawodowa nauczyciela. Guzki głosowe (tzw. śpiewacze) powstają wskutek przeciążenia strun głosowych i objawiają się chrypką, bezgłosem, drżeniem głosu oraz jego szybkim męczeniem. Wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych prowadzą do ochrypnięcia, zawężenia skali głosu, skróconego czasu fonacji i bezgłosu. Natomiast niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjną głośni i trwałą dysfonią powoduje przewlekłą chrypkę, bezdźwięczność, okresowy bezgłos oraz napięcie i ból w okolicach krtani.

Choroby zawodowe nauczycieli – statystyki   

Jak wynika z raportu CHOROBY ZAWODOWE W POLSCE W 2023 ROKU, autorstwa Beaty Świątkowskiej i Wojciecha Hanke, w 2023 roku najwięcej przypadków chorób zawodowych stwierdzono u specjalistów (1218 przypadków), z czego największą część stanowili specjaliści ds. zdrowia (845 przypadków) oraz specjaliści nauczania i wychowania (348 przypadków). Choroby w tej grupie stanowiły 40,6% wszystkich zarejestrowanych przypadków.

Przewlekłe choroby narządu głosu zajęły trzecie miejsce pod względem liczby przypadków – odnotowano ich 353, co stanowiło 11,8% wszystkich chorób zawodowych. Najczęściej diagnozowano niedowłady mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjną głośni i trwałą dysfonią (227 przypadków, czyli 64,3% w tej grupie) oraz wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych (113 przypadków, 32,0%).

W placówkach oświatowych odnotowano 361 przypadków chorób zawodowych, przy współczynniku zapadalności wynoszącym 30,3 na 100 000 pracujących. Zdecydowaną większość stanowiły przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym – 347 przypadków, co odpowiadało 96,1% wszystkich schorzeń w tej grupie.

Choroby zawodowe nauczycieli (psychiczne)    

Jednym z problemów psychicznych, który może dotknąć nauczycieli, jest wypalenie zawodowe, które objawia się przewlekłym zmęczeniem, zarówno fizycznym, jak i emocjonalnym. 

Osoba dotknięta tym problemem traci motywację, dystansuje się od pracy, staje się niecierpliwa, nie angażuje się i nie jest efektywna, a sprawy zawodowe stają się jej obojętne. W przypadku nauczycieli może to prowadzić do cynizmu wobec uczniów, współpracowników i samej instytucji. 

Wypalenie zawodowe nie tylko obniża efektywność pracy, ale również negatywnie wpływa na życie prywatne. Przewlekłe zmęczenie, bezsenność i stres przenoszą się na relacje z rodziną, prowadząc do frustracji i konfliktów. W skrajnych przypadkach wypalenie może skutkować depresją i decyzją o odejściu z zawodu.

Wypalenie zawodowe nauczycieli – przyczyny

Do najczęstszych przyczyn wypalenia wśród nauczycieli należą:

• Przeciążenie obowiązkami – nadmiar zadań i oczekiwań, którym trudno sprostać.
• Brak kontroli nad warunkami pracy – niewielki wpływ na organizację zajęć i metody nauczania.
• Niska gratyfikacja – niewspółmierne do zaangażowania wynagrodzenie i brak nagradzania za efektywność.
• Poczucie niesprawiedliwości – ograniczone możliwości awansu i brak zróżnicowania między zaangażowanymi a mniej efektywnymi nauczycielami.
• Konflikt wartości – rozbieżność między pierwotnymi motywacjami do podjęcia zawodu a rzeczywistością pracy.
• Negatywne środowisko pracy – brak wsparcia, rywalizacja, zazdrość i konfliktowe relacje w szkole.

Choroby zawodowe, nauczyciel wypalony czy zmęczony?

Odróżnienie wypalenia zawodowego od zwykłego przemęczenia bywa trudne. Zmęczenie ustępuje po odpoczynku, np. w weekend czy podczas wakacji. Natomiast w przypadku wypalenia nauczyciel wraca z urlopu i nadal odczuwa niechęć do pracy, myśląc o niej jako o uciążliwym obowiązku.

Choroby zawodowe nauczycieli uprawniające do urlopu

Ministerstwo Edukacji Narodowej informuje, że zgodnie z nowelizacją Karty Nauczyciela, urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielowi w przypadku choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której czynniki środowiska pracy mogą mieć istotny wpływ. Chodzi tu m.in. o choroby układu ruchu, krążenia, oddechowego, pokarmowego, psychiczne, skórne, cukrzycę oraz niektóre nowotwory.

Nauczyciel składa wniosek do dyrektora szkoły o skierowanie na badania lekarskie, a dyrektor po sprawdzeniu spełnienia warunków formalnych (m.in. wymagany staż pracy) wydaje skierowanie. Nauczyciel może odwołać się od orzeczenia lekarskiego, a dyrektor ma obowiązek udzielenia urlopu na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację. Urlop może być odwołany w przypadku podjęcia pracy w trakcie jego trwania.

Zasady udzielania urlopu dla poratowania zdrowia były uregulowane w Kodeksie Pracy przed nowelizacją.

Choroby zawodowe nauczyciela – wykaz świadczeń

Nauczyciel, u którego stwierdzono chorobę zawodową, może ubiegać się o świadczenia określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Przysługują mu m.in.:

• Zasiłek chorobowy – jeśli niezdolność do pracy wynika z choroby zawodowej,
• Świadczenie rehabilitacyjne – gdy dalsza rehabilitacja może przywrócić zdolność do pracy,
• Zasiłek wyrównawczy – jeśli wynagrodzenie spadło z powodu uszczerbku na zdrowiu,
• Jednorazowe odszkodowanie – za trwały uszczerbek na zdrowiu lub dla rodziny zmarłego ubezpieczonego,
• Renta z tytułu niezdolności do pracy lub renta szkoleniowa – jeśli konieczna jest zmiana zawodu,
• Renta rodzinna i dodatki – dla bliskich zmarłego rencisty,
• Pokrycie kosztów leczenia – w określonym zakresie,
• Dodatek pielęgnacyjny.

Nauczyciele najczęściej ubiegają się o stwierdzenie choroby zawodowej przed odejściem na emeryturę, aby uniknąć ryzyka utraty pracy. Po przejściu na emeryturę mogą natomiast uzyskać korzystniejsze świadczenia – rentę powiększoną o połowę emerytury lub odwrotnie.
 

Źródła:

1. https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/choroby-zawodowe-nauczycieli
2. https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/kiedy-zaczyna-sie-wypalenie-zawodowe
3. https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/wypalenie-zawodowe-nauczycieli
4. https://www.monitorszkoly.pl/artykul/choroby-zawodowe-nauczycieli-1
5. https://www.gov.pl/attachment/423d7220-3ed8-4973-9972-041713e39067