Aktualne rozwiązania i związane z nimi problemy
W stanie prawnym obowiązującym do 31 sierpnia 2019 r. przepisy przewidywały, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN (podstawowe obowiązki zawodowe nauczycieli). Z kolei za uchybienia przeciw porządkowi pracy (w rozumieniu art. 108 k.p.) regułą było wymierzenie kary porządkowej zgodnie z k.p. Natomiast począwszy od 1 września 2019 r., w art. 75 KN dodany został nowy ustęp 2a, który przewiduje, że kar porządkowych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, co tym samym zmierza do prowadzenia postępowania wyjaśniającego. Wątpliwości wzbudza również pojęcie „czyn naruszający prawa i dobro dziecka” jako niedookreślone i w teorii wymuszające prowadzenie postępowania wyjaśniającego (i ewentualnie dyscyplinarnego) nawet za błahe przewinienia, które jednak w opinii rodziców godziły w prawa i dobro ich dziecka. Co więcej, o popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor szkoły, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, jest obowiązany zawiadomić rzecznika dyscyplinarnego, o którym mowa w art. 83 KN, nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu. Ten krótki termin również wzbudza kontrowersje, w związku z czym postulowano m.in., by zastąpić go terminem „niezwłocznego” zawiadomienia rzecznika.
W obecnym stanie prawnym przepis art. 85 ust. 3 KN stanowi, że po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, kieruje do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego albo wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego. Przepis ten jednak nie wskazuje żadnego terminu, w którym rzecznik może skierować wniosek o wszczęcie bądź wydać postanowienie o umorzeniu, co w praktyce oznacza, że w przypadku czynów naruszających prawa i dobro dziecka postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte nawet w okresie 3 lat od popełnienia czynu (zgodnie z art. 85o ust. 7 w zw. z ust. 1 KN, w przypadku tego rodzaju czynów postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte również po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu przez nauczyciela danego czynu, lecz nie dłużej niż po upływie 3 lat od popełnienia czynu). Niedookreśloność pojęcia „czynu naruszającego prawa i dobro dziecka” w połączeniu z możliwością wszczęcia postępowania nawet w okresie do 3 lat od chwili popełnienia takiego czynu daje obecnie pole do istotnych nadużyć względem nauczycieli.
Z prowadzeniem postępowania dyscyplinarnego dotyczącego czynów naruszających prawa i dobro dziecka nieodłącznie wiąże się przepis art. 85t ust. 2 KN, zgodnie z którym dyrektor szkoły zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Prowadzi to do sytuacji, gdzie w każdym przypadku, nawet bardzo drobnych spraw, dyrektor ma formalny obowiązek zawieszenia nauczyciela w pełnieniu przez niego obowiązków, jeżeli tylko wniosek o wszczęcie postępowania dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Dopiero komisja dyscyplinarna, na podstawie art. 85 t ust. 8 KN, może uchylić decyzję dyrektora (bądź organu prowadzącego), jeżeli zarzuty stawiane nauczycielowi nie zostały uprawdopodobnione, bądź ze względu na powagę i wiarygodność stawianych zarzutów odsunięcie od wykonywania obowiązków było niecelowe, a rzecznik dyscyplinarny wnosi jedynie o wymierzenie kary nagany z ostrzeżeniem.
POLECAMY
Wydłużenie terminu na powiadomienie rzecznika dyscyplinarnego
Powyższe niedociągnięcia spowodowały, że resort edukacji rozpoczął prace nad kolejną nowelizacją przepisów dotyczących prowadzenia postępowania dyscyplinarnego. Projekt nowelizacji, aktualnie skierowany do opiniowania, zakłada przedłużenie terminu na powiadomienie rzecznika dyscyplinarnego o ewentualnym czynie naruszającym prawa i dobro dziecka do 14 dni (kalendarzowych) od dnia powzięcia wiadomości o podejrzeniu popełnienia takiego czynu. Dyrektor lub organ prowadzący będą jednak mieli „furtkę” pozwalającą na to, aby nie zawiadamiać rzecznika dyscyplinarnego, jeżeli okoliczności sprawy bezspornie wskazują, że nie doszło do popełnienia takiego czynu (nowelizacja art. 75 ust. 2a KN).
Termin na złożenie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
Nowelizacja zakłada również zmianę brzmienia art. 85 ust. 3 KN w ten sposób, że po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny będzie miał 4 miesiące, żeby skierować do komisji dyscyplinarnej wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego bądź wydać postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.
Zmianie ulegnie również długość okresu, w którym może zostać wszczęte postępowanie dyscyplinarne (we wszystkich sprawach, nie tylko w zakresie czynów naruszających prawa i dobro dziecka). Po zmianie art. 85o ust. 1 KN postępowanie dyscyplinarne nie będzie mogło zostać wszczęte po upływie 6 miesięcy (obecnie 3 miesiące) od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN, oraz po upływie 2 lat od popełnienia tego czynu (obecnie po upływie 3 lat od popełnienia czynu). Co istotne, uchylony zostanie ust. 7 w art. 85o, przewidujący, że w przypadku czynów naruszających prawa i dobro dziecka postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte również po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu tego czynu. Oznacza to, że sprawy dotyczące czynów naruszających prawa i dobro dziecka będzie można wszczynać jedynie w tym samym terminie co inne sprawy z zakresu postępowania dyscyplinarnego (a więc maksymalnie w ciągu 6 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu). Wyjątek będą stanowiły czyny stanowiące przestępstwo (art. 85o ust. 6 KN). Sprawy te będą się również przedawniały po upływie 2 lat od popełnienia czynu (również z wyjątkiem czynów stanowiących przestępstwo).
Nowe zasady zawieszania nauczyciela lub dyrektora szkoły
Zmian w prawie wymagały również zasady zawieszania nauczyciela lub dyrektora szkoły w pełnionych obowiązkach. Omawiana nowelizacja zmieni brzmienie przepisu art. 85 t ust. 2 KN, w efekcie czego do zawieszenia nie będzie dochodziło, jeżeli we wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego rzecznik dyscyplinarny wniesie o orzeczenie kary dyscyplinarnej nagany z ostrzeżeniem i jednocześnie – ze względu na powagę i wiarygodność zarzutów – niecelowe byłoby odsunięcie odpowiednio nauczyciela albo nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły od wykonywania obowiązków w szkole. Nowe rozwiązanie pozwoli zapobiec sytuacjom, w których dyrektor był zobligowany do zawieszenia nauczyciela nawet wtedy, gdy waga popełnionego czynu mała istotna i nie było realnej potrzeby na odsunięcie nauczyciela od pełnionych obowiązków. Aktualnie, zanim decyzja dyrektora (bądź organu prowadzącego) zostanie uchylona, szkoła jest niepotrzebnie narażona na dezorganizację pracy spowodowaną odsunięciem od pracy nauczyciela lub dyrektora.
Podsumowanie
Propozycje wprowadzenia nowych zmian w przepisach dotyczących postępowania dyscyplinarnego wydają się krokiem w dobrą stronę. Aktualnie obowiązująca formuła „czynu naruszającego prawa i dobro dziecka” jest niedoprecyzowana, przez co pozwala na wszczęcie postępowania wyjaśniającego również w najdrobniejszych sprawach, które normalnie nie byłyby przedmiotem badania ze strony rzecznika dyscyplinarnego. Obecna formuła prowadzi do nadużywania przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli, w rezultacie czego rzecznicy dyscyplinarni nie mogą poświęcić wystarczająco dużo czasu na rzeczywiście poważne naruszenia dyscypliny ze strony nauczycieli. Co więcej, skarga ze strony rodziców może doprowadzić do dezorganizacji pracy szkoły, ponieważ obecnie dyrektor ma obowiązek zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela w każdym przypadku, gdy złożony zostanie wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w zakresie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Proponowane przez resort edukacji zmiany pozwolą częściowo ograniczyć liczbę zawiadomień trafiających do rzeczników dyscyplinarnych, które ze względu na swoją wagę nie kwalifikują się do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.
