Jak rozwijać kompetencje społeczno-emocjonalne dzieci w szkołach?

Kompetencje społeczno-emocjonalne – czym są?

Kompetencje emocjonalno-społeczne to złożony zbiór umiejętności, które umożliwiają jednostce skuteczne funkcjonowanie w sferze emocjonalnej i społecznej. 

Umiejętności społeczno-emocjonalne stanowią fundament funkcjonowania uczniów w szkole, w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi, a w przyszłości w pracy i życiu osobistym. Obejmują pięć kluczowych obszarów:

• Samoświadomość – pomaga uczniom rozpoznawać własne emocje, potrzeby i możliwości, a także zrozumieć, gdzie są w procesie uczenia się.
• Zarządzanie sobą – uczy radzenia sobie z emocjami, stresem i frustracją, a także planowania i wytrwałości w dążeniu do celów.
• Świadomość społeczna – rozwija empatię i zrozumienie innych, co sprzyja budowaniu dobrych relacji i bezpiecznego klimatu w klasie.
• Budowanie relacji – wzmacnia umiejętności współpracy, proszenia o pomoc, rozwiązywania konfliktów i odbudowywania relacji.
• Odpowiedzialne podejmowanie decyzji – uczy myślenia przyczynowo-skutkowego, oceniania konsekwencji działań i podejmowania mądrych wyborów.
   

Obejmują one także zdolność do rozpoznawania, nazywania i radzenia sobie z własnymi emocjami, a także rozumienia emocji innych osób. Kluczowym elementem jest również umiejętność kontrolowania i modyfikowania własnych impulsów zgodnie z przyjętymi normami społecznymi. W praktyce oznacza to budowanie satysfakcjonujących relacji, efektywne współdziałanie w grupie, radzenie sobie w różnorodnych sytuacjach interpersonalnych oraz konstruktywne rozwiązywanie konfliktów i problemów.

Zajęcia rozwijające kompetencje społeczno-emocjonalne – dlaczego są ważne?

Rozwój kompetencji emocjonalno-społecznych jest fundamentalny dla harmonijnego rozwoju dziecka i jego przyszłego sukcesu. Dzieci posiadające rozwinięte KSE lepiej radzą sobie z wyzwaniami, są bardziej odporne na stres i potrafią budować zdrowe, satysfakcjonujące relacje z rówieśnikami i dorosłymi. Umiejętności te przekładają się na lepsze wyniki w nauce, większą motywację do działania oraz ogólny dobrostan psychiczny. W kontekście szkolnym, KSE są kluczowe dla:

• Poprawy wyników w nauce: uczniowie, którzy potrafią zarządzać swoimi emocjami i efektywnie współpracować, są bardziej skoncentrowani na lekcjach i lepiej przyswajają wiedzę.
• Redukcji problemów behawioralnych: rozwinięte KSE pomagają dzieciom w radzeniu sobie z frustracją, złością i innymi trudnymi emocjami, co prowadzi do zmniejszenia agresji i konfliktów.
• Budowania pozytywnego klimatu w szkole: empatia, szacunek i umiejętność rozwiązywania konfliktów sprzyjają tworzeniu bezpiecznego i wspierającego środowiska szkolnego.
• Przygotowania do życia w społeczeństwie: KSE są niezbędne do funkcjonowania w dorosłym życiu, zarówno w sferze zawodowej, jak i osobistej.
   

Zajęcia rozwijające kompetencje społeczno-emocjonalne w szkole

Zajęcia rozwijające kompetencje społeczno-emocjonalne w szkole to specjalistyczna forma wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, której celem jest kształtowanie i rozwijanie kluczowych umiejętności emocjonalnych i społecznych u uczniów. 

Głównym celem tych zajęć jest modyfikacja zachowań uczniów na bardziej aprobowane społecznie oraz wyposażenie ich w narzędzia do radzenia sobie z wyzwaniami emocjonalnymi i społecznymi. Główne obszary pracy to:

1. Świadomość emocjonalna
   Uczniowie uczą się zauważać, nazywać i rozumieć emocje — zarówno własne (np. radość, złość, strach), jak i emocje innych osób. Taka świadomość to pierwszy krok do empatii i budowania relacji.
2. Regulacja emocji
   Ważnym elementem jest umiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami, np. stresem, frustracją czy gniewem. Dzieci uczą się, jak wyrażać emocje w sposób bezpieczny i adekwatny, a także jak zachować spokój w trudnych sytuacjach.
3. Empatia
   Rozwijanie wrażliwości na potrzeby i emocje innych pozwala uczniom lepiej rozumieć perspektywę drugiego człowieka i reagować z troską, np. wspierając kolegę czy pomagając komuś, kto ma trudniejszy dzień.
4. Umiejętności społeczne
   Skuteczna komunikacja, współpraca w grupie, konstruktywne rozwiązywanie konfliktów – to umiejętności, które wspierają pozytywne relacje i pomagają uczniom lepiej funkcjonować w klasie i poza nią.
5. Relacje i więzi
   Dzieci uczą się, jak budować relacje oparte na szacunku, zaufaniu i wzajemnym zrozumieniu. Rozwijają zdolność do proszenia o pomoc, przepraszania, wybaczania i wspólnego działania.
6. Dojrzałość społeczna i etyczna
   Kształtowanie postaw opartych na wartościach – jak odpowiedzialność, uczciwość, troska o dobro wspólne – to istotny aspekt wychowania. Uczniowie zaczynają rozumieć, że ich decyzje wpływają na innych i uczą się wybierać mądrze.

Kompetencje społeczno-emocjonalne nie rozwijają się samoczynnie, wymagają świadomego wsparcia. Dlatego szkoła ma tu do odegrania ogromną rolę. Kiedy wspieramy rozwój emocjonalny i społeczny uczniów, pomagamy im nie tylko lepiej się uczyć, ale też budować zdrowsze relacje, większą odporność psychiczną i poczucie własnej wartości.

W zajęciach rozwijających kompetencje społeczno-emocjonalne mogą uczestniczyć dzieci… — czy zajęcia rozwijające kompetencje społeczno-emocjonalne są dla każdego?

W zajęciach rozwijających kompetencje społeczno-emocjonalne mogą uczestniczyć dzieci przejawiające trudności w funkcjonowaniu społecznym. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej, zajęcia te są organizowane dla uczniów, którzy posiadają zapis w opinii o konieczności objęcia ich taką formą wsparcia. Ponadto, do udziału w zajęciach kwalifikują się uczniowie z problemami adaptacyjnymi, nieśmiali, mający trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, agresywni, z obniżoną samooceną, z brakiem motywacji do nauki, z nieumiejętnością radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, z depresją, po sytuacjach traumatycznych, w trakcie kryzysów rozwojowych, a także ci, którzy przejawiają zachowania destrukcyjne czy ryzykowne [2].

Dobór uczestników zajęć zależy od prowadzącego, który powinien kierować się zaleceniami zawartymi w opiniach i orzeczeniach wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, a także zbliżonymi trudnościami uczniów, podobnym wiekiem oraz wynikami własnych obserwacji. Zajęcia są zazwyczaj prowadzone w grupach liczących do 10 uczestników, choć w uzasadnionych przypadkach liczba ta może być zwiększona. Czas trwania zajęć wynosi zazwyczaj 45 minut, z możliwością dostosowania do indywidualnych potrzeb uczniów.

Przykładowe metody wykorzystywane podczas zajęć

Podczas zajęć rozwijających kompetencje społeczno-emocjonalne wykorzystuje się różnorodne metody, które angażują uczniów i sprzyjają efektywnemu rozwojowi KSE. Do najczęściej stosowanych należą:

• Muzykoterapia: ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacja, ruch przy muzyce.
• Arteterapia: wykorzystanie technik plastycznych do wyrażania emocji i przeżyć wewnętrznych.
• Bajkoterapia i biblioterapia: wykorzystanie bajek i opowiadań terapeutycznych, psychoedukacyjnych i relaksacyjnych.
• Drama: pantomima, wywiady, sytuacje symulowane.
• Metody rozwiązywania konfliktów: mediacje i negocjacje.
• Gry i zabawy dydaktyczne, dyskusje, burze mózgów: aktywne formy pracy, które sprzyjają rozwojowi komunikacji, pracy w grupie i kreatywnego myślenia.
   

Rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych u dzieci – co jeszcze może zrobić szkoła?

Oprócz organizacji i prowadzenia zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne u uczniów, dyrektor szkoły i grono pedagogiczne mogą podjąć działania dodatkowe, które wesprą uczniów. O co jeszcze mogą zadbać?

• Edukacja i świadomość: zapewnienie szkoleń i warsztatów dla kadry pedagogicznej w zakresie KSE, aby nauczyciele byli przygotowani do identyfikowania potrzeb uczniów i efektywnego prowadzenia zajęć.
• Integracja KSE z programem nauczania: włączanie elementów rozwijających KSE do codziennych lekcji, niezależnie od przedmiotu. Może to obejmować dyskusje na temat emocji, pracę w grupach, projekty wymagające współpracy i rozwiązywania problemów.
• Współpraca z rodzicami: angażowanie rodziców w proces rozwoju KSE poprzez warsztaty, spotkania informacyjne i udostępnianie materiałów edukacyjnych. Rodzice są kluczowymi partnerami w tym procesie.
• Tworzenie bezpiecznego środowiska: budowanie atmosfery zaufania i akceptacji w szkole, gdzie uczniowie czują się bezpiecznie, wyrażając swoje emocje i ucząc się na błędach.
• Indywidualne podejście: zapewnienie wsparcia uczniom z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym poprzez specjalistyczne zajęcia, prowadzone przez wykwalifikowanych psychologów i pedagogów.
• Monitorowanie i ewaluacja: regularne monitorowanie postępów uczniów w zakresie KSE oraz ewaluacja efektywności prowadzonych działań, aby na bieżąco dostosowywać programy do zmieniających się potrzeb.
   

Podsumowanie

Rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych u dzieci w szkołach jest inwestycją o strategicznym znaczeniu dla ich przyszłości i dobrostanu całego społeczeństwa. Szkoła, jako kluczowa instytucja wychowawcza, ma wyjątkową możliwość i odpowiedzialność w kształtowaniu tych fundamentalnych umiejętności. Implementacja systemowych rozwiązań, takich jak zajęcia rozwijające kompetencje społeczno-emocjonalne, powinna stać się priorytetem w każdej placówce edukacyjnej.

Inwestycja w kompetencje emocjonalno-społeczne to inwestycja w pokolenie, które będzie potrafiło radzić sobie z wyzwaniami współczesnego świata, budować zdrowe relacje i tworzyć lepszą przyszłość dla siebie i innych.

Bibliografia

1. https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/wykorzystywanie-elementow-tus-do-wspierania-rozwoju-kompetencji-spolecznych-i-radzenia-sobie-z-problemami-emocjonalnymi
2. https://terapiaspecjalna.pl/artykul/trening-umiejetnosci-spolecznych-jako-forma-zajec-rozwijajacych-kluczowe-kompetencje-spoleczne
3. https://forumlogopedy.pl/artykul/funkcjonowanie-spoleczno-emocjonalne-dzieci
4. https://www.literka.pl/uploads/62c/53d/62c53dcb72d48992900769.pdf?srsltid=AfmBOooUICcz4RBoPiqMPf_q23kWyPNhWRSmuuTMcTIJ_FbjNdNlBNTw
5. https://bibliotekanauki.pl/books/10464982.pdf
6. https://www.umcs.pl/pl/szukaj-redirect,616046.html